بررسی تعامل مدرنیته وفرهنگ بومی ایران در معماری دوران قاجار موردکاوی: عمارت جاجرمی ها و عمارت مفخم شهر بجنورد

معمار شهر

مقاله 4، دوره 2، شماره 6، شهریور 1402، صفحه 65-83   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محسن سنگ برگان^{* 1}؛ ابراهیم رایگانی²

¹کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه نیشابور

²استادیار گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی نیشابور

چکیده

دوران قاجاریه سرآغاز عصر تجدد در ایران است و گرایش به فرنگ و شیوه‌های اروپایی در این دوران بر جنبه­های مختلف زندگی ایرانیان به خصوص در معماری تأثیر قابل­توجهی داشته است. بجنورد به واسطه­ی موقعیت جغرافیایی، محل آمد و شد نمایندگان کشور­های مختلف اروپایی بوده و در نتیجه تأثیر زیادی از فرهنگ اروپایی وفرنگی را پذیرا بود. در مقاله پیش­رو به شیوه توصیف تحلیل تاریخی داده­های حاصل از مطالعات استنادی و میدانی در زمینه تأثیر شیوه‌های فرنگی و سنتی  بر بناهای ساخته شده در روزگار قاجاریه مورد واکاوی قرار گرفته است . به این ترتیب دوبنای هم­دوره به نام بنای عمارت مفخم که به دستور حاکم وقت شهر ساخته شده و بنای عمارت جاجرمی­ها که به دست یکی از تجار معروف شهر بنا شده ، به شیوه مقایسه عناصر و تزئینات مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته­اند. نتیجه آنکه باتوجه به ارتباط وسیع حاکم شهر با دربار و دولت­های خارجی (به ویژه اروپایی­ها)؛ تأثیر گرایش به شیوه‌های اروپایی بر بناهای ساخته شده توسط وی؛ هم در تزئینات و هم در طرح کلی مشهود است. در مقابل، بنای همزمان حسینیه جاجرمی­ها هیچ نشانه­ای از معماری اروپایی در طرح کلی بنا و در تزئینات ملاحظه نمی­شود و ساختار کلی بنا برگرفته از معماری ایرانی – اسلامی مناطق مرکزی ایران است که حاکی از تأثیر معماری منطقه زادگاه بانی (شهر گرمسیر جاجرم ) بوده است. به این ترتیب تمایل به اروپای گرایی و معماری اروپایی  در شهر بجنورد در اواخر دوره قاجار محدود به بناهای احداث شده توسط حاکم شهر و در نتیجه ارتباط وسیع وی با نمایندگان کشور­های اروپایی و دربار بود و این ارتباط علاوه بر نمودهای معمارانه در منابع نوشتاری این دوره از جمله سفرنامه سیاحان اروپایی و همچنین در سفرنامه­های ناصرالدین شاه قاجار نیز قابل بازیابی است. 

کلیدواژه‌ها

معماری؛ مدرن؛ دوران قاجار؛ بجنورد

مراجع