سیر تکاملی صنعت راهبردی پلاسما در ایران

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

دوره 16، شماره 4 - شماره پیاپی 64، آبان 1402، صفحه 77-89   

نوع مقاله: مقاله مروری

نویسندگان

زهرا قاسمی^{* 1}؛ فاطمه بابایی²؛ فاطمه پرسا³

¹دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، تهران،

²دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، تهران، ایران.

³دانشکده علوم دارویی، دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران، تهران، ایران

چکیده

داروهای مشتق از پلاسما چندین دسته از درمان­های بیولوژیک را تشکیل می­دهند. این داروها برای درمان شرایط نادر، مزمن، شدید و تهدیدکننده زندگی، نظیر اختلالات خونریزی­دهنده (مانند هموفیلی A و B)، بیماری همولیتیک جنین و نوزاد، عفونت­های شدید، سوختگی و بیماری­های کبدی و سایر بیماری­های ناشی از نبود یا عدم عملکرد صحیح پروتئین­های خاص مورد استفاده قرار می­گیرند و کیفیت زندگی بیماران را ارتقا می­بخشند. فرآیند تولید داروهای مشتق از پلاسما با جمع­آوری پلاسمای انسانی از اهداکنندگان داوطلب سالم آغاز می­شود. این مرحله اولیه، پیچیده بوده و توسط مقامات جهانی با دقت و حساسیت بالا نظارت می‌شود تا کیفیت و ایمنی محصول نهایی تولید شده و همچنین سلامت اهداکننده حفظ شود. میزان داروهای مشتق از پلاسمای تولید شده به در دسترس بودن ماده اولیه­ی آن یعنی پلاسمای انسانی بستگی دارد از این رو داشتن پلاسمای کافی برای پالایش امری ضروری است. بنابراین در پیش گرفتن سیاست مناسب کشوری در خصوص اهدای پلاسما، ایجاد مراکز جمع­آوری و همچنین افزایش آگاهی عموم از اهمیت اهدای پلاسما منجر به بهبود شرایط هر کشوری در خصوص تامین به موقع و کافی از این دسته داروها می‌شود. در این مطالعه ما بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به اهمیت این صنعت و وضعیت آن در کشور عزیزمان ایران داشته باشیم.

کلیدواژه‌ها

پلاسما؛ داروهای مشتق از پلاسما؛ آلبومین؛ ایمونوگلوبین وریدی؛ پالایش؛ پالایشگاه

اصل مقاله

 

سیر تکاملی صنعت راهبردی پلاسما در ایران

زهرا قاسمی¹، فاطمه بابایی²، فاطمه پرسا³

 

1- دانشجوی دکتری تخصصی اقتصاد و مدیریت دارو، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، تهران، ایران. نویسنده مسئول:  [e-mail]

2- دانشجوی دکتری تخصصی اقتصاد و مدیریت دارو، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، تهران، ایران.

3- داروساز، دانشکده علوم دارویی، دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران، تهران، ایران

 

تاریخ دریافت:05/06/1402                                                                                       تاریخ پذیرش: 12/07/1402

چکیده

داروهای مشتق از پلاسما چندین دسته از درمان­های بیولوژیک را تشکیل می­دهند. این داروها برای درمان شرایط نادر، مزمن، شدید و تهدیدکننده زندگی، نظیر اختلالات خونریزی­دهنده (مانند هموفیلی A و B)، بیماری همولیتیک جنین و نوزاد، عفونت­های شدید، سوختگی و بیماری­های کبدی و سایر بیماری­های ناشی از نبود یا عدم عملکرد صحیح پروتئین­های خاص مورد استفاده قرار می­گیرند و کیفیت زندگی بیماران را ارتقا می­بخشند. فرآیند تولید داروهای مشتق از پلاسما با جمع­آوری پلاسمای انسانی از اهداکنندگان داوطلب سالم آغاز می­شود. این مرحله اولیه، پیچیده بوده و توسط مقامات جهانی با دقت و حساسیت بالا نظارت می‌شود تا کیفیت و ایمنی محصول نهایی تولید شده و همچنین سلامت اهداکننده حفظ شود. میزان داروهای مشتق از پلاسمای تولید شده به در دسترس بودن ماده اولیه­ی آن یعنی پلاسمای انسانی بستگی دارد از این رو داشتن پلاسمای کافی برای پالایش امری ضروری است. بنابراین در پیش گرفتن سیاست مناسب کشوری در خصوص اهدای پلاسما، ایجاد مراکز جمع­آوری و همچنین افزایش آگاهی عموم از اهمیت اهدای پلاسما منجر به بهبود شرایط هر کشوری در خصوص تامین به موقع و کافی از این دسته داروها می‌شود. در این مطالعه ما بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به اهمیت این صنعت و وضعیت آن در کشور عزیزمان ایران داشته باشیم.

کلمات کلیدی: پلاسما، داروهای مشتق از پلاسما، آلبومین، ایمونوگلوبین وریدی، پالایش، پالایشگاه

 

 

 

 

 

 

مقدمه

تاریخچه صنعت پلاسما

پلاسما، مایع حیاتی موجود در خون و حامل سلول­های خونی شامل گلبول های قرمز و سفید، پلاکت­ها، آلبومین، فاکتورهای انعقادی و پروتئین­هایی نظیر ایمونوگلوبولین­ها است، که 55 درصد از حجم خون را شامل می­شود. از آنجا که پلاسما به عنوان ماده خام اولیه در تامین داروهای مشتق از پلاسما(PDMPs: Plasma-Derived Medicinal Products) مورد استفاده قرار می­گیرد، یک منبع استراتژیک محسوب شده و به جهت حائز اهمیت بودن این داروها، در لیست داروهای ضروری سازمان بهداشت جهانی (WHO: World Health Organization) قرار دارند(1-3).

