امکان‌سنجی و نوع شناخت خداوند با نگاه تطبیقی در تفسیر المیزان و مفاتیح الغیب

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 12، شماره 25، شهریور 1402، صفحه 109-129   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زینب قاسمپور¹؛ حبیب الله حلیمی جلودار^{* 2}؛ رضا مهدیان فر³

¹طلبه سطح چهارم، مؤسسه آموزش عالی کوثر، حوزه علمیه خواهران، تهران، ایران

²دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

³دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم، قم، ایران

چکیده

بی­تردید یکی از مهم­ترین مباحث فلسفی و کلامی، ‏بحث در بارۀ خداوند ‏است ولی بدون فهم ‏چگونگی ‏شناخت، ‏شناخت خداوند غیر‏ممکن خواهد بود؛ امروزه به دلیل اختلاف میان ‏مذاهب ‏اسلامی، بهترین دفاع از ‏حق، ‏کشف نقاط اشتراک و افتراق و تبیین درست دیدگاه فریقین ‏در آیات ‏قرآن کریم ‏است. پژوهش حاضر ‏که بر روش توصیف و تحلیل با مطالعه و بررسی دو تفسیر المیزان و مفاتیح الغیب استوار است دیدگاه و آراء ‏دو مفسر برجسته – علامه طباطبایی و فخررازی – را از دو مذهب شیعه و سنّی در بارۀ «امکان شناخت ذات ‏خداوند» مورد بررسی قرار داده است؛ لذا برای واکاوی مسألۀ اصلی، نکات دیگری نیز بررسی شد که مثلاً هر ‏کدام از دو مفسر نوع شناختی که از خداوند ارائه داده­اند کدام یک از شناخت­های فطری، عقلی، نقلی، ‏شهودی و حسی است؟ نتیجه اینکه علامه طباطبایی برخلاف دیدگاه فخررازی بر ناممکن بودن شناخت کامل خداوند اذعان دارد، حصر شناخت عقلی و نادیده گرفتن  علم حضوری و شهودی مهم­ترین وجه تمایز دیدگاه فخررازی با علامه است؛ دیدگاه علامه طباطبایی در تحلیل مسأله، منسجم­تر است و تعارض ندارد.‏

کلیدواژه‌ها

امکان شناخت؛ شناخت فطری؛ شناخت عقلی؛ شناخت شهودی؛ شناخت حسّی

مراجع

* قرآن کریم. (1415ق). ترجمه محمد مهدى فولادوند، قم: دارالقرآن الکریم.

* نهج­البلاغه. (1379ش). ترجمه محمد دشتی، قم: مشهور.

ابن­بابویه قمی، محمدبن­على(صدوق)‏. (‏1398ق‏). التوحید، قم: جامعه مدرسین.

ابن­سینا، حسین­بن عبدالله. (1376). الالهیات من کتاب الشفا، تحقیق: حسن حسن­زاده­آملی، قم: مرکز النشر الطبایع المکتب الاعلام الاسلامی.

تمیمى­آمدى، عبدالواحدبن­محمد. (1410ق). غررالحکم و دررالکلم‏، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.

حرعاملى، محمدبن­حسن. (1409ق). وسائل الشیعة، ‏قم: ‏مؤسسة آل البیت ع.

الزرکان، محمدصالح. (بی­تا). فخرالدین الرازی وآراءه الکلامیه والفلسفیه، بیروت: دارالفکر

 طباطبایى، ‏محمدحسین‏. (1390ق). المیزان فی تفسیرالقرآن‏، بیروت: مؤسسة الأعلمی.

همو. (1387ش). معنویت تشیع، قم: انتشارات تشیع.

همو. (1404ق). نهایة الحکمه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

همو. (1387ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: بوستان کتاب.

همو. (1382). بدایه الحکمه، قم: نشر قدس.

همو. (1427). الرسایل التوحیدیه، قم: موسسه نشر اسلامی، چ4.

فخررازى، محمدبن­عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.‏

همو. (1383‏ش). چهارده رساله، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1411ق). محصل­افکارالمتقدمین والمتاخرین من­الحکماء والمتکلمین، عمان: دار الرازی.

همو. (1407). مطالب العالیه، بیروت: دارالکتب العربی.

همو. (1406ق). لوامع البینات شرح اسماءالله تعالی و الصفات، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه‏.

همو. (1986م). الاربعین فی اصول­الدین؛ قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.

همو .(1378ش). المحصل، قم: شریف رضی.

فیض­کاشانى، محمدمحسن. (1406ق). الوافی، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على(ع).

فارابی، ابونصر. (1405ق). الجمع بین رای الحکیمین، مقدمه: البیر نصری نادر، تهران: الزهرا.

فیومی، احمدبن محمد. (1405ق). المصباح المنیر، قم: هجرت.

قمى، على بن­ابراهیم‏. (1404ق). تفسیرالقمی‏، قم: دارالکتاب.

قاسمی، حمیدمحمد. (1382ش). تمثیلات قرآنی؛ ویژگی­ها، اهدف و آثار تربیتی آن، قم: اسوه.

کرمانی، اوحدالدین. (1366). دیوان رباعیات اوحد الدین کرمانی، تهران: سروش، چ1.

کلینى، محمدبن­یعقوب‏. (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

مصباح­یزدی، محمدتقی. (1378ش). آموزش فلسفه، قم: مؤسسه­آموزشی پژوهشی­امام خمینی.

مطهری، مرتضی. (1388ش). معارف قرآن، تهران: صدرا.

همو. (1380). مجموعه آثار، تهران: صدرا.

مجلسى، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث­العربی.