بررسی فرهنگ عامّه در رسالة جلالیه اثر محتشم کاشانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 56، آذر 1402، صفحه 192-218   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2023.1975863.1689

نویسندگان

زینب کوچکی علیکلایه¹؛ سیدکیهان شهدایی^{* 2}؛ جمال احمدی³؛ رضا برزویی⁴

¹دانشجوی دکتری تخصصی زبان و ادبیات فارسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران،

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج

چکیده

فرهنگ عامّه میراثی کهن با قلمروی به گستردگی تاریخ بشریّت است که به‌صورت شفاهی، سینه‎به‎سینه و نسل‌به‌نسل به شکل تجاربی ارزشمند، به ارث رسیده است. ادبیات عامیانة هر قوم و ملیتّی، برخاسته از فرهنگ و تمدن آن است و اندیشه‎ها، دیدگاه‎ها و همچنین سبک زندگی و اقوام و ملل را در گذشته‎های دور، انعکاس می‎دهد. هدف از این پژوهش، شناساندن باورها و آداب و سنن رایج در رساله جلالیه اثر محتشم کاشانی است. بنابراین پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوا و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای به «بررسی فرهنگ عامّه در رسالة جلالیه اثر محتشم کاشانی» پرداخته است. نتایج حاصل از بررسی‎ها، نشان می‏دهد که محتشم کاشانی از بیشتر عناصر فرهنگ عامّه در اثر خود استفاده کرده است و از آن‎ها در راه جذاب‎تر و پرمخاطب کردن اثر خود بهره گرفته است و علاوه‎بر آن از این راه به حفظ سنّت‎های نیک و کهن نیز کمک شایانی کرده است که در این میان بیشترین بسامد مختص به باورها و عقاید عامّه و ادبیات و اصطلاحات عامّه و همچنین کمترین آن‌ها به مواردی همچون مشاغل و حرفه‌ها و آداب و رسوم عامّه اختصاص یافته است.

کلیدواژه‌ها

فرهنگ عامّه؛ ادبیات عامّه؛ رسالة جلالیه؛ محتشم کاشانی

مراجع

فهرست منابع

اعتماد مقدم، علیقلی. (بیتا)، آیین و رسم‌های ایرانیان باستان بر بنیاد شاهنامۀفردوسی، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.

بیهقی، حسینعلی (۱۳۷۶). پژوهشی در بررسی فرهنگ‌عامهٔ ایران، چاپ دوم، انتشارات آستان قدس رضوی.

تمیم داری، احمد، (۱۳۹۰)، فرهنگ‌عامه، چاپ اول، تهران: انتشارات مه کامه.

حسینی، سعیده (۱۳۹۲)، بررسی نگرش سفرنامه نویسان اروپایی به باورهای عامیانه عصر صفوی، استاد راهنما: محمدحسین الهی زاده، دانشگاه بیرجند، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، مقطع کارشناسی ارشد.

خرمشاهی، بهاءالدین، (۱۳۹۵)، «فرهنگ عامّه در ادب کهن پارسی»، خبرگزاری میراث فرهنگی (miras).

جاهودا، گوستاو، (۱۳۷۱). روانشناسی خرافات، ترجمه محمدتقی براهنی، چاپ سوم، تهران: نشر البرز.

 چیت‌ساز، محمدرضا، (۱۳۷۹) تاریخ پوشاک ایرانیان، تهران: انتشارات سمت.

ذوالفقاری، حسن (۱۳۹۴)، زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: سمت.

راوندی، مرتضی (۱۳۷۴)، تاریخ اجتماعی ایران، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

روح‌الامینی، محمود. (۱۳۷۵)، زمینهٔ فرهنگ شناسی، تهران: انتشارات عطار.

سالاری، مهشید، (۱۳۸۹)، مردم‌شناسی ایرانی (آداب و روسوم و فرهنگ)، تهران: نشر آفرینش.

شمیسا، سیروس، (۱۳۷۱)، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، تهران: انتشارات فردوسی.

صرفی، محمدرضا، (۱۳۸۴)، عناصر فرهنگ‌عامه در غزلیات حافظ، فرهنگ، ش ۵۵: صص ۱۶۵- ۱۹۹

صرفی، محمدرضا (۱۳۸۳) بازتاب باورهای خرافی در مثنوی، کرمان: نشریه دانشکده ادیان و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر، شماره ۱۵.

علی نژاد، محمد و دیگران (۱۳۹۶)، «فرهنگ عامّه در اشعار محتشم کاشانی»، دوره سوم، شماره ۲، صص ۲۷-۴۳.

گلسرخی، ایرج (۱۳۷۷)، تاریخ جادوگری، چاپ اول، چاپ مهارت.

ماسه، هانری، (۱۳۷۵)، معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه مهدی روشن‌ضمیر، تهران: نشر پردازش.

محتشم کاشانی، (۱۳۴۴). دیوان، به کوشش محمد اسماعیل مهر علی گرگانی، انتشارات: کتاب‌فروشی محمودی خیابان بوزرجمهری.

محجوب، محمدجعفر (۱۳۸۳)، فرهنگ عامیانه مردم ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ سوم، تهران، نشر چشمه.

مصاحب، غلامحسین (۱۳۸۱). دائره‌المعارف فارسی، تهران انتشارت امیرکبیر.

نوایی، عبدالحسین و صدری، مهدی (۱۳۷۸)، «نقد و معرفی کتاب کلیات محتشم کاشانی»، آینه میراث، زمستان شماره ۷-۸.

یاحقی، محمدجعفر، (۱۳۶۹)، فرهنگ اساطیر و داست‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: سروش.