مبانی معرفت‌شناختی تعریف‌ناپذیری خوب و بد اخلاقی از دیدگاه ابن‌سینا و مور

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 12، شماره 25، شهریور 1402، صفحه 7-25   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

لیلی حیدریان¹؛ انشااله رحمتی^{* 2}؛ جمشید جلالی شیجانی³

¹گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²گروه فلسفه و حکمت اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران. ایران

³گروه ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران. ایران،

چکیده

در این مقاله با تحلیل آراء ابن‌سینا و مور ضمن آنچه درباره تعریف‌ناپذیری خوب و بد اخلاقی مطرح است، نگرش آنها از جهت معرفت‌شناختی تبیین شده و آراء این دو متفکر بر اساس شیوه گفتگو مقایسه می‌شود. مسئله اصلی تحقیق نگرش ابن‌سینا و مور درباره نقد ملاک و معیار طبیعت‌گرایانه برای حمل خاصه‌های اخلاقی نظیر خوب و بد در موضوعات اخلاقی است. ابن‌سینا در آراء خویش بیان می‌دارد که اعتدال به عنوان امری مابعدالطبیعی و طبیعی نمی‌تواند در همه زمینه‌ها معیار و ملاک برای خوب یا بد بودن موضوعات اخلاقی باشد، مور نیز با تحلیل مغالطه طبیعت‌گرایانه لذت یا هماهنگی با طبیعت را ملاک و معیار حمل خوب و بد بر موضوعات اخلاقی نمی‌داند. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که رویکرد این دو متفکر برای اثبات مدعای خویش توجه به ایراد منطقی‌ای است که در مساوق دانستن خوب و بد با اموری نظیر اعتدال، لذت و هماهنگی با طبیعت رخ می‌دهد. ابن‌سینا و مور برای پاسخ به مسئله، از واقع‌گرایی غیرطبیعت‌گرایانه گزاره‌های اخلاقی دفاع می‌کنند، در این میان تأکید بر شهودِ خاصه‌ها در شهودِ عقلای قوم برای یافتن ملاک و معیار برای صدق و کذب‌پذیری گزاره‌های اخلاقی امکان گفتگو در آراء این دو متفکر را میسر می‌سازد. روش انجام پژوهش تحلیل محتوای آراء این دو فیلسوف در جهتِ پدید آمدن نوعی گفتگو برای مقایسه آراء ایشان است.

کلیدواژه‌ها

مغالطه طبیعت‌گرایانه؛ شهودگرایی؛ واقع‌گرایی؛ اخلاق؛ ابن‌سینا؛ مور

مراجع

‌‌ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، (1404ق) منطق شفا، تحقیق سعید زائد، قم، انتشارات مکتبه آیه الله مرعشی.

‌‌همو. (1413ق). الاشارات و التنبیهات، شرح نصیر الدین الطوسی، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت، موسسه النعمان.

همو. (1360). دانش نامه علایی، تهران، کتابخانه فارابی.

همو. (1373). عیون الحکمه مع شرح عیون الحکمه، شرح امام فخر رازی، تهران، موسسه الصادق للطباعه و النشر.

همو. (1379). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، تصحصح محمدتقی دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

ارسطو. (1378). اخلاق نیکوماخوسی، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، طرح نو.

آبلسون، رازیل و نیلسن، کی. (1393). تاریخ فلسفه اخلاق، در دانشنامه فلسفه اخلاق، ویراسته پل ادواردز و دونالد ام بورچرت، ترجمه انشاء الله رحمتی، تهران، سوفیا.

جوادی، محسن. (1391). حکمت عملی شیخ الرئیس، تهران، چنار.

دنسی، جاناتان. (1393). شهودگرایی اخلاقی، در دانشنامه فلسفه اخلاق، ویراسته پل ادواردز و دونالد ام بورچرت، ترجمه انشاء الله رحمتی، تهران، سوفیا.

طوسی، نصیرالدین. (1361). اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.

عبدل‌آبادی، علی‌اکبر. (1387). معنا و متعلق شهود در نظریه اخلاقی جی.ئی.مور، مجله فلسفه، سال 36، شماره 2، صص43-31.

فرانکنا، کی ویلیام. (1376). فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، تهران، موسسه فرهنگی طه.

گنسلر، هری جی. (1375). درآمدی جدید به فلسفة اخلاق، ترجمة حمیده بحرینی، تهران، انتشارات آسمان خیال.

مصباح یزدی، محمدتقی. (1383). فلسفه اخلاق، تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی‌. تهران‌، سازمان تبلیغات اسلامی.‌

همو. (1383). نقد و بررسى مکاتب اخلاقى، نگارش حسین شریفی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مک ناوتن، دیوید. (1380). بصیرت اخلاقی، ترجمه محمود فتحعلی، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مور، جورج ادوارد. (1388). مبانی اخلاق، ترجمه غلامحسین توکلی و علی عسگری یزدی، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

وارنوک، مری. (1387). فلسفه اخلاق در قرن بیستم، ترجمه ابوالقاسم فنائی، قم، بوستان کتاب.

ویرینین، پیکا. (1393). واقع‌گرایی اخلاقی، در دانشنامه فلسفه اخلاق، ویراسته پل ادواردز و دونالد ام بورچرت، ترجمه انشاء الله رحمتی، تهران، سوفیا.

ویلیامز، برنارد. (1383). فلسفه اخلاق، ترجمه زهرا جلالی، قم، انتشارات دفتر نشر معارف.

وینچ، پیتر. (1372). ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه، ترجمه جمعی از مترجمان، تهران، سمت.

هولمز، رابرت. (1385). مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه مسعود علیا، تهران، ققنوس.

Dancy, Jonathan, (1993), “Moral Reasons”Blackwell, Oxford Uk & Cambridge USA.

Ewing, Alfred Cyril; (1960) Ethics; London، The English Universities Press.

Huemer, M.,(1970), Ethical Intuitionism, Basingstoke، Palgrave Macmillan.

Sylvester, Robert Peter (1990); The Moral Philosophy of G. E. Moore; Philadelphia، Temple University Press.

Warnock, Jeoffrey James (1985); Contemporary Moral Philosophy; Hong Kong، The Macmillan Press.

Moore, George Edward; (1965) Ethics; New York، Oxford University Press.