تأثیر آموزۀ شفاعت در رفتار اخلاقی و اجتماعی مبتنی بر نظر ملاصدرا و آیات قرآنی

مطالعات نقد ادبی

دوره 18، شماره 54، شهریور 1402، صفحه 159-184   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه مقدری¹؛ عبدالرضا جمال‌زاده^{* 2}؛ نفیسه فیاض‌بخش³

¹دانشجوی دکتری الهیات و معارف اسلامی، گرایش فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه فلسفه واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، (نویسنده مسئول)؛

³گروه فلسفه واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف مقاله پیشروی بررسی تأثیر آموزة شفاعت در رفتار اخلاقی و اجتماعی مبتنی بر نظر ملاصدرا و آیات قرآنی است که با روش توصیفی و تحلیل اسنادی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای انجام شده است. براساس آیات قرآنی و نظر داشت اندیشه "صدرالمتألهین شیرازی"، مسئله شفاعت برمبنای قاعده امکان اشرف فیوضات الهی، تابش نوری از حضرت الهیه بر عالم ممکنات به‌واسطه ممکن‌الوجود اشرف به ممکنات اخَس در سیر مراتب و قوس نزولی به مادون از عقول، نفوس و طبایع کلی تسری می‌یابد و در سلسله بازگشت از انبیا، اولیای و علما بر طبایع نفوس و عقول تجلی می یاید تا در این سیر، به شکل رفتار اخلاقی بر فعل انسانی در جامعه بشری ظهور می‌یابد و زمینه تعالی و تکامل ذهنی و عملی را برای ساخت سبک زندگی بر معیار ارزش های الهی فراهم می آورد.

کلیدواژه‌ها

شفاعت؛ فیض الهی؛ ملاصدرا؛ اخلاق؛ رفتار اجتماعی

مراجع

قرآن کریم

احمد بن حنبل  (1391)، المسند، ج 3، بیروت - لبنان، مؤسسة الرسالة.

اشعری، ابوالحسن، (1400)، مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق فرانس اشتاینر، آلمان: و یسبادن.

بهشتی، محمد، (1388)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت، ج 2، سمت.

جرجانی، میرسیدشر یف، (1325)، شرح المواقف؛ تصحیح بدرالدین نعسانی؛ قم: الشریف الرضی.

جمال‌زاده، عبدالرضا، (1392)، لباب الفوائر فی شرح قواعد العقاید، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، پاییز.

جوادی آملی، عبدالله، (1387)، فلسفه صدرا، تحقیق و تنظیم: محمدکاظم بادپا، مرکز نشر اسراء، قم.

حجتی، محمدباقر، (1385)، اسلام و تعلیم و تربیت، ج 1، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

حیدری، کمال، (1434 ه.ق)، الشفاعه، مؤسسه الهدی، لبنان.

دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، (1382)، اخلاق اسلامی، نشر و پخش معارف، چاپ سوم.

ر. ج. هالینگ دیل، (1401)، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه؛ عبدالحسین آذرنگ، انتشارات ققنوس.

راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412 ق)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، بیروت، دارالعلم، الدار الشامیه.

ریچارد پاپکین، (1394)، کلیات فلسفه؛ ترجمه دکتر سیدجلال الدین مجتبوی، دانشگاه تهران.

شکوهی، غلامحسین، (1396)، مبانی و اصول آموزش و پرورش، آستان قدس رضوی.

شیخ مفید، (1414)، أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، دار المفید.

شیرازی، سیدرضی، (1429 ه. ق)، درس های شرح منظومه ی حکیم سبزواری، ج 2، انتشارات حکمت، تهران.

شیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم، (1389)، تفسیر آیه نور یا مراتب آفرینش، ترجمه و تصحیح، محمد خواجوی، انتشارات مولی، تهران.

شیروانی، علی، (1383)، ترجمه و شرح کشف المراد، ج 2، انتشارات دارالعلم.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (۱۳۸۲)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، سید مصطفی محقق داماد، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

صدر المتالهین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1382)، حاشیه صدرالمتألهین برالهیات شفا، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم؛ (1403 ه.ق)، تفسیر القرآن الکریم، ج1تاج8، انتشارات بیدار، قم.

صدرالدین محمد شیرازی (ملاصدرا)، (1398)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، بوستان کتاب.

صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم‌، (1366)، تفسیر تفسیر فلسفى و عرفانى‌ قرآن کریم، قم‌، بیدار ج5.

صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم شیرازی، (1981)، اسفار الاربعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

صدیقی عظیم آبادی، محمد اشرف، (1991 م.)، داراحیا التراث العربی، بیروت، چاپ چهارم.

طباطبایی، سید محمدحسین، (۱۳۹۰)، بدایه الحکمه، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، موسسة النشر الاسلامی.

طباطبائی، سید محمدحسین، (۱۳۷۲)، نهایه الحکمه، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، موسسه النشر الاسلامی.

طنطاوی، الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم المشتمل علی عجائب بدائع المکونات و غرائب الایات الباهرات، ج1.

عبدالجبار، ابوالحسن، (۱۴۲۲)، شرح الأصول الخمسه؛ تحقیق احمدبن حسین ابی هاشم؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی.

علیزاده، مهدی، (۱۳۸۹ش)، اخلاق اسلامی (مبانی و مفاهیم)، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول.

غزالی، ابوحامد، (1393)، احیاء العلوم، ج 3،ترجمه؛ مویدالدین‌محمد خوارزمی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

فنی اصل، عباس، (1388)، شفاعت از دیدگاه صدرالمتالهین، اندیشه دینی، زمستان، دوره 11، شماره 33.

