دانش مورفولوژی شهری و کاربرد آن در خوانش بافت شهری (نمونه موردی شهر تاریخی قزوین)

آمایش محیط

دوره 16، شماره 61، شهریور 1402، صفحه 113-132   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

نسیم ایران منش¹؛ محمدرضا پورجعفر^{* 2}؛ کرامت الله زیاری³؛ محمدرضا خطیبی⁴

¹دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

²استاد دانشگاه تربیت مدرس، گروه شهرسازی، دانشگاه شهرسازی و معماری، تهران، ایران

³استاد دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

⁴استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

چکیده

بیان مسأله: برای خوانش دقیق و صحیح بافت شهری نیاز به رویکردی مؤثر و درست می‌باشد. دانش مورفولوژی شهری دارای کاربردهای مختلفی از جمله گردشگری و میراث شهری است. با کمک این دانش می‌توان با دقت و صحت بیشتری به بررسی و خوانش بافت شهری خصوصاً بافت تاریخی پرداخت و تصمیم‌گیری بهتر و اساسی‌تر در خصوص نحوه مداخله در بافت و اصلاح آن گرفت.
هدف: استفاده از دانش مورفولوژی شهری به منظور تحلیل بهتر و اصولی بافت شهر خصوصاً در زمینه میراث و گردشگری. روش: استفاده از روش بریتانیایی که به نام کانزنی نیز مشهور است و البته تا حد زیادی مورد قبول بقیه رویکردهای مورفولوژی شهری نیز می‌باشد یعنی با تقسیم عناصر شکل شهر به چهار عامل بستر طبیعی، نظام ارتباطی، نظام قطعات، نظام ساختمان سعی شده است که بافت تاریخی شهر قزوین مورد بررسی قرار گیرد و مشخصات بافت براساس تقسیم بندی این عناصر تبیین گردد. یافته‌ها: با بررسی بافت تاریخی شهر قزوین بر اساس عناصر چهار گانه شکل شهر به این نتیجه رسیده شد که استفاده از این روش در خوانش بافت بسیار مفید و مؤثر است. نتیجه­گیری: مقاله با بررسی ادبیات مربوط به دانش موفولوژی شهری و انتخاب مکتب بریتانیایی به عنوان روش مشترک بین مکاتب موفولوژی شهری در انتها نتیجه می‌گیرد که استفاده از چنین روشی در بررسی بافت شهری خصوصاً بافت تاریخی می‌تواند راهکاری باشد برای شناخت صحیح‌تر و و واضح‌تر خصوصیات بافت شهری و اتخاذ تصمیم‌گیری‌های مؤثر‌تر برای بافت‌های تاریخی جهت احیای هویت و اصالت آن‌ها است.
 

کلیدواژه‌ها

دانش مورفولوژی شهری؛ خوانش بافت شهری؛ شهر تاریخی قزوین

مراجع

• پارسی، ف.مرمت و بهسازی خیابان سپه قزوین، مجموعه مقالات قزوین (دفتر اول). روناس. ص 216.
• پرهیزکاری، م.1396 .پیشینه نظام آب در قزوین، مجموعه مقالات قزوین، دفتر پنجم . ره آورد مهر.
• پرهیزکاری، م .1397. بازار قزوین .پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
• پور محمدی، م؛ صدر موسوی، م؛ جمالی،س.1390. واکاوی مکتب‌های مورفولوژی، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال دوم، شماره پنجم . ص 9.
• دانشپور، ع. روستا، م .1391 . خوانش ساختار شهر ؛ گامی به سوی شکل شناسی شهری، نشریه علمی – پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. شماره 4 : بهار و تابستان. ص 45-54 .
• دبیرسیاقی، م.1382. سیر تاریخی بناهای شهر قزوین و بناهای آن .سازمان میراث فرهنگی استان قزوین .
• دبیر سیاقی، م. 1390 . محله‌های قزوین، مجموعه مقالات قزوین . ناشر روناس.
• رحمانی، عاطفه.1390. طراحی بر پایه الگوهای مسکن سنتی، مجموعه مقالات قزوین دفتر سوم .ناشر روناس . ص 191.
• شارمند مهندسین مشاور.1369. طرح تفضیلی شهر قزوین . ص 49.
• شفایی، سپیده .1385. راهنمای شناسایی و مداخله در بافت‌های فرسوده، وزارت مسکن و شهرسازی. معاونت شهرسازی ومعماری. ص 16.
• صفی نژاد، ج.1381. پهنه جهان (باز نویسی کتاب حدود العالم) .موسسه فرهنگی اهل قلم . ص 7.
• قبادیانی، ن. 1362. سفرنامه ناصر خسرو . انتشارت امیر کبیر.
• گلریز، م . 1386. مینودر، انتشارات طه. چاپ دوم (چاپ اول در سال 1337 منتشر شده است) ص 147-289.
• محمد زاده، م. 1385.، یادگار ماندگار : نقشه بناهای تاریخی استان قزوین. مترجم احمد ت . سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین.
• محمد مرادی، ا. 1390. خیابان تاریخی سپه در شهر قزوین به عنوان محوری پیوند دهنده در نظریه یکپارچگی، مجموعه مقالات قزوین (دفتر اول).نشر روناس. ص 40.
• مجابی، م . 1388. در جستجوی هویت شهری دوره‌های کهن و میانی قزوین، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی. ص 52.
• محملی ابیانه، ح. 1390. مقایسه تطبیقی مکاتب مطالعات مورفولوژی شهری به منظور تکمیل آن براساس دستگاه تحلیلی مکتب اقتصاد سیاسی فضا، مجله آرمانشهر، شماره 7: پاییز و زمستان (159-171) .ص 161.
• منصوری، ا. دیزانی، ا. 1395. سیر تحول سازمان فضایی شهر قزوین از ابتدا تا دوران معاصر. پژوهشکده نظر. ص 106.
• Bonine , M . 1979 .The Morphogenesis of Iranian cities . Annals of the Association of American Geographers . 69. No. 2 Jun. pp.208-224
• English, P .1988. Qanats and Life worlds in Iranian Plateau Villages . University of Texas .p 7
• English, P .1968. The origin and spread of Qanats in the old word، Proceedings of the American Philosophical Society. Vol. 112, No. 3 Jun. 21, pp. 170-181
• Liliey, K .2000. Mapping the medieval city: plan analysis and urban history، urban history ,27,1. Cambridge university press . 5-30
• Moudon, A .1997. Urban morphology as an emerging interdisciplinary field/ urban morphology 1, 3-10 . p 1-5
• Oliveira , V .2016. Urban morphology an introduction to the study of the physical form of cities, Switzerland . Springer . p 181 -190
• J.W.R (2001) British urban morphology : the conzenian tradition , urban Morphology .p 2&3