رهیافتی بر ارتقا کیفیت فضایی دانشکده معماری با رویکرد پایداری اجتماعی مکان

فصلنامه مطالعات فضا و مکان

دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 5، آذر 1402، صفحه 49-64   

نوع مقاله: پژوهشی اصیل

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jsps.2023.1993735.1061

نویسندگان

منصوره فرخی¹؛ راضیه لبیب زاده^{* 2}؛ حسین ذبیحی³

¹پژوهشگر دکتری معماری، دانشکده عمران معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار و عضو هیات علمی گروه معماری، دانشکده عمران معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

³دانشیار و عضو هیات علمی گروه شهرسازی، دانشکده عمران معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بیان مساله: پایداری اجتماعی در معماری بر ویژگی‌های کیفی فضا و روابط متقابل نیازهای انسان و فضای زندگی متمرکز می‌شود و می‌تواند برکنش ها و روابط اجتماعی افراد تاثیرگذار باشد، از این دیدگاه دانشکده های معماری نیازمند توجه خاص از لحاظ ویژگی‌های کیفی فضایی هستند تا ضمن فراهم نمودن رضایتمندی دانشجویان، به لحاظ اجتماعی پایدار باشند.
سوال پژوهش: بررسی این موضوع که مولفه‌های پایداری اجتماعی کدامند و چگونه می‌توان از این ویژگی‌ها در جهت افزایش مطلوبیت فضایی دانشکده‌های معماری بهره برد، سوالات اصلی این مقاله می‌باشند.
هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر آن است که به ارزیابی مولفه‌های پایداری اجتماعی در ارتقا کیفیت و مطلوبیت فضایی دانشکده معماری بپردازد.
روش پژوهش: در پژوهش حاضر که به روش کیفی و تحلیل محتوا ارائه گردیده، ضمن بیان نظریات مختلف در حوزه پایداری اجتماعی بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی، چالش‌های فضاهای آکادمیک معماری تشریح و در نهایت در جهت ارتقا کیفی فضای آموزشی دانشکده‌های معماری با رویکرد پایداری اجتماعی مکان مدلی ارائه می‌گردد.
نتیجه گیری: یافته‌ها و تحلیل محتوای پژوهش نشان می دهد افزایش سطح کیفی فضاها با ایده‌های معمارانه همچون : فرم و هندسه فضایی، دسترسی‌های مناسب و خوانا، ابعاد مناسب و تناسبات فضایی، کیفیت مناسب مصالح، تهویه مناسب، نورپردازی صحیح و پیش بینی فضاهای مشارکتی، در افزایش تعاملات اجتماعی، حس دلبستگی و تعلق به مکان، همبستگی و هویت موثر خواهند بود و به عبارتی فضای آموزشی را از لحاظ اجتماعی به سمت پایداری سوق می دهند.

کلیدواژه‌ها

معماری پایدار؛ پایداری اجتماعی؛ دانشکده معماری؛ کیفیت فضایی؛ مدل مفهومی

مراجع

احدی، امین اله؛ خان محمدی، محمد علی. (1394). عملکرد بهتر دانشجویان با بهره گیری مناسب از نور روز در کلاس های آموزشی ، بررسی موردی: دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت ایران، نشریه نامه معماری و شهرسازی، شماره 15.

اسلامی، سید غلامرضا؛ نقدبیشی، رضا. (1391). مدلسازی راهبردهای ساختاری دانشکده معماری پردیس هنرهای زیبا با اقتباس از گذشته، معماری و شهرسازی آرمانشهر، دوره 5، شماره 9، ص 1-17.

انصاری، شهربانو؛ تقوایی، علی اکبر؛ رفیعیان؛ مجتبی. (1396). پایداری اجتماعی و چارچوب مفهومی‌آن، کنفرانس بین المللی عمران معماری و شهرسازی ایران معاصر، ایران تهران.

