راهکارهای مقابله با نفس با تأکید بر دو مفهوم مرگ اختیاری و فناء (بررسی تطبیقی دیدگاه‌های مولوی و عطار)

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

دوره 7، شماره 25، آذر 1402، صفحه 176-212   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/rpcl.2023.707187

نویسندگان

حکیمه کهساری¹؛ مسعود مهدیان^{* 2}؛ ملیحه مهدوی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علی آباد کتول، علی آباد کتول، ایران.

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علی آباد کتول، علی آباد کتول، ایران.(نویسندۀ مسئول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علی‌آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌آباد کتول، ایران

چکیده

مفهوم نفس و جدال آن با عقل و روح از مهم­ترین موضوعات عرفان و نیل به حقیقت است. مسئلة مهم آنکه، نفس دارای شاخص‌ها و کارکردهایی است که نیل به حقیقت را با چالش مواجه کرده و انسان را به قهقرا می‌برد، به همین سبب، عرفا در آثار خود ضمن تبیین تهدیدها و کارکردهای نفس، به ارائة راهکارهای عمل­گرایانه برای موفّقیت در جدال عقل با نفس و نیل به معشوق حقیقی مبادرت نموده‌اند. این مقاله تلاش می‌کند با استفاده از روش تطبیقی به بررسی کارکردهای نفس از منظر مولوی و عطار و راهکارهای مقاله با آن بپردازد. به همین دلیل سوال اصلی این مقاله عبارت است از: «مولوی و عطار چگونه کارکردهای نفس را تبیین نموده و در ادامه برای مبارزه با آن چه راهکارهایی ارائه کرده‌اند؟» فرضیة نویسندگان تأکیدی است بر این موضوع که مولوی و عطار، ضمن ترسیم نفس به جانورانی درنده، انسان را به ریاضت و پیرایش روح دعوت می‌کنند. یافته‌های مقاله نشان می­دهد که کلیدی‌ترین مفهوم مولوی برای مبارزه با نفس و نیل به حقیقت «مرگ اختیاری» است که برای وقوع آن سه مرحله ضروری است. همین مفهوم در اشعار عطار «فنا» است که برای تحقّق آن سالک باید چهار مرحله را سپری کند.

کلیدواژه‌ها

عطار؛ فناء؛ مرگ اختیاری؛ مولوی؛ نفس

مراجع