تحلیل اساطیری ـ روانشناختی رنگ و نقوش درفش‌ها درشاهنامه

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 578-600   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.705911

نویسندگان

یدالله نصراللهی^{* 1}؛ عاطفه جنگلی²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

چکیده

از مسائل و موضوعات تامل­برانگیز مربوط به شاهنامه، بحث نقش درفش‌ها و رنگ آن‌هاست؛ این که هرکدام از پهلوانان و شاهان در شاهنامه برای بیان هویت و شخصیت خود نقش و رنگ خاصی در درفش داشته ­اند؛ معنی یا تاویل  و یا رمز و راز این درفش‌ها در چیست؟ و چگونه می‌توان به مذاق امروزی آن‌ها را تحلیل کرد؟ به نظر می‌رسد که انتخاب رنگ خاص درفش، با ویژگی‌های روحی و روانی هر پهلوان یا شخص، ارتباط دارد. رنگ‌های اصلی در شاهنامه، رنگ بنفش، سرخ و زرد است. این تأکید برای این سه رنگ، می­تواند نشان­دهندۀ این امر باشد  که انتخاب رنگ درفش‌ها بر سبیل تصادف نبوده است. این رنگ‌ها در پس پردۀ الفاظ به  معانی و اعتقاداتی اشاره می‌کنند که تأمل دربارۀ، مارا به باورهای دینی و اساطیری مربوط به اهورامزدا، میترا، آناهیتا، دین زردشتی و دیگر عناصر باستانی رهنمون می­ سازد. شخصیت پهلوانان شاهنامه، بارنگ درفش آن‌ها مطابقت دارد؛ رنگ و نقش درفش رستم و بیژن، مرتبط است با ایزد ستارۀ بهرام که نماد قدرت است و عشق­ ورزی­. رنگ درفش و تحلیل روانشناسی آن‌ها، پس زمینه‌های اعتقادی توتم، ناخودآگاه و خصوصیات شخصی پهلوانان را در شاهنامه نشان می‌دهد. روش تحقیق این مقاله به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و تطبیق آن با نظریات نوین علم روانشناسی رنگ‌هاست و شیوۀ گردآوری مطالب آن، اسنادی، فیش نویسی و کتابخانه ­ای بوده است.

کلیدواژه‌ها

درفش؛ رنگ؛ تحلیل اساطیری ـ روان شناختی؛ رستم؛ بیژن

مراجع

کتاب‌ها انوری، علی بن محمد (1376) دیوان انوری، به اهتمام محمد تقی مدرس رضوی، جلد1، تهران: شرکت انتشارات علمی‌و فرهنگی. برونو، فرانک جو (1373) فرهنگ توصیفی روانشناسی، ترجمۀ فرزانه طاهری و مهشید یاسایی، تهران: طرح نو. بنونیست، امیل (1377) دین ایرانی بر پایۀ متن‌های معتبر یونانی، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران: قطره. بهار، مهرداد (1375) ادیان آسیایی، تهران: چشمه. حافظ، شمس‌الدین محمد (1385) دیوان، تدوین و تصحیح دکتر رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر. خاقانی شروانی، افضل‌الدین (1374) دیوان، به کوشش ضیاء‌الدین سجادی، تهران: زوار. دهخدا، علی اکبر (1373) لغتنامه، تهران: موسسه اتشارات و چاپ دانشگاه تهران و روزنه. رستگار فسایی، منصور (1379) فرهنگ نام‌های شاهنامه، جلد 1و2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. رضایی، عبدالعظیم (1372) اصل و نسب دین‌های ایران باستان، چاپ دوم، تهران: در. رضی، هاشم (1379) اوستا (ترجمه و شرح )، تهران: بهجت. رضی، ‌هاشم (1382) آیین مغان، تهران: سخن. سعدی، مصلح (1372) کلیات سعدی، به اهتمام محمد علی فروغی، تهران: امیر کبیر. شوالیه، ژان، گربران، آلن (1379) فرهنگ نمادها، جلد 1، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون. صدیقیان، مهین‌دخت (1375) فرهنگ اساطیری – حماسی ایران، جلد 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. فردوسی، ابوالقاسم (1384) شاهنامه، چاپ مسکو زیر نظر دکتر سعید حمیدیان، 7 جلد، تهران: قطره. فروم، اریک (1378) زبان از یادرفته، ترجمۀ ابراهیم امانت، تهران :فیروزه. فروید، زیگموند (1381) توتم و تابو، ترجمۀ ایرج پورباقر، تهران:آسیا. گیمن، دوشن (1375) دین ایران باستان، ترجمۀ رویا منجم، تهران: فکر روز. لوشر، مارکس (1373) روانشناسی رنگ‌ها، ترجمه ویدا ابی زاده، تهران: درسا. مزداپور، کتایون و همکاران (1395) ادیان و مذاهب در ایران باستان، تهران، سمت. منشی، ابوالمعالی نصرالله (1383) ترجمۀ کلیله و دمنه، به تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر. نظامی، الیاس (1387الف) لیلی و مجنون، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: قطره. نظامی، الیاس (1387ب) مخزن‌الاسرا، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: قطره. هینلز، جان راسل (1385) شناخت اساطیر ایران، ترجمه باجلان فرخی، تهران: اساطیر. یاحقی، محمدجعفر (1386) فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر. یونگ، کارل گوستاو (1377) اصول نظری و شیوۀ روانشناسی تحلیلی یونگ، ترجمۀ فرزین رضاعی، تهران: ارجمند. یونگ، کارل گوستاو (1377) اوستا، کهن‌ترین سرودها و متن‌ها، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید. مقالات بیدمشکی، مریم. (1378). درنگی در نقوش درفش پهلوانان در شاهنامه. کتاب ماه هنر، (117)، 64-73.