شناسایی نقاط امن در برابر زلزله با رویکرد پدافند غیرعامل در راستای توسعه پایدار اجتماعی (نمونه موردی: شهر بابل)

آمایش محیط

دوره 16، شماره 61، شهریور 1402، صفحه 71-96   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سید مصطفی هاشمی کرویی¹؛ صدرالدین متولی^{* 2}؛ غلامرضا جانباز قبادی³؛ جلال عظیمی آملی²

¹دانشجوی گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

³استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

چکیده

ایران سرزمینی با خطر نسبی بالا در برابر زلزله است. لذا مکانیابی نقاط امن دربرابر زلزله که براساس استعدادهای فضایی و غیرفضایی یک سرزمین صورت میگیرد امری اجتناب ناپذیر است. پژوهش حاضر باهدف برنامه ریزی و مکان یابی نقاط امن و مناسب در مقابل زلزله در شهر بابل صورت گرفته است تا حتی الامکان بتوان خسارت های جانی و مالی ناشی از وقوع زلزله را کاهش داد. این تحقیق بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی- تحلیلی و میدانی است که اطلاعات آن با استفاده از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی و ابزارهای متعددی چون فیش،پرسشنامه،GPS و غیره اطلاعات گردآوری شده است ،سپس داده ها درمحیط نرم افزاریspss  پرداخته شده و در نهایت با استفاده از نرم افزار ARC GIS تجزیه و تحلیل صورت گرفته است.
نتایج تحقیق نشان می دهد که نقاطی از شهر بابل که دارای فضاهای باز کافی و در عین حال سازگار با کاربری های اطراف خود دارند، دارای پتانسیل نسبتا بهتری برای استقرار آسیب دیدگان می باشند.با تلفیق لایه های مختلف کاربری های تاثیر گذار، نقشه نهایی فضاهای بهینه جهت احداث پناهگاه های شهری در پنج دسته از بسیار خوب تا بسیار ضعیف تقسیم بندی شده اند. براساس یافته ها برای تعیین امن ترین نقاط، فضاهای سبز و پارک ها ، اراضی بایر،  مدارس، دانشگاه ها،  زمین های ورزشی بیشترین امتیاز را جهت اسکان موقت کسب کرده اند.

کلیدواژه‌ها

نقاط امن؛ زلزله؛ پدافند غیرعامل؛ توسعه پایداراجتماعی؛ شهر بابل

مراجع

• احدنژاد روشتی، م (1388)مدل سازی ارزیابی آسیب پذیری از زلزله (مورد: شهر زنجان)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران.

