جایگاه فرهنگ عامه در فهم ادبیات: بررسی زبان‌شناختی شعر «عم‌اوغلی»

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 13، شماره 3 - شماره پیاپی 41، آبان 1402، صفحه 107-126   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1981931.1554

نویسنده

مصطفی شهیدی تبار^*

استادیار زبان‌شناسی، مرکز آموزش زبان، گروه زبان‌های خارجی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

چکیده

مقالۀ پیش رو در تلاش است تا تأثیر فرهنگ عامه بر درک و فهم شعر ترکی آذربایجانی را بررسی نماید. بدین منظور، شعر «عم‌­اوغلی» سرودهٔ سیفی اردبیلی به­  عنوان پیکرهٔ زبانی این پژوهش انتخاب شده است. روش پژوهش در این مقاله، توصیفی-تحلیلی است. برای تحلیل اشعار، از اصول زبان‌­شناسی مخصوصاً ارتباط میان زبان و فرهنگ استفاده شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌­دهد که لایه‌­های زبانی از جمله آواها، واج‌­ها، واژه­‌ها، عبارات، باهم‌­آیی­‌ها، بندهای دستوری، ضرب‌­المثل­‌ها و پیش‌­فرض‌­ها در کنار لایه­‌های فرهنگی متنوعی در این شعر به ­کار رفته است که با میزان و نوع فهم و همچنین نحوهٔ برقراری ارتباط با شنوندۀ شعر رابطۀ مستقیم دارند. بنابراین، علل تأثیرگذاری شعر عم­‌اوغلو، علاوه بر اجرای فوق­‌العادۀ آن از طرف سلیم مؤذن­‌زادۀ اردبیلی را می‌توان در دو مورد جستجو کرد: الف) استفادهٔ حداکثری از ظرفیت زبانی در سطوح مختلف زبان ترکی؛ ب) تسلط شاعر بر بافت فرهنگی و اجتماعی آذربایجان و استفاده از طرح‌واره­‌های فرهنگی و تلفیق و به­‌کارگیری آن‌ها در سطوح زبانی مذکور برای انتقال معنی به شنونده. تغییر تصویر ذهنی خواننده یا شنوندهٔ شعر، به­ اشتراک گذاشتن پیش‌­فرض‌­های زبانی و فرهنگی و استفاده از خصوصیات آوایی/واجی زبان به­ منظور انتقال معانی مدنظر شاعر، نمونه­‌هایی از این موارد است.

کلیدواژه‌ها

فرهنگ عامه؛ ادبیات ترکی آذربایجانی؛ شعر عم‌اوغلی؛ زبان و فرهنگ

مراجع

- امین­‌مقدسی، ابوالحسن، و بهشتی، زهرا (۱۳۹۱). بررسی شعر عاشورایی در دو ادب فارسی و عربی با تکیه بر شعر شهریار و جواهری. ادبیات پایداری، 4(7)، 94-59.  doi: 10.22103/jrl.2012.569

- امین­‌مقدسی، ابوالحسن، و تنها، کلثوم (۱۳۹۳). تصویرپردازی در شعر شیعی سید حیدر حلَی و شهریار. اولین همایش بین‌­المللی میراث مشترک ایران و عراق. 159-143.

- بهزادی، بهزاد (۱۳۸۲). فرهنگ آذربایجانی-فارسی (ترکی ). چاپ چهارم. تهران: فرهنگ معاصر.

- شفیعی کدکنی، محمدرضا، و گلچین، میترا (۱۳۸۰). جلوه ­هایی از جادوی مجاورت در مثنوی. ضمیمه مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۵(۴)، ۲۹-۴۲.  

- شهریار، محمد حسین(1386). شهریار تورکی دیوان کلیاتی (حیدربابایا سلام منظومه­سی ایله). چاپ بیست و یکم. تهران: مؤسسۀ انتشارات نگاه.

- معیری، محمد حسن(۱۳۸۰). دیوان کامل رهی معیری. چاپ چهارم. تهران: انشارات مجید.

- ضیایی نیری، غلامرضا، اسداللهی، خدابخش، و حدیدی، خلیل (1401). بررسی تطبیقی اشعار عاشورایی الهامی با عبّاسقلی یحیوی از بعد حماسی.  ادبیات و زبان های محلی ایران زمین، 12(4)، 112-87. doi: 10.30495/IRLL.2023.1954943.1502

- واحد، علی آقا(۱۳۸۴). کلیات علی آقا واحد. توپلایان: محمد تقی زهتابی (کیریشچی). تبریز: اختر.

- Abrams, M. H. & Harphan, G. (2008). A glossary of literary trems. 9^th ed. Wadsworth Publishing.

-  Al Saif, F. (2016).  Henna beyond skin arts: Literatures review. Journal of Pakistan Association of Dermatologists. 26(1), 58-65.

- Cameron, D. (1992). Feminism and Linguistic Theory. London: Macmillan Press.

- Cameron, D. (1996). The language–gender interface: Challenging co-optation. In V. Bergvall, J. Bing, & A. Freed (Eds), Rethinking Language and Gender Research: Theory and Practice, (pp. 31–53). Longman.

- Coates, J. (1996). Women talk. Oxford: Blackwell.

- Dewaele, J. (2015). Culture and emotional language. In Sharifin, F. (Eds.), The Routledge handbook of language and culture (357-370). Routledge.

- Hochel, S. (2013). To Veil or Not to Veil: Voices of Malaysian Muslim Women. Intercultural Communication Studies XXII (40-57).

- Holmes, J. (1995). Women, men and politeness. London and New York: Longman.

- Kecskes, I. (2015). Language, culture, and context. In Sharifin, F. (Eds.), The Routledge handbook of language and culture (113-128). Routledge.

- Kovecses, Z. (2004). Metaphor and emotion: Language, culture, and body in human feeling. Cambridge: Cambridge University Press.

- Kovecses, Z. (2000). Metaphor and emotion: Language, culture, and body in human feeling. Cambridge: Cambridge University Press.

- Kymlicka, W. (2003). Multicultural States and Intercultural Citizens. Theory and Research in Education 1(2), 147–169.

- Markus, H. R. & Kitayama, S. (1991). Culture and self: Implications for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, 98, 224–53.

- Power, C. (2006, November 26). Seeing clearly. Newsweek. Retrieved from http://www. thedailybeast.com/newsweek/2006/11/26/seeing-clearly.html.

- Rong, H. (2013). Proverbs Reveal Culture Diversity. Cross-Cultural Communication. 9(2), 31-35.

- Spender, D. (1980). Manmade language. London: Routledge and Kegan Paul.

- Susar, F. & Ocak, Y. (2008). The role of language in the loss of culture of immigrants: The Chechen example. In Vamling, K. (Eds.), Caucasus Studies: Migration, Society and Language. Papers from the conference, (pp. 107-113). Malmö University.

- Tannen, D. (1990). You just don’t understand. New York: Morrow.

- Tiedeman, B. (2013). The art and history of henna. In The THIELENSLAN: the student-run newspaper of Thiel College in Greenville, PA. 132(5).