بررسی ساختاری ده قصه از افسانه‌های محلی آذربایجان بر اساس نظریۀ ولادیمیر پراپ

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 13، شماره 3 - شماره پیاپی 41، آبان 1402، صفحه 49-77   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1976731.1541

نویسندگان

معصومه خلیل نوعلی آباد¹؛ حمیدرضا فرضی^{* 2}؛ رستم امانی آستمال³

¹دانشجوی دکترای زبان وادبیات فارسی، واحدتبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیارگروه زبان وادبیات فارسی، واحدتبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران

³استادیارگروه زبان وادبیات فارسی، واحدتبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

در سال 1928 میلادی، فرمالیست معروف، «ولادیمیر پراپ» با بررسی صد قصۀ روسی، مطالـعۀ ساختاری قصه‌های عامیانه را آغاز کرد. در سال‌های اخیر، الگوی وی به عنوان یکی از شیوه‌های رایج تحلیل ساختاری قصه‌های ملل، مورد توجه قرار گرفته است. از جمله آثار فولکلوریک با قدمتی عظیم و پشتوانۀ فرهنگی غنی، افسانه‌های محلی آذربایجان است که در این پژوهش بر اساس الگوی ساختاری پراپ، نقد و بررسی شده است. به‌همین منظور، ده قصه از افسانه‌های محلی آذربایجان از کتاب افسانه‌های آذربایجان که صمد بهرنگی و بهروز دهقانی جمع‌آوری کرده‌اند انتخاب و سپس تجزیه و تحلیل شده‌اند. در این پژوهش، تکرار، حذف و عدم توالی کارکردها کاملاً مشهود است. همچنین شش جفت‌کاری مختص قصه‌های مورد نظر به دست آمد که تابعیت کامل با ترکیب پراپ ندارد اما با به دست آمدن بیست ‌و نه کارکرد از سی و یک کارکرد پراپ، می‌توان به تطبیق الگوی پراپ با افسانه‌های آذربایجان پی برد.

کلیدواژه‌ها

ساختار؛ ریخت‌شناسی؛ پراپ؛ افسانه‌های آذربایجان

مراجع

- آذرافشار، احمد، (1384). افسانه‌های ایران زمین؛ آذربایجان. تهران: میلاد.

- احمدی، بابک(1380). ساختار و تأویل متن. چاپ پنجم. تهران: مرکز.  

- اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: آگاه.          

- پراپ، ولادیمیر(1386). ریخت‌شناسی قصّه‌های پریان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

- بهرنگی، صمد، و دهقانی، بهروز(1360). افسانه‌های آذربایجان. تهران: نشردنیا.

- جلالی‌پور، بهرام (1391). ریخت‌شناسی قصه‌های اساطیری و پهلوانی شاهنامه فردوسی. تهران: افراز.

- حق‌شناس، علی‌محمد و خدیش، پگاه(1387). یافته‌های نو در ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی. مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 59(186)،27-39.

- خدیش، پگاه (1387). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.

- خراسانی، محبوبه (1387). درآمدی بر ریخت‌شناسی هزار و یک شب. اصفهان: نشرتحقیقات نظری اصفهان.

-  دهقانیان، جواد، نوروزی، اسدالله، و پارسا نسب، مهناز (1395). ریخت‌شناسی قصه‌های قشقایی بر اساس نظریۀ ساخت‌گرایی. فرهنگ و ادبیات عامه، 4 (10)، 113-139.

 dor: 20.1001.1.23454466.1395.4.10.5.0

- سجادی مطلق، معصومه(1395). «ریخت‌شناسی قصه‌های شفاهی آذربایجان براساس نظریه پراپ». پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

-  شهبازی، اصغر (1400). بررسی توصیفی، ساختاری و محتوایی افسانۀ دختر جولاه. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 11(3)، 67-90. doi: 10.30495/IRLL.2021.1910207.1379 

- غفوری، عاطفه، و رنجبر، محمدعلی (1392). ریخت‌شناسی قصه‌های ایرانی با تمرکز بر نقش زن و قصه‌های منطقۀ آذربایجان. پژوهش‌های ادبی و بلاغی،۲(۱)،47-63.

- فرضی، حمیدرضا، و فخیمی فاریابی، فرناز (1391). ریخت‌شناسی گل و نوروز خواجوی‌کرمانی براساس نظریۀ ولادیمیر پراپ، فنون ادبی، 9 (2)، 119-132. doi: 10.22108/LIAR.2017.93862