بررسی و مقایسۀ تطبیقی عشق و حضور آن در منظومه‌های حماسی کوش نامه و بهمن نامه

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 56، آذر 1402، صفحه 97-116   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2023.1939809.1540

نویسندگان

مریم آیین¹؛ حمید طبسی^{* 2}؛ نعمت اصفهانی عمران²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران

چکیده

دو منظومۀ حماسی بهمن نامه و کوش نامه، از حماسه‌های ملی است که بعد از شاهنامۀ فردوسی و به پیروی از آن در اواخر قرن پنجم و ششم به نظم کشیده شده و در کامل کردن روایات و داستان‌های شاهنامه نقش به سزایی داشته است. با دقت و تأمل در این دو اثر می‌توان به‌ضرورت نظم و چاپ آثار پس از شاهنامه در زنده نگه‌داشتن زبان فارسی و داستان‌های ایران باستان پی برد که ایرانشاه بن ابی الخیر، با علاقه و دل‌بستگی تمام به نظم و سرودن آن همت گماشته است. در این دو منظومه حماسی به مناسبت کشمکش‌ها و کینه‌توزی‌های فراوان بین شخصیت‌های اصلی داستان و دشمنان آن‌ها با صحنه‌های متعدد جنگ و نبرد روبرو هستیم؛ به‌طوری‌که می‌توان اصلی‌ترین شاخصۀ موجود در بهمن نامه و کوش نامه را مقولۀ رزم و پیکار دانست و بهترین توصیف‌های موجود در این دو کتاب را خاص میدان‌های رزم قلمداد کرد؛ اما در لابه‌لای این داستان‌های حماسی به صحنه‌هایی غنائی و عاشقانه برمی‌خوریم که درواقع محل تلاقی حماسه و غنا است. این داستان‌ها در عین حماسی بودن، ویژگی داستان‌های غنائی را در خود دارند. نویسنده در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تطبیقی و ابزار کتابخانه‌ای درصدد آن است تا عشق و جلوه‌های عاشقانه را در این دو منظومه بررسی نماید، نتایج پژوهش حاکی از آن است که این دو منظومه در عین حال که یک منظومۀ حماسی می‌باشند؛ ولی جلوه‌های عشق و روابط عاشقانه هم در جای‌جای این دو اثر دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

بهمن‌نامه؛ حَماسه؛ ادبیات غنایی؛ عشق؛ کوش‌نامه

مراجع

منابع و مآخذ

کتاب

اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1381)، چهار سخنگوی وجدان ایران: فردوسی، مولوی، حافظ و سعدی، تهران: قطره.

ایرانشاه بن ابی­الخیر (1371)، بهمن نامه، ویراستۀ رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.

• ­­­­­­­­­_______________ (1377)، کوش نامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی

آیدنلو، سجّاد؛ خالقی مطلق، جلال (1386)، نارسیده ترنج، تهران: نقش مانا.

حمیدیان، سعید، (1373)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: مرکز.

روح الأمینی، محمود.(1375 )، نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیّات فارسی، تهران: آگاه.

سرّامی، قدمعلی.(1388 )، از رنگ گل تا رنج خار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی..

صفا، ذبیح‌الله (1389)، تاریخ ادبیات در ایران ج 2، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.

_______ (1369)، حماسه سرایی در ایران، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.

عفیفی، رحیم (1371)، مقدمه بر بهمن­نامه، اثر ایرانشاه بن ابی­الخیر، تهران:‌ علمی فرهنگی.

هدایت، رضا قلی خان (بی‌تا)، مجمع الفصحاء جلد 5، به کوشش مظاهر مصفا، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.

مقالات

احمدیان دیزجی، رقیه (1395)، «پیوند عشق و حماسه در سه منظومۀ شاهنامه، بهمن­نامه و کوش­نامه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر عاتکه رسمی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.

استاجی، ابراهیم (1391)، «ساختار و ویژگیهای داستانهای عاشقانه  حماسی»، درّ دری (ادبیّات غنایی- عرفانی)، دورۀ 1، ش 1، صص 26 -47.

- ایمانی، گیتی (1398)، «مقایسۀ ساختاری و محتوایی جنبه­های غنایی شاهنامه (بخش پهلوانی)و بهمن­نامه»، رسالۀ دکتری، به راهنمایی دکتر بهناز پیامنی، دانشگاه پیام نور.

جعفرپور، میلاد (1393)، «تحلیل ژرف‌ساخت گونۀ عشق و پیوند در حماسه»، شعر پژوهی، دورۀ 6، ش 4، صص 81 -47.

جعفری قریه علی، حمید (1388)، سنجش بهمن نامه با شاهنامه، مطالعات ایرانی، ش 15، صص 222 -197.

سلیمانی، قهرمان (1378)، «حماسۀ کوش نامه»، از کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، ش 19، صص 30 -31.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1352)، «انواع ادبی و شعر فارسی‌» خرد‌ و کوشش، ش 11، صص.96-119.

هاشمیان، لیلا، اتونی، بهزاد، (1389)،«آموزه­های حکمی و اخلاقی در بهمن­نامه و جستاری در ریشه­های ایرانی و اسلامی آن»، زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال 1، ش 2، صص 157-172.