طی جنگ جهانی دوم و به دنبال نیاز به وجود محصولات دارویی مشتق از خون (آلبومین) برای نجات سربازان مجروح، صنعت پلاسما پدیدار شد. به گونه­ای که صلیب سرخ ملی آمریکا بیش از 13 میلیون واحد خون را بین سال‌های 1942 تا 1945 جمع‌آوری کرد، که بیش از 12 میلیون آن به پلاسما تبدیل شد و داروهای پروتئینی بسیاری از این ماده حیاتی به شیوه­های مختلف جداسازی، تهیه و در دسترس کادر درمان قرار گرفت که برای درمان سربازان با جراحات شدید مورد استفاده قرار گرفتند(4). اولین پروسه جداسازی پروتئین­ها از پلاسما در دهه 1940 توسط کوهن و همکارانش مطرح شد. نتیجه این مطالعه باعث پیشرفت چشمگیری در صنعت داروهای مشتق از پلاسما و درک بهتری از اهمیت و جایگاه ویژه این داروها در دنیا شد(5،6). طرح پالایش اولیه کوهن در دهه 1940 منجر به خالص سازی آلبومین به عنوان یک محلول پایدار شد که از نظر بالینی به عنوان افزایش دهنده حجم خون در درمان خونریزی حاد موثر بود. تلاش اولیه برای تولید آلبومین، این محصول را به عنوان اصلی­ترین محصول صنعت پلاسما برای سه دهه اول پس از روی کار آمدن آن حفظ کرد. تا اوایل دهه 1970، آلبومین همچنان محصول غالب اقتصادی بود(7). امروزه می­دانیم که داروهای مشتق از پلاسما نقشی اساسی در درمان و پیشگیری از بیماری­هایی از جمله کنترل بیماری­های خونریزی دهنده (هموفیلی های A  و B)،  بیماری­های خود ایمنی، بسیاری از بیماری­های مزمن، بیماری های نقص ایمنی مادرزادی و بسیاری دیگر از بیماری­های ارثی دارند(3،8). در اواخر دهه 1950 فرآورده تغلیظ شده فاکتور 8 تولید شده با روش کوهن، بسیار کم محلول و ناپایدار بود و به طور گسترده برای درمان هموفیلی در دسترس نبود. این وضعیت با استفاده از روش ترسیب سرد(Cryoprecipitate fraction)پلاسما به شکل متمرکز موجب استخراج فاکتور هشت و به دنبال آن استفاده صنعتی در مقیاس بزرگ شد. با در دسترس بودن گسترده فاکتور8، در اواخر دهه 1960 تا اواخر دهه 1970، هموفیلی از یک بیماری ناتوان کننده با امید به زندگی کوتاه به وضعیتی با طول عمر و سبک زندگی تقریباً طبیعی تبدیل شد(7،9،10). از اواخر دهه 1980، افزایش روزافزون نیاز جهانی برای ایمونوگلوبولین­ها ایجاد شد و با سرعتی پایدار تا اواخر دهه 2000 ادامه یافت و از تقاضای جهانی حدود 20 تن در اوایل دهه 1990 به حدود 140 تن در سال 2014  رسید و با سرعت ثابت در حدود 6 تا 8 درصد در سال این رشد ادامه یافت(11،12).  

اهدای خون و پلاسما

طبق توصیه­ی سازمان بهداشت جهانی مسئولیت اولیه یک سرویس انتقال خون علاوه بر تامین خون کافی و به موقع از اهداکنندگان، اطمینان از اهدای خون ایمن است که هیچ آسیبی برای اهداکنندگان نداشته باشد، علاوه بر این تلاش برای به حداقل رساندن خطر ابتلا به هرگونه عفونتی که می­تواند از طریق انتقال خون منتقل شود باید از دیگر مسئولیت­های این خدمت باشد. این امر مستلزم جذب و انتخاب اهداکنندگان خون سالم و به صورت داوطلبانه بدون جبران خدمت(VNRD: Voluntary Non-Remunerated blood Donors)، غربالگری با کیفیت خون­های اهدایی و استفاده بالینی ایمن و منطقی از خون ­باشد، که برای رسیدن به این مهم هر کشور باید یک سیستم ملی برای انتخاب اهداکنندگان خون و یا اجزای خون داشته باشد و دستورالعمل‌ها و معیارهای پذیرش انتخاب اهداکنندگان باید مطابق با معیارهای ملی و بر اساس شواهد به ‌روز اپیدمیولوژی، علمی یا در مواردی که شواهد محدود یا کم است، بر بهترین شیوه‌ها  استوار باشد تا بتواند از عفونت­های منتقل شده از طریق انتقال خون (TTIs: Transfusion-Transmitted Infections) پیشگیری کند(13).

پلاسمای مورد نیاز برای پالایش در دنیا از دو طریق اهدای داوطلبانه و یا اهدای پولی حاصل می­شود؛ که در هر دو نوع آن، می­توان پلاسما را به دو شیوه استحصال از خون کامل (پلاسمای بازیابی شده:­Recovered plasma) و یا مستقیماً استحصال از روش پلاسمافرزیس (Source plasma) جمع­آوری کرد. داروهای مشتق از پلاسما، عمدتا به شیوه پلاسمافرزیس که امکان اهدای پلاسما به دفعات بیشتر در آن فراهم است، تهیه می­شوند(14-16).

