قیام شیخ عبیدالله نهری و سرگذشت یکی از صوفیان نقشبندی در ایران

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 56، آذر 1402، صفحه 22-43   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2023.1962331.1631

نویسندگان

صباح حسینی¹؛ محمدعلی گذشتی^{* 2}؛ اشرف شیبانی اقدم³

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

در صدو پنجاه سال گذشته در مناطق مختلف کردستان قیام هایی بر ضد حکومتهای قاجار و عثمانی شکل گرفته است که قیام شیخ عبیدالله نهری از صو فیان بزرگ پیرو طریقت نقشبندی یکی از آن قیام‌‌هاست که به واسطه وجهه‌ی دینی آن در میان توده‌‌های مختلف مردم کُرد بازتاب زیادی داشت. این جنبش که در ابتدا قرار بود علیه‌ی دولت عثمانی شکل گیرد، با چرخشی، به داخل مرزهای ایران تغییر مسیر داد و مشکلات جدی را برای حکومت‌‌های ایران و عثمانی بوجود آورد. این جنبش مدتی از آغاز آن نگذشته بود که شکست خورد و رهبر آن دستگیر و به حجاز تبعید شد.یکی از مسائلی که درباره‌‌ی این جنبش مطرح است و تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است بازداشت و دستگیری فعالان و مروّجان طریقت نقشبندی در ایران به جرم همکاری با شیخ عبیدالله بوده است که در خارج از مناطق جغرافیایی مناطق کردنشین به تبلیغ طریقت نقشبندیه می‌‌پرداختند. این نوشتار به بیان شرح حال یکی از صوفیان نقشبندی به نام شیخ محمود سنندجی (عارف)می‌‌پردازد که همزمان با قیام شیخ عبیدالله در شهر تالش در استان گیلان دستگیر و در تهران زندانی می‌‌شود ود رنهایت در زندان دارفانی را داع می گوید.این نوشتار اولین گزارش ازاین واقعه است.

کلیدواژه‌ها

قیام؛ شیخ عبیدالله نهری؛ نقشبندیه؛ صوفی

مراجع

کتابنامه:

۱ـ الگار حامد (۱۳۹۸)نقشبندیه مترجم:داود وفایی تهران نشر مولی چاپ اول. ۲۳

۲ـ افشار ارومی، علی بن امیر لویه خان، (1393) تاریخ أکراد، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد شورای اسلامی، چاپ اول

۳ـ بیگ‌باباپور ـ غلامیه، یوسف ـ مسعود، (1390) فتنه شیخ عبیدالله کرد، تهران، مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز سناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول.

۴ـ توکلی، محمد رئوف، (1378) تاریخ تصوف در کردستان، تهران، توکلی، چاپ اول.

۵ـ حسینی، سیدمحمدصادق، (1385) دیوان اشعار، سنندج، پرتوبیان، چاپ اول.

۶ـ ـــــــــــــــــــــــــ،  (1392) منشآت، سقز، گوتار، چاپ اول.

۷ـ حیرت سجادی، سید عبدالحمید، (1364) گلزار شاعران کردستان، سنندج، مؤلف، چاپ اول.

۸ ـ ــــــــــــــــــــــــــــ،  (1375) شاعرانِ کردِ پارسی‌گوی، تهران، احسان، چاپ اول.

۹ـ خال، محمد (1975) مخطوطات مکتبة الشیخ محمد الخال فی السلیمانیه، گوفاری کوری زانیاری عیراق (ده‌سته‌ی کورد، کوری زانیاری عیراق)، به‌رگی سییه‌م، به‌شی یه‌که‌م، 662ـ704.

۱۰ـ دهقانی، سامی، (1393) سراج السالکین در مناقب شیخ محمدعلی حسام الدین نقشبندی، سنندج، کالج، چاپ اول.

1۱ـ روحانی، بابامردوخ، (1390) تاریخ مشاهیر کرد، ج1، تهران، سروش، چاپ سوم.

1۲ـ روحانی، بابامردوخ، (1390) تاریخ مشاهیر کرد، ج2، تهران، سروش، چاپ سوم.

1۳ـ روحانی، کمال (1385) تاریخ جامع تصوف در کردستان، پیرانشهر، سامرند، چاپ اول.

1۴ـ سپهرالدین، ابوبکر، (1386) سیری در ریاض المشتاقین، مهاباد،  محمدرئوف سپهرالدین، چاپ اول.

1۵ـ سمرانی، محمد، (1311ق) بارقات السرور لاهل العبور فی لیلة الدیجور، بغداد، نجاح، چاپ اول.

1۶ـ سنندجی، محمود، (1344ق) سراج‌‌الطریق (نسخه خطی) به کتابت: بهاء الدین حسینی، آرشیوشخصی نگارنده. (تاریخ کتابت ۱۶ شوال ۱۳۴۴ قمری).

۱۷-سنندجی، محمود (۱۳۱۳ق)دیوان اشعار (نسخه خطی)به کتابت:محمد جعفر خَلَف لطفعلی بیگ کردستانی،  آرشیو شخصی نگارنده.

1۸ـ شکوری، پرویز، تاریخ عرفای تالش، (کارشناسی ارشد عرفان و ادیان)، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

1۹ـ فیضی، کیومرث، (1391) قیام شیخ عبیدالله شمزینی در دوره ناصرالدین شاه قاجار، ایلام، جوهر حیات، چاپ اول.

۲۰ـ قه‌ره‌داغی، محمدعلی (2007) بوژاندنه‌وه‌ی میژووی زانایانی کورد له ریگه‌ی ده‌سخه‌ته‌کانیانه‌وه (به‌رگی حه‌وته‌م)، هه‌ولیر، چاپی یه‌که‌م.

۲۱کندال و همکاران، (1379) کردها، ابراهیم یونسی، تهران، روزبهان، چاپ سوم.

2۲ـ مدرس، ملا عبدالکریم، (1385) یادی مه‌‌ردان (به‌‌رگی یه‌که‌‌‌م) سنندج، بلاوکردنه‌وه‌ی کوردستان، چاپ اول.

2۳ـ ــــــــــــــــــــــــ، (1385) یادی مه‌‌ردان (به‌‌رگی دووهه‌م) سنندج، بلاوکردنه‌وه‌ی کوردستان، چاپ اول.

2۴ـ ـــــــــــــــــــــــ،  (1403) علمائنا فی خدمة العلم و الدین، بغداد، دارالحریه، الطبعة الأولی.

2۵ـ ــــــــــــــــــــــ،  (1404)؛ بنه‌ماله‌ی زانیاران، به‌غدا، شه‌فیق، چاپی یه‌که‌م.

2۶ـ نجمی، ناصر، (1377) تهران در گذر زمان، تهران، گوتنبرگ، چاپ اول.

2۷ـ ــــــــــ،  (2535) طهران، دارالخلافه، تهران، بی‌جا، بی‌نا، چاپ سوم.