اعتبارسنجی روایتی منقول از امام رضا(ع) پیرامون مسخ در تفسیر آیه 102 بقره

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 آبان 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2023.1976839.2961

نویسنده

میثم کهن ترابی^*

استادیار دانشگاه بزرگمهر قائنات

چکیده

شیخ صدوق روایتی به نقل از علی بن محمد بن جهم از امام رضا(ع) نقل کرده است که ایشان در روایتی به موضوع مسخ فریبنده هاروت و ماروت اشاره کرده و پس از اشاره به فرشته بودنهاروت و ماروت ابراز داشته‏اند مردم اشتباه می کنند که آن موجود مسخ شده ستاره زهره است، بلکه او به صورت حیوانی مسخ شده است که دردریاهاست. سند این روایت به سبب وجود دونفر راوی مجهول و دو روای ضعیف، از ضعف شدیدی برخوردار است. علاوه بر آن، بررسی روایات دیگر نقل شده توسط علی بن محمد بن جهم نشان می‏دهد که روایات او از منظر ورود مطالب اسرائیلی شدیداً آسیب‏پذیر بوده‏‏است. حتی وی در مناظره با امام رضا(ع) به برخی اسرائیلیات در ارتباط با پیامبران استناد کرده که با واکنش امام(ع) مواجه شده است. پذیرش مسخ فریبنده هاروت و ماروت رابطه تنگاتنگی با پذیرش فریفته‏شدن فرشتگانی دارد که بنابر آیات قرآن و روایات معتبر از خطا و نافرمانی مصون هستند. از طرفی دیگر مسخ آن شخص فریبنده در قالب حیوانی که مطلقاً توسط مردم شناخته‏شده نیست دلیل دیگری بر ضعف متنی روایت است. پژوهش حاضر به هدف تنقیح مطالب منسوب به امام رضا(ع) به بررسی سندی و متنی این روایت پرداخته‏ است.

کلیدواژه‌ها

امام رضا(ع)؛ علی بن محمد بن جهم؛ هاروت و ماروت؛ مسخ؛ اسرائیلیات