پس از اولین پروسه­ی انتقال و تزریق خون انسانی در سال 1818 که تا اواخر قرن 19 به عنوان یک پروسه خطرناک و غیرقابل پیش بینی در نظر گرفته می­شد. در سال 1914 برای اولین بار روش پلاسمافرزیس، پایه­گذاری شد و اولین پروسه­ی آن در سال 1944 در انسان انجام شد. اهدای پلاسمای استحصالی از روش پلاسمافرزیس شیوه مناسب­تری برای استحصال پلاسما می­باشد چرا که تعداد دفعات اهدای خون کامل، محدود می­باشد ­(4تا 5 بار در سال)­، ولی در روش پلاسمافرزیس پس از جداسازی پلاسما از خون، سلول­های خونی به بدن فرد اهدا کننده باز می­گردند، بنابراین می‌تواند به دفعات بیشتری در سال (36  بار در سال) انجام شود(6،7). به صورت کلی تا زمانی که فرآیند جمع­آوری ­هر دو منبع پلاسما، مطابق با سیاست­های ملی خون و مشخصات کیفی از منظر پالایش­کننده و الزامات وضعیت بهینه تولید (GMP: Good Manufacturing Practice) از طرف مقامات نظارتی باشد برای پالایش مناسب هستند(17-18).

پالایش پلاسما

محصولات دارویی مشتق از پلاسما برخلاف داروهای سنتز شده شیمیایی یا داروهای بیولوژیکی ساخته شده توسط رده­های سلولی نوترکیب، صرفاً از پلاسمای انسانی به دست می‌آیند. فرآیند تولید این داروها با جمع­آوری پلاسمای انسانی از اهداکنندگان سالم آغاز می­شود که به شدت توسط مقامات متعدد در سراسر جهان نظارت شده است تا هم ایمنی پلاسما و هم سلامت اهداکننده را تضمین کند. در مرحله­ی ادغام پلاسما، پلاسماهای اهدا شده در یک ظرف که اصطلاحاً به آن استخر (pool) گفته‌ می‌شود، ترکیب می‌شوند. استخر پلاسما خود تحت آزمایشات اضافی جهت بررسی احتمالی وجود پاتوژن‌ها قرار می­گیرد و به دنبال آن، پلاسما به بخش­های مختلف جدا شده و پروتئین­های درمانی تحت فرآیند پالایش پلاسما از آن استخراج می­شوند (شکل 1)(14)

 

.

شکل 1: پروسه­ی تولید داروهای مشتق از پلاسما

 

 

پیچیدگی فرآیند تولید داروهای مشتق از پلاسما شامل جمع‌آوری ایمن آن، جداسازی و استخراج پروتئین‌ها، بر مدت زمانی که از اهدای پلاسما تا تجویز دارو برای بیمار طول می‌کشد، تأثیر می‌گذارد. این بازه­ی زمانی ممکن است بین 7 تا 12 ماه طول بکشد. بنابراین، بسیار حائز اهمیت می­باشد که حجم کافی پلاسما همیشه برای پالایش در دسترس باشد. براین اساس افزایش غیرمنتظره نیاز بالینی برای داروهای مشتق از پلاسما همانند شرایطی که برای پاندمی کووید 19 اتفاق افتاد را نمی‌توان در کوتاه‌مدت برطرف نمود. علاوه بر این، برای اطمینان از اینکه سری­های تولیدی داروها، می‌توانند بدون وقفه تولید شوند، تولیدکنندگان نمی‌توانند به یک منبع واحد یا غیرقابل پیش‌بینی پلاسما (مثلاً یک مرکز جمع‌آوری، یک کشور یا حتی یک منطقه جغرافیایی واحد) تکیه کنند. در این راستا، زنجیره ارزش این دسته از داروها و شبکه جمع‌آوری و تولید پلاسما باید ماهیت جهانی داشته باشد و در دسترس بودن پلاسما در بین کشورها و مناطق مختلف را در برگیرد. این دلایل توضیح می‌دهند که چرا جمع­آوری ماده خام این صنعت یعنی پلاسمای انسانی و فرآیند پالایش آن سهم 57 درصدی را در مقایسه با سهم 14 درصدی کل هزینه تولید برای سایر داروها را مطابق جدول 1 تشکیل می‌دهند(14،19).

 

جدول 1. ساختار هزینه­ای در صنعت داروسازی در مقایسه با صنعت پلاسما

	تحقیق و توسعه	هزینه های تولید و مواد خام	فروش و بازاریابی	سایر هزینه ها
صنعت پلاسما	9%	57%	10%	24%
صنعت داروسازی	25%	14%	30%	31%

 

در تولید داروهای مشتق از پلاسما، هر لیتر پلاسما حاوی پروتئین­های با ارزش بالینی بالا نظیر ایمونوگلوبین­ها، آلبومین، فاکتورهای انعقادی، آلفا-1 آنتی تریپسین و مهارکننده C1 استراز به نسبت ثابت است. تولیدکنندگان به منظور بازیابی هزینه­های تولید خود، تلاش می­کنند تا تعداد پروتئین­های درمانی را که می­توانند از هر لیتر پلاسمای جمع آوری شده استخراج کنند، به حداکثر برسانند. بدین منظور هر تولیدکننده هزینه­های قابل توجهی را صرف بهینه­سازی فرآیند پالایش خود می­کند تا حداکثر بازدهی را برای پروتئین درمانی مورد نظر استخراج کند و بتواند ایمنی و کارایی آن را نیز تضمین کند(14).