فیض کاشانی ملامحسن، (1400)، راه روشن ترجمه حجه البیضاء، سید محمد صادق عارف، مشهد، اول، موسسه آستان قدس رضوی.

قراملکی، احد فرامرز، (1385)، اخلاق حرفه‌ای، نشر مجنون.

کلینی، محمدبن یعقوب، بی‌تا، اصول کافی، 4 جلد، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج2.

کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407)، اصول کافی؛ ج1، تهران: دارالکتب الإسلامیه.

مجلسی، محمّدباقر، (۱۴۰۳ق)، بحارالانوار، ج 13، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ص 429، ح 23.

مشکینی، علی؛ قافله باشی، سیدمرتضی، (1396)، المواعظ العددیه (نصایح شمارشی) دوره 3 جلدی، انتشارات: سازمان چاپ و نشر: 238، باب الرابع.

مطهری، مرتضی، (1393)، انسان کامل، انتشارات صدرا.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، (۱۳۶۰)، اسرار الآیات؛ تحقیق خواج وی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه اسلامی.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، (۱۳۶۶)، تفسیر القرآن الکریم؛ تصحیح محسن بیدارفر؛ قم: بیدار.

موسوی، محسن؛ دیلمی، حسن‌بن‌محمد، (1395)، ارشاد القلوب، موسسه فرهنگی دارالحدیث.

الهامی‌نیا، علی‌اصغر، (۱۳۸۵ش)، سیره اخلاقی معصومین‌، بخش اخلاق اجتماعی، قم، زمزم هدایت‌، چاپ اول.

الهامی‌نیا، علی اصغر، (۱۳۸۵ش)، سیره اخلاقی معصومین‌، بخش اخلاق فردی، قم، زمزم هدایت‌، چاپ اول.

ب) مقاله و پایان نامه

 سلطانی رنانی سیدمهدی، تربیت اجتماعی و پایه‌های اخلاقی آن در قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی(ره)، فصلنامه اخلاق دوره جدید سال سوم زمستان 1392 شماره 12 (پیاپی 34)،صص 235-260.

ایلکا، مهدی، (1395)، ضمانت‌های اجرایی اخلاق اجتماعی در نهج البلاغه (با محوریت نامه حضرت به مالک اشتر)، استاد راهنما: علیرضا پارسا، استاد مشاور: زهرا خیراللهی، دولتی - دانشگاه پیام نور (وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری) - دانشگاه پیام نور استان تهران - دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

بیات، مرتضی؛ صیدی، محمود و منصوری، احسان، (1397)، بررسی تطبیقی مساله شفاعت از منظر حکمت متعالیه- اشاعره (با محوریت آرای فخررازی) و معتزله (با محوریت آرای قاضی عبدالجبار) باتوجه‌به آیات قرآن کریم،فصلنامه پژوهش های تفسیر تطبیقی، دوره 4، شماره 7، بهار و تابستان، صص 241-223.

حسینی‌نسب، سید مصطفی، (1394)، رابطه شفاعت با مقام معنوى مؤمنان، نشریه معرفت، شماره نشریه 180، انتشار 27/02/1394.

خالقی‌پور، حسین؛  مؤمنی، ناصر، (1399)، شفاعت و نسبت آن با تکامل نفس از منظر حکمت متعالیه، فصلنامه جستارهایی در فلسفه و کلام، مقاله 8، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، شهریور، صص 160-143.

خواجوی، محمد؛ ترجمه اسفار اربعه ملّاصدرا، ج9، انتشارات مولی، سال 1383 ه.ش.

دانشنامه امام خمینی،۱۴۰۰ شمسی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بنقل از؛ حسینی، سیداحمد، رسائل المرتضی ج۱، ص۱۵۰.

راستی کردار، فاطمه، ۱۳۸۸، شفاعت - مقایسه دیدگاه ابن تیمیه در مجموعه فتاوا و ملاصدرا در تفسیر آیه الکرسی)، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۲۸ (تابستان)، صص123-137.

شریف خانی، محمدرضا، 1396، برترین‌های اخلاقی در زندگی اجتماعی، دانشنامه پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، 24 اردیبهشت.

صدقی الانق، محمد، 1393، شفاعت  در اسلام، نشریه پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین)، شماره نشریه 11.

عظیمی، حسین و نورعلی دخت، حمید و جلیلوند، آمنه، (1393)، فلسفه اخلاق سازمانی و تصمیم‌گیری اخلاقی در سازمان ها،چهارمین همایش ملی اخلاق و آداب زندگی، زنجان.

گرجیان محمدمهدی، (1384)، حرکت جوهری صدرایی و تاثیر آن بر دیدگاه‌های او در تفسیر قرآن کریم، فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی (انجمن معارف اسلامی)، تابستان، دوره1، شماره3، صص  75-90.

مصباح، محمدتقی، تحقیق و تنظیم: علی‌اوسط باقری، (1394)، تفسیر قرآن کریم (8)؛ سورة بقره، آیة 48 (شفاعت در قرآن)، نشریه قرآن شناخت، شماره نشریه 1، انتشار 27/02/1394.

مهین روستا، مژگان،(1395)، منیرالسادات پورطولمی و منیره سید مظهری، مبانی حکمی شفاعت در عرفان اسلامی، فصلنامه عرفان اسلامی، سال سیزدهم، شماره  49، پاییز.