بررسی و تحلیل تطبیقی کارکردهای آرایۀ تضاد(طباق) در بوستان سعدی و دیوان متنبّی

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

دوره 19، شماره 34، شهریور 1402، صفحه 46-57   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین گیاهی¹؛ حمیدرضا سلیمانیان^{* 2}؛ حسن دلبری³

¹دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت حیدریه ، ایران

²استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت‌حیدریّه

³دانشیار دانشگاه حکیم سبزواری سبزوار ایران

چکیده

 در گسترۀ شعر و ادبی فارسی و عربی دو شخصیت برجسته حضور دارند که از آرایه­های ادبی متنوع جهت بازنمایی دیدگاه­های خود استفاده کرده­اند. سعدی و متنبی را باید از شاخص­ترین چهره­ها در این زمینه دانست. در اشعار این دو، آرایۀ تضاد و طباق در کنار دیگر آرایه­ها نمودی ویژه دارد. به طوری که بارها در ابیات گوناگون مصداق­های آن به کار گرفته شده است. سعدی و متنبّی از استخدام این آرایه و کاربست آن در اشعار خود، اهدافی را پیگیری می­کردند که بررسی آن، مسألۀ اصلی تحقیق حاضر است. سؤال اصلی پژوهش آن است که چه وجه یا وجوه اشتراک و افتراق بین کارکردهای آرایۀ مذکور در بوستان سعدی و دیوان متنبّی وجود دارد؟ یافته­های تحقیق حاضر که با استناد به منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است، نشان می­دهد که رویکرد شاعران نسبت به این آرایه، بیشتر حول محور مسائل انسان­ساز می­گردد. بر این اساس، اصلی­ترین کارکردها در آثار مذکور این دو شاعر عبارت است از: کارکردهای تعلیمی و اندرزی، کارکردهای انتقادی، کارکردهای غنایی و عاشقانه. 

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ بوستان؛ متنبّی؛ دیوان اشعار؛ تضاد؛ تطبیق