همان­گونه که اشاره شد در صنعت پلاسما اجزای هزینه­های بازار به دلایل متعدد با صنایع دارویی سنتی یکسان نیست. داروهای مشتق از پلاسما معادل­های عمومی قابل جایگزین یا "زیست مشابه" ندارند، که این امر نشان­دهنده انتظارات متفاوت در مورد قیمت­ها در طول زمان می­باشد. در این صنعت، هزینه­های تولید سهم نسبتا زیادی از کل هزینه­های محصول نهایی را شامل می­شود و بیشتر مالکیت معنوی که برای محصولات اعمال می­شود، بیشتر به فرآیندهای تولید مربوط می­شود از این رو رقابت نمی­تواند منجر به کاهش قیمت بسیار زیاد شود(19). با این حال، فرآیندهای تولید مختلف، منجر به تغییراتی بین محصولات می­شود که بر تحمل بیمار و ویژگی‌های محصول تأثیر می­گذارد که در نتیجه منجر به تفاوت­های موجود بین برندهای مختلف می­شود. به عنوان مثال برای ایمونوگلوبین­های تزریقی این تفاوت­ها می­تواند از تفاوت در نیمه عمر، نحوه­ی نگهداری تا مقدار محتوای ایمونوگلوبینA  متغیر باشد، همانند آنچه که در جدول 1 قابل مشاهده می­باشد(19-20).

 

 

جدول 1: نمونه­هایی از ویژگی‌های مختلف محصولات بین تولیدکنندگان ایمونوگلوبولین­ها (Ig)

محتوای IgA	شرایط نگهداری	محدوده pH	نیمه عمر	تولیدکننده	نام برند محصول
≤ 2000 µg/mL	دمای اتاق	5.2	27 ± 11 days	Biotest AG	Intratect®
≤ 25 µg/mL	دمای اتاق	4.6-5.0	36.6 days	CSL Behring	Privigen®
< 200 µg/mL Ave 106 µg/mL	یخچال و یا دمای اتاق	5.1–6.0 4.5–5.0	35.9 ± 1.4 days (3 wk cycle) 40.7 ± 17 days (4 wk cycle)	Octapharma	Octagam®–5% Octagam® – 10%
Ave 46 µg/mL	یخچال و یا دمای اتاق	4.0–4.5	35 days	Grifols	Gamunex-C®
Ave 46 µg/mL	یخچال و یا دمای اتاق	4.0–4.5	35 days	Kedrion	Gammaked®
≤ 50 µg/mLw	دمای اتاق	4.6–5.2	40.6 days	CSL Behring	Hizentra®

*AVE: average

 

وضعیت دنیا

با آگاهی روزافزون از اهمیت استراتژیک داروهای مشتق از پلاسما در برنامه­های سلامت عمومی، پالایشگاه­هایی با بودجه عمومی، اغلب به عنوان شاخه‌های خدمات انتقال خون تاسیس شدند. در طول دهه1950 تا 1970، این پالایشگاه­ها به طور فزاینده­ای در اروپای غربی، استرالیا، آفریقای جنوبی و بخش­هایی از آسیا فعال بودند(7). در طول سال‌ها، پیچیدگی فناوری پالایش از جمله ایجاد چندین مرحله تصفیه اضافی و روش­های غیرفعال سازی یا حذف پاتوژن (اغلب ویروس ها) و یا توسعه محصولات جدید در پاسخ به نیازهای بالینی به طور چشمگیری افزایش یافت(21).

پالایش پلاسما هم اکنون به یک تجارت بین­المللی مبدل گشته که در سال 2016 حدود 20 میلیارد دلار فروش در مقیاس جهانی ایجاد کرده است(22). پالایش پلاسما می­تواند هم در پالایشگاه­های محلی و هم به صورت قراردادی (Contract plasma fractionation) انجام شود. پالایش قراردادی بخشی از فعالیت جداسازی پلاسما است که به موجب آن شرکت‌ها خدمات پالایش پلاسمایی خود را به مشتریانی که فاقد کارخانه جهت پالایش هستند، ارائه می­دهند. این قرارداد ممکن است تحت شرایط مختلفی اتفاق بیفتد، که همه آن­ها توسط یکی از شرکت­های بزرگ و مطرح دنیا  انجام می­شود(7). در حال حاضر صنعت پلاسما تحت تسلط پنج شرکت بزرگ خصوصی بین المللی (Grifols، Takeda،Baxter ،CSL-Behring ، و Octapharma) و تعدادی از اپراتورهای ملی بخش دولتی، مانند LFB در فرانسه، یا اپراتورهای بخش غیرانتفاعی، مانند  Sanquinدر هلند، قرار دارد(11).

براساس گزارش انجمن درمانی پروتئین­های پلاسما (PPTA: Plasma Protein Therapeutics Association) آمار رشد جمع آوری و پالایش پلاسما در ایالات متحده در دهه گذشته از 10 میلیون لیتر در سال 2005 به حدود 38 میلیون لیتر در سال 2016 افزایش یافته است، که با نرخ رشد ثابتی در حدود 25 درصد در سال به طور متوسط تکامل می­یابد. همچنین تعداد مراکز پلاسمافرزیس ایالات متحده در این سال­ها از 300 عدد به بیش از 600 عدد رسیده است(11). در سال 2019 با شیوع پاندمی کرونا، ایالات متحده شاهد کاهش میزان نهایی پلاسمای جمع آوری تا 14 درصد شده بود که با پیش گرفتن استراتژی سخت­گیرانه در راستای افزایش تعداد مراکز جمع­آوری پلاسمای استحصالی از روش پلاسمافرزیس، در سال­های 2020 و 2021 نرخ رشد 10-12% نسبت به سال 2019 در میزان پلاسمای جمع­آوری شده ایجاد کرد(23). طبق آخرین گزارش منتشر شده توسط مرکز تحقیقات بازاریابی (MRB: Marketing Research Bureau) تجمع مراکز جمع­آوری پلاسما در ایالات متحده آمریکا، سهم 65 درصدی را برای این کشور به ارمغان آورده است. این در حالی است که سهم کشورهای اروپایی 15 درصد، آسیا 18 درصد، آفریقا 1 درصد و آمریکای لاتین 1 درصد می­باشد(12).

