طراحی نظام تورش های رفتاری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران با رویکرد فراترکیب

پژوهش های مدیریت راهبردی

مقاله 1، دوره 29، شماره 90، آبان 1402، صفحه 13-41   

نوع مقاله: علمی _ پژوهشی

نویسندگان

فاطمه باقرنیائی سعدآبادی^{* 1}؛ علی فرهادیان²

¹دانشجوی ارشد مدیریت کسب و کار گرایش مالی، دانشکده علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

²استادیار، دانشکده علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

افراد در زمان سرمایه‌گذاری تمامی جنبه‌های تصمیم خود را از نظر می‌گذرانند و در پی اتخاذ تصمیمی هستند که عقلانی‌تر است و نتایج مطلوب از آن حاصل می‌شود. امّا در برخی مواقع ناکارایی بازارهای مالی و عوامل مختلف دیگر فرد را تحت تاثیر قرار داده و موجب بروز رفتاری غیرعقلایی و نهایتاٌ منجر به اتخاذ تصمیمی غیرمنطقی می‌شود. این الگوهای رفتاری که آن را تورش‌های رفتاری یا خطاهای شناختی می‌نامیم. طی دهه‌ها مورد مطالعه قرار گرفته و شناسایی شده‌اند. شناخت این تورش‌ها باعث می‌شود هم سرمایه‌گذاران و هم افراد و سازمان‌ها در مقام ناظر، بر فرآیند تصمیم‌گیری مشارکت‌کنندگان در بورس آگاهی داشته باشند. این شناخت از نحوه تصمیم‌گیری، ذی‌نفعان را بر اشراف از فرایند تصمیم‌گیری خود یاری نموده تا بیش از پیش از هرگونه تصمیم غیرعقلایی و مضر بپرهیزند. هدف از پژوهش حاضر، فرامطالعه‌ای از کلیه تورش‌های شناسایی شده در زمینه سرمایه گذاری است تا در نهایت به مدلی جامع و طبقه‌بندی شده در این زمینه دست یابیم. به دلیل کیفی بودن ماهیت موضوع و همچنین داده‌های کیفی آن، از ابزار فراترکیب و الگوی باروسو و ساندولوسکی استفاده کرده‌ایم و تمامی تورش‌های مطرح شده در مطالعات پیشین شامل 67 تورش مالی-رفتاری شناسایی، استخراج و به 5 مقوله : شناختی، عاطفی، اجتماعی،  فرهنگی و طبیعی دسته‌بندی نموده‌ایم. با توجه به اهمیت تاثیرات تورش‌های رفتاری بر تصمیمات مالی هم در سطح خرد و هم کلان توصیه می‌شود هم سرمایه‌گذاران و هم متولیان امر در سطح کلان به‌طور کامل از این تورش‌ها آگاه بوده و در مواقع ضروری از آن‌ها دوری جویند.

کلیدواژه‌ها

رفتار سرمایه گذاری؛ تورش‌های رفتاری؛ اقتصاد رفتاری؛ روانشناسی مالی؛ سوگیری‌های مالی-رفتاری

مراجع

- اسلامی بیدگلی، غلامرضا؛ شهریاری، سارا (1386). بررسی و آزمون رفتار توده‌وار سرمایه‌گذاران با استفاده از انحرافات بازده سهام از بازده کل بازار در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های ١٣٨٠ تا ١٣٨، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، سال ۱۴، شماره ۴۹: ۲۵ – ۴۴.

- اصولیان، محمد؛ بازچی، مژگان (1398). سوگیری‌های رفتاری، حجم غیرنرمال معاملات و بازده غیرعادی سهام، فصلنامه علمی مدیریت دارایی و تأمین مالی سال هفتم، شماره 4: 81-96.

- افتخاری علی‌آبادی، اکبر؛ وکیلی فرد، حمیدرضا (1393). تبیین و ارائه الگویی برای سنجش عوامل روان‌شناختی و رفتاری در بازار سرمایه ایران، فصلنامه مطالعات روان‌شناسی بالینی، سال چهارم، شماره 15 :1-23.

- باباجانی محمدی، سعیده؛ مرتضوی، سعید؛ مهارتی، یعقوب؛ تهرانی، رضا (1396). شناسایی عمده‌ترین سوگیری‌های سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه ایران با استفاده از روش فراتحلیل، فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال دوازدهم، شماره 45: 81-113.

- بابایی مجرد، حسین (1390). توجیه تأثیر عوامل روان‌شناختی در رفتار سرمایه‌گذاران در پرتو حل معضل عقلانیت کامل و عقلانیت محدود، معرفت اقتصاد اسلامی، سال سوم، شماره 1: 5-34.

- باغ میرانی، مصطفی؛ اسماعیلی گیوی، محمدرضا؛ حسن‌زاده، محمد؛ نوروزی، علیرضا (1397). طراحی مدل مسئله‌یابی پژوهش با استفاده از روش فراترکیب، تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، دوره 52، شماره 2: 109-130.

