بررسی آراء متفکران سنت‌گرا در باب محدودیت شمایل‌نگاری در هنر اسلامی و تأثیرات آن در نقاشی ایرانی

نقش مایه

دوره 1، شماره 4، دی 1401، صفحه 53-67

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

هدی حمیدیه^*

دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ایران

چکیده

پس از ظهور اسلام و تسط مسلمانان بر کشورها و تمدن‌های همسایه، شمایل‌نگاری در هنر اقوام مختلف تازه مسلمان شده، با وقفه‌ای نسبتاً طولانی مواجه شد. در باب علل نهی و محدودیت تصویرگری موجودات ذی‌روح در هنر اسلامی فرضیات مختلفی مطرح شده‌ که طی قرون متمادی تفاسیر متفاوتی از آن‌ها استخراج شده ‌است. سؤالات این پژوهش عبارتند از: 1) از میان محققان هنر اسلامی، سنت‌گرایان به‌عنوان جریان فکری که بر تأثیر مستقیم آموزه‌های دینی بر شکل‌گیری هنر اسلامی تأکید دارند، چه عواملی را در ایجاد این بی‌میلی نسبت به شمایل‌نگاری مهم ارزیابی کرده‌اند؟ 2) از نظر این گفتمان، احادیث و آیات مطرح شده در نهی خلق تصاویر موجودات زنده به چه میزان در کنار گذاشته‌شدن شمایل‌نگاری از هنر رسمی مسلمانان و تدوین اصولی ویژه در تصویرگری تأثیرگذار بوده‌است؟ به‌نظر می‌رسد سنت‌گرایان ضمن تأیید این مهم که شمایل‌نگاری نتوانسته در هنر رسمی مسلمانان سهمی داشته ‌باشد، معتقدند که تصویرگری موجودات زنده از جمله پیکره انسان در نهایت، تحت حدودی خاص و قوانینی مشخص مورد استفاده قرار گرفته ‌است. در این پژوهش، آراء و فرضیات بزرگان این جریان فکری در نهی رواج شمایل‌نگاری، در هنر اسلامی(بایدها و نبایدها) شرح و تفسیر شده و تأثیرات این موانع در شکل‌گیری اصول تصویرگری در کتاب‌آرایی اسلامی و در نهایت نقاشی ‌ایرانی مشخص شده ‌است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به معرفی باورهای متفکران سنت‌گرا در باب محدودیت شمایل‌نگاری در هنر اسلامی پرداخته و با توجه به مطالب ذکر شده تحلیلی در مورد تأثیرات این نوع نگرش در شمایل‌نگاری اسلامی و هم‌چنین نقاشی ایرانی ارایه کرده ‌است. مدارک،  مستندات و تصاویر ارایه شده در مقاله به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده‌است.

کلیدواژه‌ها

هنر اسلامی؛ شمایل‌نگاری؛ نقاشی ‌ایرانی؛ کتاب‌آرایی؛ سنت‌گرایی

مراجع