2. اشراقی، م (2239 )مکانیابی اماکن اسکان موقت جمعیتهای آسیب دیده از زلزله با بهره گیری از سامانه های اطلاعات مکانی (مطالعه موردی منطقه شهرداری تهران)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی
3. امامی، ا؛ کشانی، س(1391). ؛تامین اردوگاه های اسکان موقت در بوستان های تهران برای آسیب دیدگان زلزله محتمل تهران.مجله: دانش پیشگیری و مدیریت بحران» تابستان 1391 - شماره 4 ISC ‏(7 صفحه - از 91 تا 97)
4. ایلاقی ح (1394)،«مکان یابی اردوگاههای اسکان موقت در مواقع زلزله" مطالعه موردی؛ شهرستان­های جیرفت و عنبرآباد"»- کارشناس ارشد شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، ایران
5. آمارنامه استان مازندران , ۱۳9۵
6. امیدوار، ب مهدی ن، بن شرکاء،م(1389)، مکان یابی اسکان موقت با استفاده از GIS مطالعۀ موردی منطقۀ یک شهرداری تهران، دومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، تهران،
7. بهادریه، ه (1396)مکان یابی بهینه محل اسکان موقت پس از زلزله "مطالعه موردی شهر مهاباد .مخاطرات محیط طبیعی سال ششم پاییز 1396 شماره 13
8. خسروی،م (1393)«مکان یابی سایت های اسکان موقت پس از زلزله "مطالعه موردی منطقه غرب استان تهران.دانشگاه آزاد اسلامی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد - دانشکده هنر - 1393- کارشناسی ارشد.
9. خمر ،غ؛ صالح گوهری،ح (1392)رنامه‌ریزی پدافند غیرعامل و مکان‌یابی پناهگاه‌های شهری با استفاده از منطق فازی (مطالعه موردی: منطقه یک شهری کرمان. جغرافیا ومطالعات
10. دربندی س (1394) «ارزیابی عوامل مؤثردر انتخاب مکان های اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GISو تکنیکAHP"مطالعۀ موردی؛ منطقۀ 4 کرمان"» .کارشـناس ارشـد مـدیریت اجرایـی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.
11. سالنامة آماری ایران، 1390، آمار و اطلاعات استان مازندران، مرکز آمار ایران، تهران.
12. شمالی،نرگس (1392)روش های اسکان موقت با تاکید بر استقرار و مکانیابی پس از سوانح طبیعی(زلزله و سیل) شهر گرگان .پایان نامه ارشد.
13. علوی، س م و مسعود، م،1386،برنامه ریزی برای کاهش خسارات ناشی از زلزله در نواحی با خطر پذیری بالا نمونه موردی محله چیذر تهران،سومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی،تهران
14. علیزاده، ب (1394). مکانیابی سایت های اسکان موقت پس از زلزله در استان تهران .پایان‌نامه: دانشگاه آزاد اسلامی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی - دانشکده هنر و
15. صمد زادگان، ف (1384 (مکان یابی اماکن اسکان موقت به منظور مدیریت حوادث غیر مترقبه بر مبنای بکار گیری سیستمهای اطلاعات مکانی GIS هوشمند، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه، تهران
16.  فرامرزی ع(1390)مکان یابی پناهگاههای عمومی با رویکرد به پدافند غیر عامل .نمونه موردی مطالعه منطقه 12 شهر تهران، عباس فرامرزی، 1390
17. رحمتی، قا بوالفضل؛ شعبان زاده، ص، رضا؛ ن(1393)تحلیل آسیب پذیری بافت شهری در برابر زلزله (منطقه مورد مطالعه: منطقه دو شهرداری تهران)پژوهش های جغرافیا روستایی
18. کریم پورس (13959) «مکان یابی اسکان موقت پس از زلزله "مطاله موردی شهر اصفهان" -رشته ی جغرافیا گرایش برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاداسلامی واحد نجف آباد
19. گیوه چی س، عطار مح، رشیدی ا، ابراهیم ح، نسترن ن(1392).مکان یابی اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GIS و تکنیک AHP مطالعه موردی: منطقه شش شهر شیراز. مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای سال پنجم تابستان
20. ملکشاهی غ ،(1379)، بابل شهر بهار نارنج ، نشر چشمه تهران،709
21. مهندسین مشاور زیستا، 1379،طرح جامع شهر بابل، وزارت مسکن و شهرسازی.
22. مهندسین مشاور معماری و شهرسازی زیستا، 1379:
23. نادری، م، فیروزی، م، حدیدی، م، ایصافی؛ ک(1392)، شناسایی و اولویت بندی مداخله بافت فرسوده شهری با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی فازی(FAHP)محدوده مرکزی شهر سقز؛ مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره هجدهم، شماره1 :179-154.
24. .نوجوان، م، امیدوار، ب، صالحی، ا (1392). مکان یابی اسکان موقت با استفاده از الگوریتم‌های فازی، مطالعه موردی منطقه یک شهرداری تهران، دو فصلنامه مدیریت شهری، شمارة 31 بهار و تابستان: 205-222.
25. نوجوان، م (1390). کاربرد الگوریتم‌های فازی در مکان‌یابی بهینه اسکان موقت، مطالعه موردی منطقه یک شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران
26. نظری ،ا (1394) مکان‌یابی بهینه محل های اسکان موقت بعد از وقوع زلزله با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) "نمونه موردی شهر قم .ولتی - وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری- دانشگاه یزد- 1394- [کارشناسی ارشد]
27. - هاشمی م، آل شیخ ع, ملک م(1393)پهنه بندی آسیب پذیری زلزله به کمک GIS (مطالعه موردی شهر تهران)علوم و تکنولوژی محیط زیست.
28. Anhorn J, Khazai B. (2015 Apr 10). Open space suitability analysis for emergency shelter after an earthquake. Natural Hazards and Earth System Sciences.15 (4):789-803
29. Kapuc,N. 2012 ,Disaster  and emergency  management  systems  in  urban  areas
30. Martinelli A, Cifani G, Building vulnerability assessment and damage scenario in celano (Italy) using a quick survey databased methodology soil dynamic and earthquake engineering 875-889. 2008
31. Shouqiang, Wang (2013). Research on Location for Emergency Logistics Center Based on Node Cost, Advances in information Sciences and Service Sciences (AISS), vol. 5, no. 1, Jan, 348-349.
32. Sule Tudes, Nazan Duygu Yigiter(2010), Preparation of land use planning model using GIS based on AHP, Case study Adana-Turkey, Bull Eng Geology Environment, 69: 235-245