- پاکدل، عبدالله؛ ایزدی‌نیا، ناصر؛ دستگیر، محسن (1395). رتبه‌بندی عوامل مؤثر حسابگری ذهنی در تشکیل پرتفوی توسط سرمایه‌گذاران کم‌تجربه به کمک تکنیک ویکور، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، زمستان، شماره 32.

- پمپین، میشل ام (1388). دانش مالی رفتاری و مدیریت دارایی، ترجمه احمد بدری، تهران: کیهان.

- پورمحمدی، پریسا؛ بدری، احمد (1396). رابطه آب و هوا با بازده و فعالیت‌های معاملاتی: شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال پنجم، شماره 2: 201-220.

- تهرانی، رضا؛ خوشنود، مهدی (1384). شناسایی و رتبه‌بندی گروه‌های تأثیرگذار بر تصمیم خریدوفروش سهام سرمایه‌گذاران فردی در بورس اوراق بهادار تهران، فرهنگ مدیریت، سال سوم، شماره 10: 203-219.

- جعفری، ابوالفضل؛ دولتی، نیکو (1386). مقدمه‌ای بر مالی و اقتصاد رفتاری، بورس، شماره 69: 10-17.

- چاوشی، سید کاظم؛ فلاطون نژاد، فرشید (1396). ارائه مدل تحلیلیِ رفتار تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی دانش سرمایه‌گذاری، سال ششم، شماره 23: 105-128.

- حسینی چگنی، الهام؛ حقگو، بهناز؛ رحمانی نژاد، لیلا (1393). بررسی تورش‌های رفتاری سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران بر مبنای مدل معادلات ساختاری، راهبرد مدیریت مالی، سال دوم شماره 7: 113-133.

- دوبلی، رولف (1401). هنر شفاف اندیشیدن، ترجمه فردوسی‌پور، تهران: چشمه.

- راعی، رضا؛ فلاحپور، سعید (1383). مالیه رفتاری رویکردی متفاوت در حوزه مالی، تحقیقات مالی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، شماره 18: 77-106.

- رستمی، علی؛ نیک‌نیا، نرگس (1392). تأثیر متنوع سازی پرتفوی بر ارزش در معرض ریسک در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامـه علمی- پژوهشی دانش سرمایه‌گـذاری، سال دوم، شماره 6: 83-104.

- رهنمای رودپشتی، فریدون؛ تاجمیر ریاحی، حامد (1393). مدل‌سازی تأثیر تورش‌های رفتاری بر رکود بازار سرمایه بر اساس رویکرد تفسیری- ساختاری (ISM)، فصلنامه مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، 5دوره پنجم، شماره 19: 111-130.

- رهنمای رودپشتی، فریدون؛ هیبتی، فرشاد؛ موسوی، سید رضا (1391). بررسی الگوی ریاضی انتخاب پرتفوی سرمایه‌گذاری مبتنی بر مالی رفتاری، مجله مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، شماره 12: 17-37.

- ریاحی تاجمیر، حامد؛ دژدار، محمدمهدی (1396). رتبه‌بندی تورش‌های رفتاری سرمایه‌گذاران در مواجهه با اخبار و شایعات مهم سیاسی با تأکید بر دوره مذاکرات هسته‌ای، فصلنامه علمی- پژوهشی دانش سرمایه‌گذاری، سال ششم، شماره 24: 1-20.

- زینی‌وند، محمد؛ چنانی، محمدحسن؛ همت‌فر، محمود؛ ستایش، محمدرضا (1400). سوگیری‌های رفتاری و تصمیمات سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی مبتنی بر اطلاعات تکنیکال در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 51، شماره4: 257- 322.

- سعدی، رسول؛ قلی پور، آرین؛ قلی پور، فتانه (1389). بررسی اثرات شخصیت سرمایه‌گذاران و خطاهای ادراکی در سرمایه‌گذاری آن‌ها در بورس اوراق بهادار تهران، تحقیقات مالی، دوره 12، شماره 29: 41-58.

- سعیدی، علی؛ فرهانیان، سید محمدجواد (1390). رفتار توده‌وار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران، بورس اوراق بهادار، شماره 16.

- سیف الهی، راضیه؛ کردلویی، حمیدرضا؛ دشتی، نادر (1394). بررسی مقایسه‌ای عوامل رفتاری در سرمایه‌گذاری دارایی‌های مالی، فصلنامه دانش سرمایه‌گذاری، سال چهارم، شماره 15: 33-52.

- شهرآبادی، ابوالفضل؛ یوسفی، راحله (1386). مقدمه‌ای بر مالیه رفتاری، بورس، شماره 69: 24-32.

- غفاری، وحید؛ باتقوا، مصطفی (1396). تأثیر عوامل غیراستدلالی در تصمیم‌گیری‌های مالی و مدیریتی، مطالعات حسابداری و حسابرسی، شماره 22.

- غیورباغبانی، سید مرتضی؛ بهبودی، امید (1396). عوامل مؤثر در بروز رفتار سرمایه‌گذاران با رویکرد پدیدارنگاری، فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال پنجم، شماره 3: 55-76.