ایروانی، کبری؛ زندیه، مهدی. (1395). تاثیر پایداری اجتماعی در طراحی فضاهای آموزشی، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی.

بدری بنام، نسیبه؛ موسوی، میرسعید؛ اکبری نامدار، شبنم؛ ایران زاده، سلیمان. (1398). شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر پایداری اجتماعی مکان در فضای آموزشی(نمونه موردی دانشکده هنر و معماری دانشگاه‌ازاد اسلامی‌تبریز)، شهر ایمن، 2(5).

بدری بنام، نسیبه؛ موسوی، میرسعید؛ اکبری نامدار، شبنم؛ ایران زاده، سلیمان. (1399). تبیین الگوی پایداری اجتماعی مکان با هدف ارتقا کیفیت مکان در فضاهای آموزشی(نمونه موردی: دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی‌تبریز)، هویت شهر، دوره 14، شماره 44، ص 33-46

برادبنت، جفری. (1389). با برادبنت درباره معماری، به کوشش حمید ندیمی، ترجمه نیلوفر رضوی، هدیه نوربخش و کیوان جورابچی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.

جاودان،مجتبی و رکن الدین افتخاری،عبدالرضا. (1394). ارزیابی شاخص های توسعه پایدار اجتماعی در حوزه‌های روستایی بخش سربند ( شهرستان شازند - استان مرکزی)، مجله کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه ریزی، دوره 6، شماره (1) پیاپی (1)، صص 45-68.

چاووشی ساروی، سیده فاطمه؛ جلالی مطهری، ستاره‌السادات. (1395). بررسی جایگاه فرهنگ و نیازهای انسان در معماری بومی‌تبرستان با رویکرد پایداری اجتماعی، کنفرانس بین المللی مهندسی معماری و شهرسازی، تهران.

حاجی آقا بزرگ، آمنه؛ چرخچیان، مریم؛ قبادیان، وحید. (1400). رهیافتی در ارزیابی شاخصه‌های موثر بر حس دلبستگی در فضاهای میانی مجتمع های مسکونی شهر تهران، مطالعات جامع در مدیریت شهری، سال دوم، شماره 8، صص 37-50

حبیبی، سیدمحسن. (1384). از شار تا شهر، تحقیقی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

حسن زاده، زهرا؛ فرخ زاد، محمد. (1396). مروری بر شاخص های پایداری اجتماعی در معماری و شهرسازی، سومین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری.

حمزوی، راضیه. (1389)، بررسی کارکرد مدارس اجتماعی با تاکید بر اندیشه‌های پایداری اجتماعی، گزارش سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس، 19(66-67) 94-99.

خیرالسادات، اکرم السادات؛ داودی رکن آبادی، ابوالفضل؛ پیراوی ونک، مرضیه. (1399). ارائه نگرش نوین بر بازخوانی مفهوم خاطره و جایگاه‌ان در ارزیابی کیفی عملکرد فضاهای جمعی(مورد مطالعه: دانشکده هنر و معماری یزد)، فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی، سال دوازدهم، شماره دوم.

رحیمی، لیلا؛ قاسم زاده، بهنام. (1395). تبیین و ارزیابی مولفه‌های موثر بر کیفیت فضای دانشکده‌های معماری از دیدگاه دانشجویان مطالعه‌ای در دانشکده‌های معماری دانشگاه‌های تبریز هنر اسلامی‌و آزاد تبریز، معماری و مرمت ایران، سال ششم، شماره 11.

رحیمی‌مند، مریم؛ عباس پور، عباس. (1394). تاثیر شیوه‌های جدید آموزش بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانشجویان، فصلنامه علمی‌پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 4(4)، 142-199

شیخی، محمد؛ جمعه پور، محمود؛ سجادی، افشین. (1397). سنجش رابطه میان رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیطی و پایداری اجتماعی، دانش شهرسازی، دوره 2، شماره 4، صص 19-31

شیعه، اسماعیل؛ دانشپور، سید عبدالهادی؛ روستا، مریم. (1396). تدوین مدل شاخص های مکانی پایداری اجتماعی به کمک روش دلفی و تکنیک شانون، معماری و شهرسازی آرمانشهر، 19، ص 119-129

صادقی نیارکی، زهرا و صنایعیان، هانیه. (1394). الگوهای کالبدی معماری با رویکرد پایداری اجتماعی در مجتمع مسکونی، دومین کنفرانس بین المللی پژوهش در مهندسی علوم و تکنولوژی، دبی، امارات متحده عربی.

