بررسی منشاء شورابه های زیرزمینی غنی از ید در شرق وجنوب شرق دریای خزر ‏با استفاده از معیارهای ژئوشیمیایی‎ ‎‏ کلر، برم و ید

فصلنامه زمین شناسی محیط زیست

دوره 16، شماره 61، بهمن 1401، صفحه 1-12   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

منصور خواجه^*

دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان

چکیده

         غلظت بالای یدید و برمید در آب­های زیرزمینی به ندرت گزارش شده و مطالعات کمی در باره آب های زیرزمینی غنی از ید وجود دارد. پارامترهای کلیدی زمین‌شناسی که بر غلظت کلرید، برمید و فلوئورید تأثیر می‌گذارند، شامل  وجود نمک در حوضه، سن مخزن و نوع کروژن موجود در سنگ­های حوضه رسوبی است. ید به شدت در مواد آلی موجود در محیط­های دریایی تغلیظ می­گردد، از این رو سنگ‌های غنی از منابع آلی I/Cl و I/Br بالایی نسبت به آب دریا یا آب دریای تبخیر شده دارند. از این رو افزایش غلظت ید در آب­های زیرزمینی عمیق به تجزیه میکروبی مواد آلی در شرایط بی هوازی نسبت داده می­شود. بر این اساس، از طریق نسبت­های I/Br و I/Cl ، می‌توان منشاء آب را مشخص کرد. بسیاری از میدان­های نفتی دنیا علاوه بر پتانسیل نفتی، آنومالی هایی از برخی عناصر کمیاب مانند ید را نشان می­دهند. از این رو اندازه گیری هالوژن­ها و بررسی نسبت­های (I/Cl)، (Br/Cl) و (I/Br) در این مقاله در مناطق شرقی دریای خزر مورد مطالعه قرار گرفت. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش از 7 منطقه نمونه برداری شد که 3 منطقه در استان گلستان ( مناطق اکتشافی و استخراج ید )و 4 منطقه در کشور ترکمنستان قرار گرفته است. نتایج بدست آمده نشان می­دهد با وجود اینکه ترکیب ژئوشیمیایی ومنشاء شورابه ها با یکدیگر تفاوت داشته واز نظر شدت برخی فرایند ها مانند ترکیب با منابع آبی با شوری کمتر و شدت تبخیر سرنوشت مختلفی داشته اما منشاء اصلی ید در شورابه های زیر زمینی شرق و جنوب شرق خزر وجود مواد آلی غنی از ید در سازندهای رسوبی است . در منطقه خیرخواجه میزان ید و بویژه برم به طور معنی دار کمتر از منطقه اینچه بوده که این موضوع خود بیانگر اختلاط شورابه های زیرزمینی این منطقه با آب های جوی با شوری و میزان ید و برم کمتر را نشان می دهد. به عبارت دیگر میزان ید و بویژه برم در آب های فسیل در سواحل شرقی خزر به طرف شرق کاهش می یابد.

کلیدواژه‌ها

نسبت هالوژن ها؛ ‎ ‎‏ منشاء شورابه؛ ‏‎ ‎ید؛ ‏‎ ‎برم؛ آب های فسیل ‏

مراجع