وضعیت ایران

ایران نیز به عنوان یک کشور در حال توسعه، پیشرفت­های شگرفی در زمینه جمع­آوری پلاسمای انسانی و تولید داروهای مشتق از آن داشته است؛ در ایران، در سال 1353 سازمان انتقال خون احداث شد و در سال 1382 برنامه­ای را جهت ورود به صنعت داروهای مشتق از پلاسما و پالایش قراردادی پایه­ریزی کرد که منجر به دسترسی بهتر این داروها در بازار ایران شد(24). پس از آن با ورود شرکت­های بخش خصوصی(25-26). مراکز جمع­آوری متعددی جهت استحصال پلاسما با هدف افزایش میزان جمع­آوری پلاسما و تامین بیشتر داروهای مشتق از آن، شروع به کار کردند که تاثیر شگرفی بر گسترش این صنعت و بهبود دسترسی بیماران به داروهای با کیفیت داشتند. در کشور عزیزمان ایران جمع­آوری پلاسما به شیوه پلاسمافرزیس توسط مراکز جمع­آوری پلاسمای بخش خصوصی و به شیوه استحصالی از خون کامل توسط سازمان انتقال خون صورت می­گیرد. عقد قرارداد با پالایشگرهای خارجی و ارسال پلاسما به آن­ها برای تامین داروها از پلاسمای ایرانی از جمله دستاوردهای این صنعت تا کنون بوده است و حجم پلاسمای جمع آوری شده، از زمان آغاز به کار این صنعت به طور پیوسته در حال افزایش بوده است(27). از طرفی طبق آخرین مطالعه انجام شده توسط سازمان انتقال خون در خصوص تجربه ایران از اهدای پلاسما به روش پلاسمافرزیس، مشخص شده است که اهدای پلاسما در سال­های اخیر روند رو به رشدی را تجربه کرده است؛ این میزان از 944 لیتر در سال 2016 به 49 هزار و 203 لیتر در سال 2019 رسیده است که پس از آن با شیوع پاندمی کرونا، نرخ رو به کاهشی را تجربه کرد(28).

در ایران اهدای پلاسما به صورت بازیابی شده، از طریق اهدای داوطلبانه بدون دستمزد می­باشد ولی در روش جمع­آوری پلاسمای منبع، اهدا به صورت جبران خدمت انجام می­گیرد که از نوع پرداختی نمی­باشد. مطالعه­ای در سال 2011 نشان داد که انگیزه­های درونی (Internal motives) از جمله انگیزه نوع دوستانه(Altruistic)، دلیل اصلی اهدای خون در اهداکنندگان ایرانی به ویژه در اهداکنندگان دائمی خانم با تحصیلات عالی می­باشد(29).

تعداد مراکز جمع آوری در ایران برای هر روش اهدا مطابق

 

جدول3- می باشد:

 

جدول3-  تعداد مراکز جمع آوری پلاسما در ایران

 

تعداد مراکز اهدا
14	اهدای پلاسما به شیوه پلاسمافرزیس
50	اهدای پلاسمای استحصالی از خون کامل

 

 

 

 

بحث

اکوسیستم داروهای مشتق از پلاسما به تعداد زیادی متغیر از جمله حجم غالباً نامشخص اهدا، مقررات پیچیده، رویه‌های ایمنی سخت‌گیرانه و فرآیندهای تولید طولانی بستگی دارد. این چالش‌ها بر هدف نهایی که دسترسی بهینه بیماران به داروها می‌باشد، تأثیر منفی می‌گذارند(14). از طرفی صنعت تولید داروهای مشتق از پلاسما به عنوان صنعتی متفاوت از دیگر صنایع تولید دارو، نقش پر اهمیتی در بهبود کیفیت زندگی و طول عمر بیماران دارند، بنابراین توسعه فرآیندهای جمع‌آوری پلاسما مبتنی بر اصول بهینه تولید با همان سطح کیفیت و کنترل، باید به عنوان یک هدف در برنامه­های ملی هر کشوری که برای افزایش دسترسی مردم خود به داروهای مشتق از پلاسما تلاش می­کند، قرار بگیرد(7).

با توجه به کمبود جهانی پلاسما به عنوان ماده تولیدی داروهای حاصله و انحصار 75 درصدی آمریکا در امر جمع­آوری پلاسما، خطری برای کشورهای در حال توسعه و کشورهای با درآمد کم تا متوسط از منظر دسترسی به این داروها وجود دارد؛ چرا که در آمریکا اهدا به شیوه پرداخت به اهداکنندگان انجام می­شود و همین امر عاملی برای ترغیب اهداکنندگان بوده است و گواه این مسئله کاهش میزان اهدای پلاسما به دنبال پاندمی کرونا بوده است؛ ولی آمریکا با افزایش تعداد مراکز جمع­آوری و پرداخت به اهداکنندگان پلاسما توانست جایگاه پیشروی خود در این امر را حفظ کند؛ ایران نیز مانند سایر کشورهای در حال توسعه و به دلیل ساختار اهدای داوطلبانه جبران پذیر، طی بحران پاندمی کرونا با کاهش چشمگیری در اهدای پلاسما و متعاقبا میزان پلاسمای جمع­آوری شده روبرو شد که همین امر موجبات روی آوردن سیاست­گذاران حوزه دارو به واردات فوریتی داروهای مشتق از پلاسما گشت.

