تعریف ابن‌سینا از مادی و مجرد و پیامدهای آن بر معاد جسمانی او

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 12، شماره 25، شهریور 1402، صفحه 155-175   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه ستارزاده¹؛ محمدعلی اخگر^{* 2}؛ عباس احمدی سعدی³

¹دانشجوی دکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران

²استادیار گروه معارف، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

³استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران

چکیده

در میان فلاسفه مسلمان، ابن‌سینا نگاه مهمی به مسالۀ مادی و مجرد داشته است. او طبق نظریۀ فیض خود که اعتقاد به قوس نزول و صعود دارد، قائل به فیاضیت واجب‌‎الوجود به همۀ موجودات اعم از مادی و مجرد می‌باشد. اندیشۀ وی در نوع ارتباط مادی و مجرد و نحوۀ تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این دو مفهوم از یکدیگر به‌گونه‌ای است که او به عجز در اثبات معاد جسمانی رسیده و آن را به شریعت واگذار کرده است. وی براساس جهان‌شناسی مشایی خود که موجودات را به مجرد و مادی تقسیم می‌کند، به این نتیجه می‌رسد که معاد جسمانی برهان‌پذیر نیست و باید به قول نبی اعتماد کرد. سوال اصلی این است که مفهوم مادی و مجرد در فلسفۀ ابن‌سینا چه پیامدهایی بر نفس‌شناسی و معادشناسی او دارد. پژوهش حاضر درصدد آن است تا با بررسی تعریف این دو مفهوم پیامدهای آن‌ها را در فلسفۀ ابن‌سینا روشن سازد و در پی آن شیخ الرئیس با این دو مفهوم معاد جسمانی را غیرقابل اثبات برهانی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

مجرد؛ مادی؛ معاد؛ معاد جسمانی؛ معاد روحانی

مراجع

ابن‌سینا. (۱۴۱۳). الاشارات التنبیهات مع شرح نصیرالدین‌طوسی، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت، النعمان.

همو. (۱۳۷۶).  الالهیات من کتاب الشفاء، تصحیح حسن حسن‌زاده‌آملی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.

همو. (1385).  تجرید، شرح احمد بهشتی، قم: بوستان کتاب.

همو. (۱۴۰۴ق). الشفاء (الطبیعیات)، تحقیق سعید زاید، قم، مکتبه آیه الله المرعشی.

همو. (۱۳۷۱).  المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم، بیدار.

همو. (۱۳۶۳).  المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.

همو. (۱۳۶۴).  النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، چاپ اول، دانشگاه تهران.

همو. (۱۳۷۵).  النفس من کتاب الشفا، تحقیق حسن‌زاده آملی، قم، بوستان کتاب.

همو. (۱۳۸۵). رساله نفس، تصحیح و مقدمه دکتر موسی‌عمید، همدان، انجمن آثار و مفاخر و دانشگاه بوعلی سینا.

همو. (1392).  اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: سروش.

همو. (۱۳۶۶). معراج نامه، مقدمه و تصحیح نجیب مایل هروی، مشهد، چاپ دوم، آستان قدس.

همو. (۱۳۷۹).  التعلیقات، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.

أحمد بن فارس بن زکریاء القزوینی الرازی، أبوالحسین. (۱۳۹۹ه).  معجم مقاییس اللغة، محقق عبدالسلام محمد هارون، قم، دارالفکر.

ارسطو.(۱۳۷۸).  اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم.

همو. (۱۳۶۹).  کتاب نفس، ترجمه علیمراد داودی، تهران، حکمت.

استرآبادی، محمدجعفر. (۱۳۸۲ هـ . ش). البراهین القاطعه، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی؛ چ۱، قم: مکتب الاعلام اسلامی.

افلاطون. (۱۳۶۶). مجموعه آثار، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، خوارزمی.

ایجی، عضدالدین، عبدالرحمن بن احمد، المواقف. (۱۳۲۵ ه.ق). تصحیح نعسانی حلبی، محمد، قم، الشریف الرضی.

حلی. (١۴۱۳ ه‌.ق).  کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، تصحیح و مقدمه و تحقیق و تعلیقات: حسن‌زاده آملی؛ چ ۴، قم: مؤسسة النشر الإسلامى.

دهخدا، علی‌اکبر. (چ ۲، ۱۳۷۷).  لغت‌نامه، تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

الراغب اصفهانی. (1404). حسین بن محمد، المفردات، دفتر نشر الکتاب.

راسل، برتراند. (۱۳۷۳).  تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندی، تهران، پرواز.

سهروردی، شهاب الدین یحیی. (۱۳۸۰).  مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم‌. (۱۳۶۲).  المبدأ و المعاد، ترجمه احمد بن محمد الحسینی اردکانی، به کوشش عبدالله نورانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

همو. (۱۳۸۹).  ترجمه ی حکمت متعالیه در اسفار اربعه، مترجم محمدخواجوی، تهران، مولی.

همو. (۱۹۸۱ م).  الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت، دارإحیاء التراث العربی‌.

طباطبایی، محمدحسین. (۱۳۸۸).  بدایة الحکمة، ترجمه علی شیروانی، قم، بوستان کتاب.

همو. (۱۳۸۹).  نهایه الحکمه، ترجمه و شرح علی شیروانی، قم، انتشارات دارالفکر، چ۵.

عبودیت، عبدالرسول. (۱۳۸۶).  درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، تهران، سمت و موسسه آموزشی پژوهشی امام‌خمینی(ره).

فخررازی. (۱۴۰۷ ه. ق).  محمدبن‌عمر؛ المطالب العالیه من العلم الالهی؛ چ ۱، بیروت: دارالکتب‌ العربی.

کاپلستون، فردریک. (۱۳۶۲).  تاریخ فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.

کربن، هانری. (۱۳۸۷).  تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، نشر کویر.

مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۸۶).  آموزش فلسفه، چاپ سوم، قم، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.

معین، محمد. (۱۳۸۶).  فرهنگ معین؛ زرین؛ چ۳.

ملکشاهی، حسن. (۱۳۹۲).  ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات، تهران، سروش، چ۴.

مطهری، مرتضی. (1383).  مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.