جمال و جمال‌شناسی مولانا در مثنوی، با تکیه به غیب و شهادت، به مثابۀ استعارۀ اصلی اندیشۀ او

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 544-565   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.1976053.2656

نویسندگان

علی اصغر عابدی¹؛ احمد ذاکری^{* 2}؛ فاطمه حیدری²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

جمال از نگاه مولوی تجلّی حق و بروز و ظهور لطف خداوند به هستی است. بنابراین جمال‌شناسی عارف دانشی است که به یاری آن می‌توان از نحوۀ ظهور نور تجلّی بر عالم شهادت، آگاهی یافت. مولانا در جایگاه عارفی بزرگ و کم‌نظیر، به ویژه پس از آشنایی با شمس که چشم سرش بسته و چشم دلش گشوده شد، در تمام اجزای هستی نور حق را مشاهده کرده و کوشیده است تصویری از این مشاهدات خویش ترسیم نماید. این مقاله سر آن دارد که بخشی از این دریافت را که شامل ذات جمال و جلوه‌های آن در جهان است، بررسی نماید. اطلاعات مربوط به مقاله با شیوۀ کتابخانه‌ای به دست آمده و این اطلاعات پس از مقوله‌بندی، با شیوۀ کیفی، توصیف، تحلیل و گزارش شده است. هدف نویسندگان بازشناسی طرز تلقی مولانا از جمال است و نتایج تحقیق نشان می‎‌دهد که او به دلیل استغراق در جمال و بهره‎گیری از شهود و اشراق، در حدی باور نکردنی به رابطۀ جمال و جمیل پی‌برده است. امّا نکتۀ اصلی این است که او این زیبایی‌ها را در چارچوب استعارۀ مرکزی اندیشه‌اش؛ یعنی استعارۀ شهادت و غیب، گنجانیده است.

کلیدواژه‌ها

جمال؛ جمیل؛ ابزارهای نمایش جمال؛ مولوی؛ مثنوی

مراجع

کتاب‌ها استیس، و.ت (1351) فلسفۀ هگل، مترجم حمید عنایت، تهران: کتاب‌های جیبی. براهنی، رضا (1358) طلا در مس، تهران: کتاب زمان. برتلمی، ژان (1392) زیبا شناسی، مترجم احمد سمیعی، تهران: سخن. بستانی، محمود (1371) اسلام و هنر، مترجم حسین صابری، مشهد: آستان قدس. پورجوادی، نصرالله (1391) حُسن، در دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد بیستم، تهران: انتشارات دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. پورنامداریان، تقی (1388) در سایۀ آفتاب، تهران: سخن. توکلی، حمیدرضا (1389) بوطیقای روایت در مثنوی، تهران: مروارید. جامی، عبدالرحمن (1370) نقد النصوص، تصحیح ویلیام چیتیک، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. حق شناس، علی محمد (1370) مقالات ادبی، زبان شناختی، تهران: نیلوفر. دانشور، سیمین (1389) علم الجمال در ادب فارسی، تهران: قطره. دورانت، ویل (1370) لذات فلسفه، مترجم عباس زریاب خویی، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی. دیچز، دیوید (1366) شیوه‌های نقد ادبی، مترجمان غلامحسین یوسفی و محمدتقی صدقیانی، تهران: علمی. دین لوئیس، فرانکلین (1384) مولانا، مترجم حسن لاهوتی، تهران: نشر نامک. زرین‌کوب، عبدالحسین (1366) بحر در کوزه، تهران: علمی. زرین‌کوب، عبدالحسین (1381) سرّ نی، تهران: علمی. ستاری، جلال (1374) عشق صوفیانه، تهران: نشر مرکز. سجادی، سیدجعفر (1362) فرهنگ لغات و اصطلاحات عرفانی، تهران: طهوری. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیّه، تهران: سخن. شیمل، ان ماری (1367) شکوه شمس، مترجم حسن لاهوتی، تهران: علمی فرهنگی. غزالی، محمد (1361) کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی فرهنگی. فاطمی، حسین (1379) تصویرگری در غزلیات شمس، تهران: امیرکبیر. الفتی تبریزی، شرف الدین حسن (1362) رشف الالحاظ فی کشف الالفاظ، به تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی. فروزانفر، بدیع الزمان (1371) شرح مثنوی شریف، تهران: زوار. فروغی، محمدعلی (1317) سیر حکمت در اروپا، تهران: صفی علی‌شاه. کادن، جی.ای (1380) فرهنگ ادبیات و نقد، مترجم کاظم فیروزمند، تهران: شادگان. کروچه، بندتو (1367) کلیات زیبایی شناسی، مترجم فواد روحانی، تهران: علمی فرهنگی. لیکاف، جرج و جانسون، مارک (1394) استعاره‌هایی که با آن زندگی می‌کنیم، مترجم هاجر آقا ابراهیمی، تهران: نشر علم. معین، محمد (1360) فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر. مولوی، جلال‌الدین محمد (1369) فیه ما فیه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر. مولوی، جلال‌الدین محمد (1386) مثنوی، به اهتمام نیکلسون، تهران: امیرکبیر. نصر، سید حسین (1357) هنر و معنویت اسلامی، مترجم رحیم قاسمیان، تهران: دفتر مطالعات دینی و هنر. وزیری، علی نقی (1363) زیبا شناسی در هنر و طبیعت، تهران: هیرمند. هاوکس، ترنس (1377) استعاره، مترجم فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز. مقالات ذوقی، سهیلا. (1391). زیبایی‌شناسی در عرفان زرتشتی و مشترکات آن با عرفان مولانا جلال-الّدین محمّد بلخی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 4(13)، 283-302.