از طرفی توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که مقدار قابل توجهی از پلاسمای تولید شده از روش استحصالی از خون کامل در کشورهایی با درآمد کم تا متوسط (LMIC: Low-Middle Income Countries) هدر می­رود. کمبود محصولات مشتق از پلاسما در کشورهای در حال توسعه به عوامل متعددی وابسته است که از آن جمله می­توان به؛ کمبود منابع مالی برای واردات این داروها از کشورهای دیگر، عرضه و کیفیت ناکافی پلاسمای داخلی برای ارسال و پالایش در خارج از کشور، و فقدان توانایی­های اقتصادی، فنی و انسانی برای ساختن تاسیسات داخلی پالایش پلاسما اشاره کرد(21،30). از این رو ایجاد دسترسی به داروهای مشتق از پلاسمای ایمن یک چالش عمده در این کشورها به نظر می­رسد؛ چرا که طبق مطالعات، فقط 29 درصد از کشورها قادر به دریافت داروهای مشتق از پلاسمای جمع­آوری شده ملی خود بوده و به دلیل متمرکز بودن تعداد بیشتر مراکز جمع­آوری پلاسما در ایالات متحده آمریکا این کشور به قطب جهانی جمع­آوری پلاسما و تولید داروهای حاصل از آن تبدیل شده است؛ به گونه­ای که در سال 2010، 57 درصد از پلاسمای جمع­آوری شده به کشور آمریکا تعلق داشته و این میزان در سال 2019 به 68 درصد افزایش یافته است و همین امر موجب وابستگی روزافزون دیگر کشورها به پلاسمای جمع­آوری شده در کشور آمریکا شده است(31).

از این رو توسعه منابع مالی، منابع انسانی و برنامه­های ملی موثر، برای تقویت استانداردهای کیفیت و ایمنی در تولید داروهای مشتق از پلاسما به نفع سلامت عمومی در کشورهایی با درآمد متوسط و پایین امری ضروری به نظر می­رسد که مستلزم شناخت پلاسما به عنوان یک منبع ملی که از نظر اخلاقی و علمی نباید هدر رود؛ اتخاذ گام‌های مشخص برای بهبود، تضمین کیفیت و ایمنی پلاسما؛ و انعقاد قرارداد با یک پالایشگر خارجی یا توسعه تسهیلات در جهت تاسیس پالایشگاه داخلی می­باش(8).

در کشور ایران، دسترسی مناسب و منطقی به پلاسمای انسانی که ماده خام تهیه داروهای مشتق از پلاسما می­باشد، توسط سازمان انتقال خون و شرکت­های بخش خصوصی ایجاد شده است و با اهتمام این فعالیت­ها در راستای افزایش میزان پلاسمای جمع­آوری شده برای پاسخگویی به نیاز بیماران و نزدیک شدن به خودکفایی در تامین این داروها، تاثیرات چشمگیری داشته است. از طرفی با توجه به اینکه توسعه صنعت پلاسما و تامین کافی داروهای حاصله، نیازمند تامین پایدار ماده خام اولیه آن یعنی پلاسمای انسانی می­باشد، توسعه مراکز جمع­­آوری پلاسما و تشویق آحاد مردم برای اهدای پلاسما، امری ضروری به نظر می­رسد. همچنین قابل ذکر است که در طول سال­های اخیر با افزایش صدور مجوزهای تاسیس مراکز جمع­آوری، به میزان پلاسمای جمع­آوری شده اضافه شده و مزایای اقتصادی چشمگیر دیگری را نیز به همراه داشته است؛ نظیر اثرات مثبتی که از اشتغال زایی­های مستقیم (در مراکز جمع­آوری و پالایشگاه) و غیر مستقیم از طریق خلق ثروت بر تولید ناخالص داخلی ایجاد شده است و موجبات بهبود رونق اقتصادی کشور را فراهم کرده است. اما همچنان توجه به این نکته حائز اهمیت است که این میزان پلاسمای جمع­آوری شده هنوز قادر به پاسخگویی تمام نیازهای کشور نمی‌باشد و جهت رسیدن به خودکفایی در امر تامین و تولید داروهای مشتق از پلاسما نیاز به پیش گرفتن راهبردهای اصولی­تر از جمله افزایش تعداد و ظرفیت مراکز، تاسیس پالایشگاه داخلی در کشور، تعریف و باز شناسایی اهمیت اهدای خون و پلاسما به عموم مردم و شیوه­های بسیار دیگری که در سایر کشورهای در حال توسعه استفاده می­شود، وجود دارد.

نتیجه گیری

بنابراین اتخاذ سیاست ملی مناسب در خصوص اهدای پلاسما، ایجاد مراکز جمع آوری و همچنین افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت اهدای پلاسما منجر به بهبود شرایط هر کشور در زمینه تامین به موقع و کافی این دسته از داروها خواهد شد. از طرفی به منظور افزایش اهدای پلاسما و بهبود دسترسی به داروهای مشتق شده از پلاسما موارد زیر پیشنهاد می­شوند:

- ایجاد کمپین­های اطلاع­رسانی برای تشویق آحاد جامعه به اهدای پلاسما در سراسر کشور

- گسترش مراکز جمع­آوری پلاسما

- تشویق کردن مردم به اهدای پلاسما با جبران هزینه­های اهداکنندگان

حمایت مالی پژوهش

شرکت درمان آرا (سهامی خاص)

 

 

