تصور خدا در تأملات در فلسفة اولی دکارت

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 12، شماره 25، شهریور 1402، صفحه 47-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سیدمصطفی شهرآیینی^*

دانشگاه تبریز، مدیر گروه فلسفه

چکیده

دکارت گرچه در همه‌جای تأملات از وجود خداوند و اثبات او خداوند سخن می‌گوید منظورش نه وجود خداوند در الهیات و حتی فلسفة سنتی که بازتعریف خدا و رسیدن به مفهومی تازه از خداست که به کار دستگاه معرفتی‌اش بیاید. دکارت در تأملات دو هدف را با هم به پیش می‌برد: نخست، ساختن دستگاه فکری تازة خویش بر اساس بازتعریف انسان، خدا و جهان؛ دوم، پرهیز حداکثری از درافتادن با کلیسا و الهی‌دانان مسیحی تا جایی که حاضر است دست از اندیشه‌اش بردارد ولی با کلیسا درنیافتد. برای او هدف نخست، اصلی و هدف دوم فرعی نیست چراکه فلسفه‌ورزی را در فضای چالشی و بی آرامش، دست‌یافتنی نمی‌داند. در تأملات، از سویی، نخست باید تعریف تازه‌ای از خدا طرح گردد که در آن اصالت سوژة دکارتی و استقلال من اندیشنده لحاظ شده باشد، و از دیگر سو، باید از این خدای بازتعریف‌شده، در قالبی سنتی و به زبان متعارف چنان سخن به میان آید که مخالفت کلیسا و الهی‌دانان را برنیانگیزد. در خدای دکارتی آنچه اصل است تصور خداست ولی در خدای سنتی آنچه اصل است اثبات وجود خدای بیرونی است. از اینرو گرچه دکارت در سرتاسر تأملات از وجود خدا سخن می‌راند و در پی اثبات وجود اوست او این کار را با استناد به تصور خداوند پیش می‌برد و کاری به وجود بیرونی خدا و مخلوقات ندارد. او در این راه پیوسته تصور خداوند را بازتعریف می‌کند تا به تعریف مدنظر خویش از خداوند برسد و سرانجام در «تأمل پنجم» است که این تعریف آشکار می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

خدا؛ تصورات فطری؛ تصورات خارجی؛ تصورات جعلی؛ وجود؛ تصورات بسیط و مرکب

مراجع

کاتینگم، جان. (1400). دکارت، ترجمة سیدمصطفی شهرآیینی، نشر نی، چاپ چهارم.

Cottingham, John. (2008). Cartesian Reflections: Essays on Descartes’s Philosophy, Oxford University Press.

Cottingham, John.(1993). A Descartes dictionary, Blackwell Publishers

Descartes, Rene. (1984). Philosophical writings, 2 vols. trans. by John Cottingham & Robert Stoothoff & Dugald Murdoch (CSM I & II), Cambridge University Press

Descartes, Rene. (1991). Philosophical writings, trans. by John Cottingham & Robert Stoothoff & Dugald Murdoch & Anthony  Kenny (CSM III), Cambridge University Press

Flage, Daniel E. and Bonnen, Clarence A. (1999). Descartes and Method, a search for a method in Meditations, Rutledge

Gombay, André, Descartes, Blackwell. (2007).

Nolan, Lawrence. (2016). The Cambridge Descartes lexicon, Cambridge University Press

Williams, Bernard Arthur Owen. (2005). Descartes: the project of pure enquiry, Rutledge