مواجهه نظام دانایی ایرانی ـ یونانی در روایت‌های مده‌آ و سهراب با تکیه بر گفتمان قدرت میشل فوکو

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 19، شماره 73، آذر 1402، صفحه 155-185   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2023.707025

نویسندگان

امیررضا نوری‌پرتو¹؛ عطااللّه کوپال^{* 2}؛ شمس الملوک مصطفوی³

¹دانشجوی دکتری پژوهش‌محور، گروه فلسفۀ هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

³دانشیار گروه فلسفه، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

این پژوهش در نظر دارد با تحلیل گفتمان ‌قدرت در دو نمایش‌نامه مده‌آ اوریپید و داستان سهراب شاهنامه فردوسی، به تبیین وجوه اشتراک و افتراق دو جهان‌بینی در دو اثر مذکور بپردازد. روش پژوهش حاضر تحلیلی ـ تطبیقی و اطلاعات لازم برای سنجش نمونه‌ها به شیوه‌ای کتابخانه‌ای و به ‌واسطه ابزار تحلیل گفتمان انجام گرفته و هدف از آن یافتن فصل ممیز این دو اپیستمه از حیث مفهوم قدرت است. به نظر می‌رسد می‌توان نتایج حاصل از این مطالعه تطبیقی را نیز به ‌مثابه نمونه‌‌هایی، به جهان معرفت‌شناسانه و گفتمان غالب در روح دو جغرافیای فرهنگی یونان کلاسیک و ایران تعمیم داد. رویکرد نظری بحث برگرفته از آراء میشل فوکو و مفهوم گفتمان قدرت در اندیشه وی است. شواهد این تحقیق گویای این واقعیت هستند که به‌رغم وجود مؤلفه‌های مشابه در اپیستمه هر دو اثر، در هر دو ساحت خدایگانی و انسانی از مفهوم تقدیر و مرگ تا عشق، اصالت و خردورزی، نقطه تمایز بنیادین آن‌ها در تبیین گفتمان قدرت، رویکردشان در پذیرش یا تقابل با گفتمان قدرت متعالی خدا یا خدایان است. اگر فردوسی در داستان سهراب، تقدیر یزدان را عامل فرجام پایانی می‌داند، در مقابل اوریپید، مده‌آیی می‌آفریند که در مقابل گفتمانِ غالبِ سنتیِ نهادینه‌شده می‌ایستد و حتی حاضر است فرزندانش را سر بریده، خدایان را همراه‌ کرده و شکوه‌مندانه سوار بر ارابه خدایان گردد.
 

کلیدواژه‌ها

فوکو؛ مده‌آ؛ گفتمانِ قدرت؛ شاهنامه؛ اوریپید

مراجع

آرون، ریمون، 1364. مراحل اساسی اندیشۀ سیاسی در جامعه‌شناسی. برگردان باقر پرهام. چاپ اول. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

ابراهیمی، مختار و دهیمی‌نژاد، شفا، 1399. «تحلیل گفتمان قدرت در داستان سیاوش بر اساس نظریة قدرت میشل فوکو». نشریه ادب فارسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)، 10، صص. 191-212.

احمدی‌فر، نصرت‌الله و حیدری، علی و سپه‌وندی، مسعود، 1401. «تبارشناسی نگاره‌های قدرت فره ایزدی در اسطوره‌های شاهنامه با تکیه بر نظریات میشل فوکو»، نشریه مطالعات هنر اسلامی، 19(47)، صص. 39-20.

اسکندری، محمّدحسین، 1381. «کالبدشناسی مفهوم قدرت». نشریه عملی-پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، (30)، صص. 61-35.

اوریپید. 1394. مده‌آ. برگردان امیرحسن ندایی. تهران: افراز.

دهخدا، علی‌اکبر، 1377. لغت‌نامة شانزده‌ جلدی دهخدا. چ2. تهران: دانشگاه تهران.

راسل، برتراند، 1397. قدرت. برگردان نجف دریابندری. چ6. تهران: خوارزمی.

رضایی، مهدی و اکبری، لیلا، 1400. «روایت شاهنامه از گفتمان قدرت در داستان بهرام چوبینه و خسروپرویز»، پژوهشنامه ادب حماسی، 17(1)، صص. 166-147.

شیرخدا، طاهره و خلیل الهی، شهلا، 1398. «واکاوی گفتمان قدرت در داستان رستم و اسفندیار از منظر فوکو»، دوفصلنامه علمی جامعه‌شناسی سیاسی جهان‌اسلام. 7(15)، صص. 232-215.

ضمیران، محمد، 1378. میشل فوکو، دانش و قدرت. تهران: هرمس.

فردوسی، 1387. شاهنامه (بر اساس نسخه مسکو). تهران: ذهن آویز.

فوکو، میشل. 1383. حقیقت و قدرت. برگردان بابک احمدی. تهران: کتاب تردید.

ـــــــــــ ، 1389.  نظم اشیاء، برگردان یحیی امامی. تهران: مطالعات فرهنگی.

ـــــــــــ ، 1392. دیرینه‌شناسی دانش. برگردان نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.

قربانی‌پور، زهرا و طهماسبی، فرهاد، 1399. «تحلیلِ ستیزِ قدرت در شاهنامه و ایلیاد از دیدگاه فوکو (با تکیه بر خاندانِ لهراسپ و پریام)»، جستارنامه ادبیات تطبیقی، 4(13)، صص. 25-42.

کلیگز، مری، 1394. درسنامة نظریه ادبی. برگردان جلال سخنور، الهه دهنوی و سعید سبزیان. چ2. تهران: اختران.

گالبرایت، جان، 1366. کالبدشکافی قدرت. برگردان احمد شهسا. تهران: احمد شهسا.

گیدنز، آنتونی و کارن بِردسال، 1397. جامعه‌شناسی. برگردان حسن چاوشیان. تهران: نی.

معین، محمّد، 1386. فرهنگ دوجلدی معین. چ4. تهران: ادنا.

میلز، سارا، 1389.  میشل فوکو. برگردان داریوش نوری. تهران: مرکز.

نظری، على اشرف، 1387. «تحلیل روابط قدرت از منظر فوکو»، روزنامه ایران، (۳۹4۸)، صص.10.

 

English Sources

Dahl. Robert A. 1957. The Concept of Power. Behavioral Science. pp. 201-205.

Foucault, Michel. 1980. Power/Knowledge (Selected Interviews and other Writings 1972-1977).

Gallagher, Michel. 2008. Foucault, Power and Participaiton. International Journal of Children’s Rights 395–406

Laswell, Harold. D and Abraham Kaplan.1968. Power and Society. New York: Yale University Press.

Oxford. 2000 Advanced, Learner’s Dictionary.