کاربرد منطق فازی و الگوریتم جست‌وجوی ممنوعه (TS) در زمینه حل مسئله هاب به‌منظور مکان‌یابی بازارهای روز

آمایش محیط

دوره 16، شماره 61، شهریور 1402، صفحه 1-26   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

غلامعلی خمر^{* 1}؛ زهرا سیدی²؛ فاطمه وظیفه جو²

¹استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زابل

²کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زابل

چکیده

انتخاب نقاط مستعد به‌منظور ایجاد بازارهای روز محله، به‌عنوان واحدی خدماتی، یکی از وظایف خطیر برنامه‌ریزان شهری در زمینه علوم مکان‌یابی هست، که از سویی با تسهیل دسترسی‌های شهری و از سوی دیگر با کنترل ترافیک شهری ارتباط دارد. هدف پژوهش حاضر مکان‌یابی بازارهای روز محله در شهر زابل در راستای توزیع مناسب بازارهای روز به‌منظور تسهیل دسترسی و بهبود تقاضای سفر درون‌شهری می‌باشد. روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی است. در این تحقیق در مرحله نخست کار، اقدام به شناسایی و بررسی عوامل مثبت و منفی مؤثر بر مکان‌یابی پرداخته شد. سپس از طی کردن مراحل جمع‌آوری داده‌ها، تهیه لایه اطلاعاتی، طبقه‌بندی و ارزش‌گذاری درونی لایه‌ها و وزن‌دهی و همپوشانی لایه‌های اطلاعاتی با استفاده از افزونه الحاقی منطق فازی در محیط GIS شده و به اولویت‌بندی زمین‌های شهر زابل برای ایجاد بازارهای روز محله پرداخته شد و در نهایت 6 نقطه مساعد به‌منظور مکان‌یابی بازارهای روز شناسایی شد. در ادامه با توجه به ویژگی‌های مربوط به هرکدام از نقاط انتخابی و محاسبه میزان دسترسی هرکدام از محله­های چهل‌گانه شهر زابل نسبت به این نقاط از الگوریتم جست‌وجوی ممنوعه در زمینه حل مسئله مکان­یابی هاب استفاده نمودیم. در نتیجه نرم‌افزار با تکرار 100 و با وزن نهایی 531 و در بازه زمانی 11 ثانیه بهترین جواب ممکن را ارائه کرد. یافته­های الگوریتم حاکی از آن است که به ترتیب نقاط 1،2، 4 و 5 مناسب‌ترین نقاط به‌منظور مکان‌یابی بازارهای روز می‌باشد. نقاط 3 و 6 نسبت به نقاط انتخابی نرم‌افزار، به علت محدودیت‌هایی مانند شکل پراکنش محلات شهر، تراکم کم­تر جمعیت و دسترسی‌های محدودتر در مجموعه انتخابی قرار نگرفت.

کلیدواژه‌ها

مکان‌یابی؛ بازار روز؛ شهر زابل؛ منطق فازی؛ الگوریتم جست‌وجوی ممنوعه؛ مسئله هاب

مراجع

• آسایش، حسین و علیرضا استعلاجی، (1382)، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای (مدل، روش‌ها و فنون)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری.
• بند علی، مریم، (1387)، تجزیه‌وتحلیل و مکان‌یابی میدان‌ها میوه و تره‌بار و بازارهای روز شهر اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشکده جغرافیا دانشگاه اصفهان.
• پورمحمدی، محمد­رضا، (1382)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
• تقوایی، مسعود، شیخ بیگلو، رعنا، بند علی، مریم، (1388)، برنامه‌ریزی و مکان‌یابی بازارهای روز شهر اصفهان با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 19، صص125-99.
• چهارسوقی، سید کمال. ممیزی، فرید. یزدخواستی، امین (1393). توسعه مدل مکان‌یابی هاب بر مبنای صرفه جویی اقتصادی جریان‌ها با استفاده از وسایل حمل و نقل ظرفیت دار و محدودیت جریان ورودی به هاب. نشریه پژوهش‌های مهندسی صنایع در سیستم‌های تولید، سال دوم، شماره چهارم.
• خواجه ارزانی، مهدی، (1384)، تحلیل مکان­یابی بهینه میدان‌ها میوه و تره­بار (منطقه 8 اصفهان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای دانشگاه تربیت مدرس.
• رضویان، محمدتقی، (1381)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، تهران، انتشارات منشی.
• سهیلی زاده، حسین، فیلی، حمیدرضا، (1390)، مکان‌یابی بازارهای روز شهری به روش جایابی چند تسهیلاتی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP به‌منظور مدیریت بهینه حمل‌ونقل شهری، اولین کنفرانس اقتصاد شهری ایران.
• سیف­الدینی، فرانک، (1378)، روند شهرنشینی، مسئله شهرهای بزرگ، مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 36.
• شیخ بیگلو، رعنا، نعمت الهی بناب، سیمن دخت، شیخ بیگلو، حامد، (1391)، برنامه‌ریزی و مکان‌یابی بازارهای روز در مناطق شهری مطالعه موردی: مناطق 3 و 4 شهر تبریز، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال سوم، شماره 10، 124-105.
• شیرازیان، مرجان، (1373)، مطالعات مقدماتی جهت طراحی مراکز خرید، جلد اول، بخش تحقیقات و مطالعات.
• عظیمی حسینی، نظری فر، محمدهادی و مؤمنی، رضوانه، (1389) کاربرد GIS در مکان‌یابی، تهران نشر مهرگان قلم.
• کامران پور، ندا و شهیدی، سعید، (1372)، مطالعات اقتصادی جهت احداث مراکز خرید، مهندسین مشاور ره شهر.
• کاووسی، الهه. مکانیکی، جواد، (1392)، مکان‌یابی بازارهای روز محله با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی در سامانه اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی: شهر بیرجند، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم شماره 9، 18-2.

 

• Auclair, C. 1997. The UNCHS (Habitat) Indicators Program, Sustainability indicatorsreport of the project on indicators of sustainable development, Wiley, New York, pp. 288-292.
• Campbell, J.F., Ernst, A.T., Krishnamoorthy, M. (2002). Hub location problems. [book auth.] Z. DREZNER and H. W. HAMACHER. Facility
• Gandhi, V.P. and Namboodiri, N.V. 2006. Marketing of Fruits and Vegetables in India: A study Covering the Ahmedabad, Chennai and Kalkata Markets, India.
• Madsen, P and Plunz, R .2002. The Urban Lifeworld, Routledge, London.
• Pooler, J A .1995. The use of spatial separation in the measurement of transportation accessibility. Transportation Research 29A(6).
• Saaty, T.L. 2004. Mathematical Methods of Operations Research, Courier Dover Publications, New York.
• Wang, C., Tsuchiya, H., Lee, J. and Ward, K. 2004. Urban Marketing Challenge: Attraction a Supermarket to Pittsburg’s Hill District, Carnegie Mellon University, New York.