فهرست منابع

1. WHO model list of essential medicines - 22nd list, 2021. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-MHP-HPS-EML-2021.02
2. Strengers PFW, Klein HG. Plasma is a strategic resource. Transfusion. 2016;56(12):3133–7.
3. Hartmann J, Klein HG. Supply and demand for plasma-derived medicinal products - A critical reassessment amid the COVID-19 pandemic. Transfusion. 2020;60(11):2748–52.
4. Schmidt PJ. The plasma wars: a history. Transfusion [Internet]. 2012 May;52:2S-4S. Available from: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1537-2995.2012.03689.x
5. European Medicines Agency. Guideline on plasma-derived medicinal products. Vol. 44, EMA Guideline. 2011. p. 1–33.
6. Farrugia A, Penrod J, Bult JM. The Ethics of Paid Plasma Donation: A Plea for Patient Centeredness. HEC Forum. 2015;27(4):417–29.
7. Farrugia A, Scaramuccia D. The dynamics of contract plasma fractionation. Biologicals [Internet]. 2017;46:159–67. Available from: http://dx.doi.org/10.1016/j.biologicals.2017.02.007
8. Structures MB. Guidance on increasing supplies of plasma-derived medicinal products in low- and middle-income countries through fractionation of domestic plasma. 2021.
9. Rosendaal FR, Smitt C, Varekamps I. Modern haemophilia treatment : medical improvements and quality of life. 1990;633–40.
10. N Engl J Med 1965. Production of high-potency concentrates of antihemophilic globulin in a closed-bag system. N Engl J Med. 1965;
11. Mercier Ythier J. The contested market of plasma. Transfus Clin Biol [Internet]. 2020;27(1):52–7. Available from: https://doi.org/10.1016/j.tracli.2019.10.003
12. Prevot J, Jolles S. Global immunoglobulin supply: Steaming towards the iceberg? Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2020;20(6):557–64.
13. Guidelines on Assessing Donor Suitability for Blood Donation. World Heal Organ. 2012;1(5396):1497–1497.
14. Kluszczynski, T; Rohr, S; Ernst R. Key Economic and Value Considerations for Plasma-Derived Medicinal Products (PDMPs) in Europe. Ppta. 2020;
15. Burnouf T. An overview of plasma fractionation. Ann Blood. 2018;3:33–33.
16. Farrugia A, Penrod J, Bult JM. Payment, compensation and replacement - The ethics and motivation of blood and plasma donation. Vox Sang. 2010;99(3):202–11.
17. HealthCare ED for the Q of M&. Who Recommendations for the Production , Control and Regulation of human plasma for fractionation. Methods. 2005;(October):24–8.
18. Burnouf T. An overview of plasma fractionation. Ann Blood. 2018;3(June):33–33.
19. Grabowski H. Key economic and value considerations in the U.S. market for plasma protein therapies. 2018;(February).
20. Siegel J. The product: All intravenous immunoglobulins are not equivalent. Pharmacotherapy. 2005;25(11 II).
21. Burnouf T, Faber J, Radosevic M, Goubran H. Transfusion and Apheresis Science Plasma fractionation in countries with limited infrastructure and low- / medium income : How to move forward ? Transfus Apher Sci [Internet]. 2019;(xxxx):102715. Available from: https://doi.org/10.1016/j.transci.2019.102715
22. Robert P. “Plasma industry challenges and opportunities differences between the plasma and the pharmaceutical industries.” In: Barcelona: International Plasma Proteins Congress (IPPC). 2016.
23. Hotchko M. Current Market Landscape For Methodology And Immunoglobulins. In 2022.
24. Cheraghali M. Availability of blood components and plasma derived medicines in Iran. Transfus Apher Sci. 2007;37:3–7.
25. Biodarou Co. [Internet]. Available from: https://biodarou.com/
26. Darmanara Co. [Internet]. Available from: https://www.darmanara.com/
27. Afsaneh Aghaei. Plasma industry history at a glance. Sci J Iran Blood Transfus Organ. 2022;40:61–74.
28. Mohammadi S, Aghabozorg F, Balagholi S, Ferdowsi S, Sharifi S, Eshghi P. Source Plasma Donation: The Experience of the Iranian Blood Transfusion Organization. Int J Hematol Stem Cell Res [Internet]. 2022 Jul 24;16(3). Available from: https://publish.kne-publishing.com/index.php/IJHOSCR/article/view/10137
29. Maghsudlu M, Nasizadeh S. Iranian blood donors’ motivations and their influencing factors. Transfus Med. 2011;21(4):247–52.
30. WHO. Improving access to safe blood products through local production and technology transfer in blood establishments. 2015;
31. Robert PP. International Blood / Plasma News. 2002;19(11).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Evolution of strategic plasma industry in Iran

Zahra Ghasemi¹, Fatemeh Babaie², Fatemeh Porsa³

 

1- Pharm.D, Student of Pharmacoeconomics and Pharma Management, School of Pharmacy, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran. Correspond Author: [e-mail]

2- Pharm.D, Student of Pharmacoeconomics and Pharma Management, School of Pharmacy, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran.

3- Pharm.D, Faculty of Pharmacy, Islamic Azad University of Medical Sciences, Tehran, Iran

 

Received:2023.08. 27                                                                                          Accepted: 2023.10.04

Abstract

Plasma-derived Medicinal Products (PDMPs) are categorized as the biological treatments and used to treat rare, chronic, severe and life-threatening conditions, such as primary immunodeficiency syndrome, bleeding disorders (hemophilia A and B), hemolytic diseases, severe infections, burns and liver diseases, as well as other diseases that caused by absence or lack of proper functioning of certain proteins, and lastly result in recessive patient’s quality of life.