ضرغامی، اسماعیل. (1387). اصول پایداری اجتماعی در مجتمع های مسکونی تهران، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران.

طاهریان، مونا؛ زارع، لیلا؛ شومال، سعید. (1394). تاثیر فرهنگ ایرانی بر معماری اسلامی‌مسکونی ایران با رویکرد پایداری اجتماعی، همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی، رشت، دانشگاه پیام نور استان گیلان.

عزیززاده، غزاله. (1394). تدوین شاخص های پایداری اجتماعی در عرصه همگانی، همایش بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری.

عسگری، نقی. (1399). ارزیابی پایداری اجتماعی محلات نوسازی شده شهر تهران(نمونه محلات شبیری، جی، شمشیری)، شهر ایرانی اسلامی، شماره 42، دوره 11.

علی الحسابی، مهران؛ نوروزیان ملکی، سعید. (1387). مدارس معماری، مکان آموزش یا محل تعلیم؟ نگاهی به تجریه‌اموزشی طراحی معماری، سومین همایش آموزش معماری، تهران، دانشگاه تهران.

علیتاجر، سعید؛ زارعی حاجی آبادی، فاطمه. (1395). نقش محیط ساخته شده در تعاملات دانشجویان در فضای غیر رسمی‌مدارس معماری، نمونه موردی: دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی و پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران، نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، دوره 21، شماره 1.

غفوریان، میترا؛ افشین مهر، وحید؛ نوروزی زاده، زهرا. (1396). بازشناسی مولفه‌های پایداری اجتماعی موثر بر افزایش تعاملات اجتماعی در مجموعه‌های مسکونی.(مطالعه موردی: محله‌اباذر در تهران)، هویت شهر، 11(30)، ص 31-44.

فکوریان، فلورا، و حمزه نژاد، مهدی. (1397). ساختمان دانشکده معماری, زمینه پرورش خلاقیت دانشجویان معماری. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره 8، شماره 2، 43-86.

قافله باشی، سید حامد؛ زیاری، کرامت اله؛ رامندی، محمد ادیب. (1396). ارزیابی میزان رضایتمندی و پایداری اجتماعی در مسکن مهر استان البرز، همایش ملی معماری و شهرسازی.

قانعی راد، محمدامین؛ ابراهیم آبادی، حسین. (1389). تاثیر ساختار اجتماعی آموزش بر عملکرد دانشجویان، مجله‌اموزش عالی ایران، دوره 2، شماره 4، ص 1-27

کورت گروتر، پورگ. (1375). زیبایی شناسی در معماری، ترجمه : جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران(تاریخ انتشار متن اصلی : 1987).

گرجی مهلبانی، یوسف. (1389). معماری پایدار و نقد آن در حوزه محیط زیست، معماری و شهرسازی ایران، دوره (1)، شماره (1)

لنگ، جان. (1399). آفرینش نظریه معماری(نقش علوم رفتاری در طراحی محیط)، ترجمه علیرضا عینی فر، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ یازدهم، تهران.

مافی، عزت الله؛ داوری نژاد مقدم، مسعود. (1391). شناخت ابعاد پایداری و ارتقا آن به منظور دستیابی به توسعه پایدار شهری، دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار و عمران شهری.

متین فر، مهدی؛ اخلاق پسند، سولماز. (1395). کنکاشی در طراحی مجتمع های مسکونی با رویکرد بر پایداری اجتماعی، کنفرانس بین المللی پژوهش در مهندسی، علوم و تکنولوژی.

