بررسی و تحلیل عناصر داستانی رمان تنگسیر صادق چوبک براساس مولفه‌های کلاسیک و نوین داستان‌نویسی

مطالعات نقد ادبی

دوره 18، شماره 54، شهریور 1402، صفحه 59-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی کشاورز قدیمی¹؛ جواد طاهری^{* 2}؛ لیدا نامدار³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد خدابنده، دانشگاه آزاد اسلامی، خدابنده، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خدابنده، دانشگاه آزاد اسلامی، خدابنده، ایران

چکیده

رمان مدرن شکل نوینی از نوشتار است که همواره در پی یافتن احساسات، تاثرات روحی مبهم و فرار انسان‌ها و سپس انتقال آن‌ها از زاویۀ دید عینی و بی‌طرفانه‌ای که نه به روایت‌گر و نه به خواننده تعلق دارد. نوشتاری که شفافیت، تبیین ارزش‌ها، اصول دستور سنتی، توصیف‌های انسان مدارانه، سیاست و... از ساحت آن رخت بربسته باشد. عواملی مانند عدم قطعیت، نبود روابط علی معلولی، ارائه موضوعات جدید، آشنایی‌زدایی از مفاهیم سنتی متن، ابهام و پیچیده‌گویی، حضور جدی خواننده مولفه‌هایی است که در ساختار و ساختمان این فرم ادبی نوین وجود دارد که تعدادی از این مولفه‌ها قابل مقایسه در رمان تنگسیر صادق چوبک است. به نوعی زبان و نوشتار چوبک در تنگسیر به قصد مفهوم‌سازی جدید است که رویکردی آمیخته دارد تا اصالت زبان سنتی را به چالش بکشد. فرم و تکنیک‌های منحصر به فرد چوبک در تنگسیر اعم از زمان ترکیبی، پیرنگ خطی و گسسته، شروع چند ابزاری، فرجامی بسته، شخصیت‌های تحول یافته‌، ارائه مفهوم جدید، گفت‌وگوهای تک نفره مؤلفه‌هایی است که می‌توان آن را در دو ساختمان کلاسیک و نوین داستان نویسی مقایسه کرد. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل مولفه‌های رمان مدرن و کلاسیک در تنگسیر صادق چوبک به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوۀ کتابخانه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد چوبک نویسنده‌ای نوگراست چون با تاثیر از ادبیات نوین جهان و نبوغ ذاتی خویش توانسته است فرم جدیدی از نوشتار را  ارائه دهد که تا آن زمان مسبوق به سابقه نیست.  هم‌چنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد چوبک در رمان تنگسیر گاهی از زمان ترکیبی بهره جسته و  آن‌را به سیلان ذهن نزدیک کرده است که شیوه‌ای کاملا جدید است و حتی سعی بر آن داشته است که پیرنگ خطی را در بخش‌هائی از رمان شکسته و آن‌را به صورت گسسته و هنری ارائه نماید.  

کلیدواژه‌ها

تنگسیر؛ صادق چوبک؛ زمان ترکیبی؛ شخصیت‌های تحول یافته؛ پیرنگ خطی و هنری

مراجع

اسحاقیان، جواد (1387). راهی به هزار توی رمان نو، چاپ اول، تهران: نشرگل آزین.

باربو، زی (1386). گستره و محدودۀ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، گردآوری و ترجمه فیروز شیروانلو، چاپ دوم، تهران: توس.

بیشاپ، لئونارد (1382) درس‌هائی در بارۀ داستان‌نویسی: به ضمیمۀ مصاحبه با آیزاک سینگر و جوزف هلر، ترجمۀ محسن سلیمانی، تهران: سوره مهر.

پاینده، حسین (1390و1389). داستان کوتاه در ایران، جلد اول، دوم و سوم، چاپ اول، تهران: نیلوفر.

تودوروف، تزوتان (1377). منطق گفتگویی میخائیل باختین. ترجمۀ داریوش کریمی، چاپ اول، تهران: مرکز.

جعفرنادری، مهرآور (1380). رمان نو در سینما، چاپ اول، تهران، تهران: الست فردا.

چوبک، صادق (1377).  تنگسیر، تهران: نگاه.

زرشناس، شهریار (1386) پیش درآمدی بر رویکردها و مکتب‌های ادبی، چاپ اول، جلد دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. 

ساروت، ناتالی (1364). عصر بدگمانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، چاپ اول، تهران: نگاه.

سیدحسینی، رضا (1347) مکتب‌های ادبی، چاپ چهارم، تهران: نیل.

صادقی، جمال (1380). عناصر داستان، چاپ چهارم، تهران: سخن.

ــــــــــــــــــ (1383). جهان داستان، چاپ اول، تهران: اشاره.

ــــــــــــــــــ (1390). ادبیات داستانی، چاپ ششم، تهران: سخن.

نجومیان، امیرعلی (1384). درآمدی بر پست مدرنیسم در ادبیات، چاپ اول، اهواز: رسش.

کوندرا، میلان (1391). هنررمان، ترجمۀ پرویز همایون‌پور، چاپ نهم، تهران: قطره.

گری‌یه، آلن‌رب (1395). پاک‌کن‌ها، ترجمۀ پرویز شهدی، تهران: نسل آفتاب.

گری‌یه، آلن‌رب (1398). برای رمانی نو، ترجمۀ پرویز شهدی، تهران: افکار.

وات، ایان (1389). طلوع رمان، ترجمۀ پاینده، در کتاب نظریه‌های رمان، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.

یونسی، ابراهیم (1369) هنر داستان‌نویسی، چاپ هشتم، تهران: نگاه.

مقاله و پایان نامه

اسدااللهی، الله شکر(1379). «رمان نو دیالوگ نو»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره 174، صص 1-24.

رضویان، سیدرزاق (1393). «جریان‌شناسی رمان نو در ادبیات داستانی فارسی با تکیه بر آثار بهرام صادقی و هوشنگ گلشیری»، رساله دکتری، دانشگاه سمنان، ایران.

شیری، قهرمان (1391). تاثیرپذیری در سرزمین آفرینشگری و داستان‌های  هوشنگ گلشیری، فصلنامۀ تاریخ ادبیات فارسی، شمارۀ 71، صص 131-148.

عبدلی، شهرام (1383). پست مدرنیسم: رمان فرانسه در اواخر قرن بیستم، مجلۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، 146، صص 125-140.

قاسم‌خان، علیرضا (1374). «فلسفه برگسون و سینمای آلن رنه، نشریۀ هنر، شمارۀ28، صص 591-596.

مدنی‌پور، علی (1382). «برنامه‌ریزی و طراحی شهری: فضاهای عمومی شهر، نشریۀ مدیریت شهری، شمارۀ 14، صص 70-75.

میشل‌مول‌پوآ، ژان (1374). «تولد رمان نو»، کلک شهریور، 66.