- فدایی نژاد، محمداسماعیل؛ صادقی، محسن (1390). بررسی روان‌شناسی اعداد و پدیده «تجمع قیمت‌ها» در بورس اوراق بهادار تهران، نشریه تحقیقات مالی، دوره 13، شماره 31: 73 -98.

- فلاح‌پور، سعید؛ عبداللهی، غلامرضا (1390). شناسایی و وزن دهی تورش‌های رفتاری سرمایه‌گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران، رویکرد AHP فازی، نشریه تحقیقات مالی، دوره 13: 99 -120.

- فلاح شمس، میرفیض؛ اسکندری، مرضیه (1397). بررسی نقش عدم تقارن بر بروز اثر ربایش در حد نوسان قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران، مجله مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، شماره 34: 233-248.

- فهیمی دوآب، رکسانا (1384). بررسى درجه اهمیت عوامل مؤثر بر رفتار سرمایه‌گذاران سهام عادى در تالار بورس اوراق بهادار مشهد و مقایسه تطبیقى آن با رفتار سرمایه‌گذاران در تالار بورس اوراق بهادار تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت بازرگانی گرایش مدیریت مالی، دانشگاه الزهرا (س).

- کانمن، دانیل (1401). تفکر سریع و کند، ترجمه فاطمه امیدی، تهران: نوین توسعه.

- کیان، علیرضا؛ پورحیدری، امید؛ کامیابی، یحیی (1396). بررسی تأثیر حسابداری ذهنی بر رفتار سرمایه‌گذاران از دیدگاه گزارشگری مالی، پژوهش‌های حسابداری مالی، سال نهم، شماره 2.

- گانیگال، کلی (1400). غریزه قدرت اراده، ترجمه حدیث مددی ماهانی، تهران: اشراقی.

- گرجی، ابراهیم؛ مدنی، شیما (1384). بررسی و ارزیابی سیر تحول مکتب کلاسیک به نئوکلاسیک و سپس به کلاسیک جدید: کلاسیک‌های جدید تا چه اندازه جدیدند؟، تحقیقات اقتصادی پاییز، شماره 70: 31-67.

- محمودزاده، حمید، (1400). سوگیری شناختی چیست؟، ترجمه تیم دیجیتال مارکتینگ دیدار، تهران: ابر پردازش دیدار.

- نوائیان، محمدرضا؛ خوشنود، مهدی (1395). بررسی تأثیر نوع معامله و سوگیری پشیمان گریزی سرمایه‌گذاران تالار بورس منطقه‌ای گیلان، کنفرانس بین‌المللی ایده‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری.

- وکیلی فرد، حمیدرضا؛ فروغ نژاد، حیدر؛ خوشنود، مهدی (1392). ارزیابی رفتار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران با روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای، فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال اول، شماره 2: 19-34.

- یوسفی، راحله؛ شهرآبادی، ابوالفضل (1388). بررسی و آزمون رفتار توده‌وار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار، مجله مدیریت توسعه و تحول، شماره 2: 57-64.

- Bergdahl, E. (2019). Is meta‐synthesis turning rich descriptions into thin reductions? A criticism of meta‐aggregation as a form of qualitative synthesis. Nursing inquiry, 26(1), e12273.‏

- Baron, J. (2006). "Information bias and the value of information". Thinking and Deciding. Cambridge University Press. p. 177.

- Bhatta, M. (2009). Behavioral Finance A Discussion on Individual Investors' Biases, Management Accountant, 44(2), 138-149.

- Erwin, E. J., Brotherson, M. J. & Sumers, J. A. (2011). Understanding Qualitative Metasynthesis: Issues and Opportunities in Early Childhood Intervention Research. Journal of Early Intervention, 33(3), pp. 186-200.

- Farlin, J. D. (2006). Antecedents and Consequences of Heuristic Biases: Evidence from Individual Investors and Small Business Owners; ProQuest Information, 30 (4), 1-240.

- Grinblatt, M. & Han, B. (2005). «Prospect Theory, Mental Mccounting, and Momentum», Journal o f Financial Economics, 78 (3), 311–339.

- Hirshleifer, D. (2010). Investor Psychology and asset pricing, Journal of finance, 56:1533-1597.

- Kim, K. A., and Nofsinger, J. R, (2008). «Behavioral finance in Asia».Pacific-Basin Finance Journal, l6 (4), 1-7.

- Noblit, G. W., & Hare, R. D. (1988). Meta-ethnography: Synthesizing qualitative studies. (Vol. 11). Sage.

- Ring, N., Mandava, L. & Jepson, R. (2010). A guide to synthesising qualitative research for researchers undertaking health technology assessments and systematic reviews, s.l.: s.n.

- Sandelowski, M. & Barroso, J. (2007). Handbook for synthesizing qualitative research. New York: Springer.

- Thomas, J. K. (2003). Discussion of Post-Earnings Announcement Drift and Market Participants Information Processing Biases, Review of Accounting Studies, 8 (2), 347-353.

- Walsh, D. & Downe, S., 2005. Meta-synthesis method for qualitative research: a literature review. Journal of Advanced Nursing, 50(2), p. 204–11