The first step in the production of PDMPs, is to collect plasma from eligible and healthy donors. This initial stage is complex and is closely monitored by global authorities with high accuracy and sensitivity to ensure the quality and safety of the finished products, as well as the donor's health.

The availability and accessibility of manufactured PDMPs strongly depends on the availability of human plasma as its raw material, meaning that sufficient volume of plasma for fractionation is crucial. Therefore, Adopting a suitable national health policy regarding plasma donation, establishing collection centers, and raising public awareness of the importance of plasma donation will improve nation’s culture for adequate supply of PDMPs. in this paper, we decided to provide a brief and complete oversight of the Iranian plasma industry and highlight the significance of covering the market with toll- manufactured products with Iranian plasma.

7

Keywords: Plasma, Plasma Derived Medicinal Products, Albumin, Intravenous Immunoglobulin, Fractionation, Fractionator

 

 

مراجع

1. WHO model list of essential medicines - 22nd list, 2021. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-MHP-HPS-EML-2021.02
2. Strengers PFW, Klein HG. Plasma is a strategic resource. Transfusion. 2016;56(12):3133–7.
3. Hartmann J, Klein HG. Supply and demand for plasma-derived medicinal products - A critical reassessment amid the COVID-19 pandemic. Transfusion. 2020;60(11):2748–52.
4. Schmidt PJ. The plasma wars: a history. Transfusion [Internet]. 2012 May;52:2S-4S. Available from: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1537-2995.2012.03689.x
5. European Medicines Agency. Guideline on plasma-derived medicinal products. Vol. 44, EMA Guideline. 2011. p. 1–33.
6. Farrugia A, Penrod J, Bult JM. The Ethics of Paid Plasma Donation: A Plea for Patient Centeredness. HEC Forum. 2015;27(4):417–29.
7. Farrugia A, Scaramuccia D. The dynamics of contract plasma fractionation. Biologicals [Internet]. 2017;46:159–67. Available from: http://dx.doi.org/10.1016/j.biologicals.2017.02.007
8. Structures MB. Guidance on increasing supplies of plasma-derived medicinal products in low- and middle-income countries through fractionation of domestic plasma. 2021.
9. Rosendaal FR, Smitt C, Varekamps I. Modern haemophilia treatment : medical improvements and quality of life. 1990;633–40.
10. N Engl J Med 1965. Production of high-potency concentrates of antihemophilic globulin in a closed-bag system. N Engl J Med. 1965;
11. Mercier Ythier J. The contested market of plasma. Transfus Clin Biol [Internet]. 2020;27(1):52–7. Available from: https://doi.org/10.1016/j.tracli.2019.10.003
12. Prevot J, Jolles S. Global immunoglobulin supply: Steaming towards the iceberg? Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2020;20(6):557–64.
13. Guidelines on Assessing Donor Suitability for Blood Donation. World Heal Organ. 2012;1(5396):1497–1497.
14. Kluszczynski, T; Rohr, S; Ernst R. Key Economic and Value Considerations for Plasma-Derived Medicinal Products (PDMPs) in Europe. Ppta. 2020;
15. Burnouf T. An overview of plasma fractionation. Ann Blood. 2018;3:33–33.
16. Farrugia A, Penrod J, Bult JM. Payment, compensation and replacement - The ethics and motivation of blood and plasma donation. Vox Sang. 2010;99(3):202–11.
17. HealthCare ED for the Q of M&. Who Recommendations for the Production , Control and Regulation of human plasma for fractionation. Methods. 2005;(October):24–8.
18. Burnouf T. An overview of plasma fractionation. Ann Blood. 2018;3(June):33–33.
19. Grabowski H. Key economic and value considerations in the U.S. market for plasma protein therapies. 2018;(February).
20. Siegel J. The product: All intravenous immunoglobulins are not equivalent. Pharmacotherapy. 2005;25(11 II).
21. Burnouf T, Faber J, Radosevic M, Goubran H. Transfusion and Apheresis Science Plasma fractionation in countries with limited infrastructure and low- / medium income : How to move forward ? Transfus Apher Sci [Internet]. 2019;(xxxx):102715. Available from: https://doi.org/10.1016/j.transci.2019.102715
22. Robert P. “Plasma industry challenges and opportunities differences between the plasma and the pharmaceutical industries.” In: Barcelona: International Plasma Proteins Congress (IPPC). 2016.
23. Hotchko M. Current Market Landscape For Methodology And Immunoglobulins. In 2022.
24. Cheraghali M. Availability of blood components and plasma derived medicines in Iran. Transfus Apher Sci. 2007;37:3–7.
25. Biodarou Co. [Internet]. Available from: https://biodarou.com/
26. Darmanara Co. [Internet]. Available from: https://www.darmanara.com/
27. Afsaneh Aghaei. Plasma industry history at a glance. Sci J Iran Blood Transfus Organ. 2022;40:61–74.
28. Mohammadi S, Aghabozorg F, Balagholi S, Ferdowsi S, Sharifi S, Eshghi P. Source Plasma Donation: The Experience of the Iranian Blood Transfusion Organization. Int J Hematol Stem Cell Res [Internet]. 2022 Jul 24;16(3). Available from: https://publish.kne-publishing.com/index.php/IJHOSCR/article/view/10137
29. Maghsudlu M, Nasizadeh S. Iranian blood donors’ motivations and their influencing factors. Transfus Med. 2011;21(4):247–52.
30. WHO. Improving access to safe blood products through local production and technology transfer in blood establishments. 2015;
31. Robert PP. International Blood / Plasma News. 2002;19(11).