هستی‌شناسیِ هنر از منظر فلسفه‌ی اسلامی

بنیان های حکمی-فلسفی هنر ایرانی

دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 4، شهریور 1402، صفحه 165-182   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/pia.2023.1993915.1049

نویسنده

احمد ولیعی ابرقویی^*

دکتری معارف اسلامی، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات، پردیس فارابی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)

چکیده

مسألۀ این تحقیق، بررسی چیستی، چرایی و چگونگیِ تحقق هنر از منظر فلسفه‌ی اسلامی می‌باشد. این بررسی، براساس تبار‌شناسی فلسفیِ هنر در سه لایه‌ی مفهومی، ماهوی و وجودی می‌باشد؛ از این رو در ابتدا، سنخ مفهومی این پدیده از منظر فلسفی تبار‌شناسی شده و براساس آن در لایه‌ی ماهوی، عناصر دخیل در تعریف هنر به زبان فلسفی، بازتولید و در مرحله‌ی بعد،براساس بازتولید فلسفی این عناصر، به بررسی نحوه‌ی تحقق هنر از منظر فلسفه‌ی اسلامی پرداخته می‌شود. با انجام این تحقیق به روش تحلیلی – اسنادی، روشن می‌شود که تحقق هنر از منظر فلسفه‌ی اسلامی منوط به انجام یک نظام فرآیندی می‌باشد که دارای چهار ریزفرآیند است. به این صورت که در ابتدا، فرآیند ظهور معنا در هنرمند صورت‌گرفته و سپس با فرآیند ایجادِ یک ایده برای تبدیل معنا به اثر هنری ادامه پیدا می‌کند. در مرحله‌ی بعد، با استعاره‌سازی اثر هنری و متناسب با آن معنای مدّ نظر، روند هنری شدن آن معنا، شکل می‌گیرد. در انتها نیز با ایجاد معنا در مخاطبِ اثر هنری، فرآیندِ تحقق هنر خاتمه می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

فلسفه اسلامی؛ معنا؛ هستی‌شناسی زیبایی؛ هنر

مراجع

افلاطون،(1398)، دورۀ آثار، مترجمان محمدحسن لطفی، رضا کاویانی، تهران، خوارزمی.

ابن سینا، حسین،(1391ق)، شفا، قم ، مکتب آیت الله مرعشی.

اسماعیلی، مسعود،(1398)، معقول ثانی فلسفی، قم، موسسه امام خمینی.

ادوارد رید، هربرت،(1393)، معنی هنر، تهران، علمی فرهنگی.

بستانی، محمود،(1378)، اسلام وهنر، آستان قدس.

تولستوی، لئو،(1383)، هنر چیست، مترجم کاوه دهگان، تهران، امیرکبیر.

سهروردی، شهاب الدین،(1388)، مصنفات شیخ اشراق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.

شپرد، آن،(1377)، مبانی فلسفه هنر، مترجم عی رامین، تهران، علمی فرهنگی.

شیرازی، صدر الدین محمد،(1380)، مبدأ و معاد، قم، بوستان کتاب.

ـــــــــــــــــــــــــ ،(1382)، شواهد الربوبیه، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

ـــــــــــــــــــــــــ ،(1981م)، الحکمة المتعالیه فی اسفار الاربعة العقلیه، بیروت،دار الاحیائ التراث العربی.

ـــــــــــــــــــــــــ ، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران، مئسسه تحقیقات فرهنگی.

صارمی، محمد رضا و دیگران،(1394)، حکمت هنر اسلامی، آفتاب توسعه.

صائن الدین، علی بن محمد،(1391)، التمهیدفی شرح قواعدالتوحید، قم، بوستان کتاب.

طباطبایی، محمد حسین،(1388)، نهایه الحکمه، قم، موسسه امام خمینی.

صبوراردوبادی، احمد،(1398)، اصالت در هنر و علل انحراف در احساس هنرمند، تهران، بهمن برنا.

ربیعی، هادی،(1398) جستارهایی در چیستی هنر اسلامی، تهران، فرهنگستان هنر.

رزمجو، حسن،(1367)، شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی.

دورانت، ویل،(1401)، لذات فلسفه، مترجم عباس زریاب خوئی، تهران، علمی فرهنگی.

کاشانی، عبدالرزاق،(1367) اصطلاحات­الصوفیه، تهران، سوره مهر.

کرمی، محسن،(1396)، در باب چیستی هنر، فلسفه تحلیلی.

فارابی، ابو نصر،(1991م) آرا اهل مدینه الفاضله، بیروت، دارالمشرق.

فرغانی، سعید الدین سعید؛(1379)، مشارق الدراری، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

نیوئل، دانیا و دیگران،(1395)، مترجم مجید پروانه پور، مبانی تاریخ هنر، تهران، حرفه نویسنده.

وزیری، علینقی،(1363)، زیبایی­شناسی در هنر و طبیعت، تهران، هیرمند.