نسترن، مهین؛ بصراوی، نرگس. (1395). نگاهی به تجارب جهانی در خصوص پایداری اجتماعی، ششمین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری.

نسترن، مهین؛ قاسمی، وحید؛ هادی زاده زرگر، صادق. (1392). ارزیابی شاخص های پایداری اجتماعی با استفاده‌از فرآیند تحلیل شبکه ANP ، جامعه شناسی کاربردی، دوره 24، شماره پیاپی 51، ص 155-173

نقصان محمدی، محمدرضا؛ حاجی رضایی، سارا. (1392). نقش عرصه‌های عمومی‌در پایداری اجتماعی شهر(نمونه موردی: خیابان زند شیراز)، اولین همایش ملی جغرافیا شهرسازی و توسعه پایدار.

نوربرگ شولتز، کریستین. (1384). مفهوم سکونت، ترجمه محمود امیر یاری، نشر آگاه، تهران.

نوری، الهام. (1400). فضاهای مفصلی راهکاری در پایداری معماری، نشریه علمی‌اندیشه معماری، دوره 5، شماره 9، ص 120-134

واعظ زاده، ساجده؛ نقی، اسدالله؛ ایاسه، علی. (1394). مولفه‌های پایداری اجتماعی در برنامه‌های توسعه‌ایران، مطالعات توسعه‌اجتماعی ایران، 7(2)، 45-59

هوشمندی، پگاه؛ نقی زاده، محمود. (1396). رویکرد پایداری اجتماعی در طراحی مجتمع های مسکونی، چهارمین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی(پایداری و تاب آوری از آرمان تا واقعیت)، دانشگاه‌ازاد اسلامی‌واحد قزوین.

یوسفی قلعه سلیمی، نیلوفر، نسترن، مهین، و زنکی آبادی، علی. (1392). بررسی مفاهیم و معیارهای پایداری اجتماعی. کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری.

Chan E and Lee G. K. L. (2008). Critical factors for improving social sustainability of urban renewal projects, social indicators research, 243–256.

Colantonio A and Lane G. (2007). Measuring social sustainability, Best Practice from Urban Renewal in the EU, EIBURS Working Paper Series, Oxford Institute for Sustainable Development.

Colantonio, A., and T. Dixon. (2009). Measuring Socially Sustainable Urban Regeneration in Europe: Oxford Institute for Sustainable Development (OISD) School of the Built Environment.

Csanádi G, Csizmady A, and Olt G. (2011). Social sustainability and urban renewal on the example of Inner-Erzsébetváros in Budapest,Society and Economy,199–217.

Garip, B., & Garip, E. (2012). Addressing Environmental Design in Interior Architecture Education: Reflections on the Interior Design Studio. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 51,972-979.

Gisalson,N.(2007). Placing Education: The school as architectural space. Paideusis, 16(3), 5-14

Littig, B. and Grießler, E. (2005), International Journal of Sustainable Development, Vol. 8: 2/1, pp. .79-65

Long, D. (2005). key Issue for sustainable rural communities. European Institute urban Affairs Liverpool –Johan mores university.

Mak M. Y and Peacock C. J, (2011). Social Sustainability: A Comparison of Case Studies in UK, USA and Australia, 17th Pacific Rim Real Estate Society Conference, Gold Coast.

McKenzie, S. (2004).  Social sustainability: towards some definitions. Hawke Research Institute Working Paper Series.

Van de Kerk, G., and M.Arthur, (2008). A comperehensive index for a sustainable Society, the SSI-the sustainable society index. Journal of Ecological Economic 66: 228-242

Widok, Andi. (2009): Social Sustainability: theories, concepts, practicability. Environmental Informatics and Industrial Environmental protection: concepts, methods and tools. Aachen: shaker verlag, student workshop, Berlin.

Word Commision on Environment & Development (1987). Our Common Future, Oxford: Oxford University Press.