نقد اجتماعی و رویکردهای منتقد اجتماعی مطالعه سوژه منتقد در شعرهای اجتماعی سنایی

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

دوره 19، شماره 34، شهریور 1402، صفحه 21-33   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه مرادی^{* 1}؛ خسرو قاسمیان²؛ ساناز مجرد²

¹عضو هیئت علمی گروه عمومی، بخش فارسی،دانشکده ی پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.

²دکترای تخصصی ، عضو هیئت علمی گروه عمومی، بخش فارسی،دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران

چکیده

جامعه‌نگری و جامعه‌نگاری، موضوعی است که قدمت آن به شکل‌گیری نخستین جامعه‌های بشری می‌رسد. جامعه، بستری برای شکل‌گیری هویّت فردی و تعامل با دیگران است. از این رو در بررسی جامعه، هم نگاه به خویشتن مورد توجّه قرار می‌گیرد و هم ارزیابی دیگران. منتقد اجتماعی، شخصیّتی است که در جامعه‌نگری خود در ارزیابی دیگران به تفسیر وضعیّت موجود روی می‌آورد. از سوی دیگر با ارائه‌ی راهکارهای اصلاحی که برخاسته از نظام فکری و اعتقادی‌اش است هویّت خود را بازنمایی می‌کند. در پژوهش حاضر، نقش منتقد اجتماعی در شعر سنایی بررسی شده است. سنایی در نقش منتقد اجتماعی به سه سطح از جامعه توجّه می‌کند: بستر جامعه، طبقات اجتماعی، نظام حکومتی.
ازاین رو شخصیّت سوژگانی او در سه قالب قرار می‌گیرد: سوژه‌ی مفسّر، سوژه‌ی متخیّل و سوژه‌ی مصلح.  در این پژوهش که بخشی از یک پژوهش گسترده‌تر است با بررسی شعر اجتماعی سنایی به دو پرسش اساسی پاسخ داده شده است. نخست این که منتقد اجتماعی کیست و دیگر این که نقد اجتماعی چگونه شکل می‌گیرد. در نهایت، بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد که منتقد اجتماعی با تفسیر وضع موجود و تخیّل وضعیّت آرمانی به ارائه‌ی راهکارهای اصلاحی می‌پردازد و نقد اجتماعی در چنین عرصه‌ای شکل می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

سنایی؛ شعر اجتماعی؛ سوژه‌ی منتقد؛ آرمانشهر