پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 418 |
| تعداد شماره‌ها | 9,997 |
| تعداد مقالات | 83,560 |
| تعداد مشاهده مقاله | 77,801,407 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 54,843,992 |
ارتباط بین ارزش‌افزوده سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی با تأکید بر رشد و تأثیر آنها بر رشد درآمد سرانه صادرات کارکنان در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 2، شماره 8، دی 1402، صفحه 35-60 اصل مقاله (727.98 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jdaa.2023.707956 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| علیرضا اعرابی1؛ مهرداد پناهی درچه2؛ مهدی عرب صالحی* 3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1گروه حسابداری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3گروه حسابداری ، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده هدف پژوهش حاضر بررسی ارتباط بین ارزش‌افزوده سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی با تأکید بر رشد و تأثیر آنها بر رشد درآمد صادرات سرانه کارکنان در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. عملکرد صادراتی شرکتها تحت تأثیر عوامل درونی و بیرونی مختلفی قرار دارد. برخی از عوامل درونی عبارتند از دانش بازارهای هدف و حضور در شبکه‌های بینالمللی تولید که در زمره سرمایه دانشی شرکتها قرار دارد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش توصیفی-همبستگی است. به منظور محاسبه سرمایه فکری از روش ضریب ارزش‌افزوده سرمایه فکری و برای محاسبه صادرات از نسبت فروش صادراتی به فروش کل شرکت استفاده شده است. آزمون فرضیهها نیز با استفاده از رگرسیون خطی انجام شده است. جامعه آماری کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نمونه آماری به تعداد 178 شرکت طی سالهای 1395 تا ۱۳۹۹ انتخاب گردید. نتایج حاصل بیانگر آن است که بین سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی بر درآمد صادراتی رابطه مثبتی وجود دارد. همچنین بین رشد سرمایه انسانی بر رشد درآمد صادراتی رابطه مثبتی وجود دارد. البته برخلاف انتظار اولیه، شواهدی مبنی بر مؤثر بودن رشد سرمایه فکری بر رشد درآمد صادراتی یافت نشد. بنابراین باید از طریق راه‌هایی مانند حاکمیت شرکتی مناسب، سیاستگذاری به‌موقع و مناسب اقدامات لازم را انجام داد. پیشنهاد میشود که در استانداردهای حسابداری نقش و اهمیت ویژه برای سرمایه‌های فکری (به‌عنوان عامل تأثیرگذار بر ارزش‌افزوده شرکت) قائل شود | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| واژه‌های کلیدی: درآمد صادرات؛ رشد صادرات؛ سرمایه انسانی؛ سرمایه فکری | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ارتباط بین ارزش‌افزوده سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی با تأکید بر رشد و تأثیر آنها بر رشد درآمد سرانه صادرات کارکنان در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
چکیده هدف پژوهش حاضر بررسی ارتباط بین ارزش‌افزوده سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی با تأکید بر رشد و تأثیر آنها بر رشد درآمد صادرات سرانه کارکنان در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. عملکرد صادراتی شرکتها تحت تأثیر عوامل درونی و بیرونی مختلفی قرار دارد. برخی از عوامل درونی عبارتند از دانش بازارهای هدف و حضور در شبکه‌های بینالمللی تولید که در زمره سرمایه دانشی شرکتها قرار دارد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش توصیفی-همبستگی است. به منظور محاسبه سرمایه فکری از روش ضریب ارزش‌افزوده سرمایه فکری و برای محاسبه صادرات از نسبت فروش صادراتی به فروش کل شرکت استفاده شده است. آزمون فرضیهها نیز با استفاده از رگرسیون خطی انجام شده است. جامعه آماری کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نمونه آماری به تعداد 178 شرکت طی سالهای 1395 تا ۱۳۹۹ انتخاب گردید. نتایج حاصل بیانگر آن است که بین سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی بر درآمد صادراتی رابطه مثبتی وجود دارد. همچنین بین رشد سرمایه انسانی بر رشد درآمد صادراتی رابطه مثبتی وجود دارد. البته برخلاف انتظار اولیه، شواهدی مبنی بر مؤثر بودن رشد سرمایه فکری بر رشد درآمد صادراتی یافت نشد. بنابراین باید از طریق راه‌هایی مانند حاکمیت شرکتی مناسب، سیاستگذاری به‌موقع و مناسب اقدامات لازم را انجام داد. پیشنهاد میشود که در استانداردهای حسابداری نقش و اهمیت ویژه برای سرمایه‌های فکری (به‌عنوان عامل تأثیرگذار بر ارزش‌افزوده شرکت) قائل شود. واژه‌های کلیدی: درآمد صادرات، رشد صادرات، سرمایه انسانی، سرمایه فکری. 1- مقدمه یکی از عوامل کلیدی و ضروری برای سرعت بخشیدن به توسعه اقتصادی کشور، صادرات و به‌طور خاص صادرات در صنایع دانش‌محور است. پوکار[4] (2012) اشاره دارد که بیشتر یافته‌ها اشاره دارند که قرن بیست و یک دوره‌ای است که رقابت جهانی در آن موجب شده‌است تا نقش مرزهای ملی در دسترسی به محصولات و خدمات کمرنگ شود. به‌دلیل جهانی شدن اقتصاد و تکنولوژی، شرکتها مجبور شده‌اند اقدام به تولید محصولاتی کنند که توانایی رقابت در سطح بین‌الملل را داشته‌باشد. به‌منظور تولید محصولات رقابتی نیز باید سازمان از سرمایه فکری مناسبی برخوردار باشد. داشتن سرمایه فکری مناسب زمینه مساعد‌تری را برای انجام مدیریت دانش در شرکت فراهم کرده و مسیر دستیابی به راهبرد رقابتی شرکت را آسان‌تر میکند. همچنین، تولید محصولات با توان رقابت در سطح بین‌الملل موجب جذب سرمایه به کشورهای صادر‌کننده میشود. این امر یک عامل کلیدی در رشد و توسعه اقتصاد کشورها است. محصولات صادراتی بیشتر شامل محصولات و خدماتی شده‌اند که سهم دانش در تولید آنها زیاد است (پوکار، 2012). در نتیجه تغییر از عصر صنعتی به عصر اطلاعات، دانش به یکی از عوامل کلیدی برای دستیابی و حفظ مزیت رقابتی در سطح شرکتها و به‌عنوان مهم‌ترین منبع نوآوری برای سازمان‌ها تبدیل شده‌است (اولسون[5]، 2001؛ دی کاسترو و همکاران[6]، 2011؛ هاریس و همکاران[7]، 2013). اهمیت سرمایه فکری پیوسته در حال افزایش است. امروزه مباحث مربوط به سرمایه فکری، ارزش‌آفرینی و ارزش‌افزوده مورد توجه ویژه مدیران، سرمایه‌گذاران، مؤسسات اقتصادی و دولت‌ها قرار گرفته است. اهمیت سرمایه فکری به‌عنوان منبعی مهم در سازمان‌ها و نیز به‌جهت تأثیری که میتواند بر عملکرد شرکتها داشته‌باشد، مورد توجه محققان بسیاری در سراسر جهان قرار گرفته و بررسی میشود (چانگ[8]، 2007). شرکتها با سرمایه فکری بالا، دارای طراحی‌های ساختاری و سازمانی و همچنین دانش نیروهای انسانی و سهم از بازار (بالقوه و بالفعل) هستند که چنین دارایی‌های نام شهودی موجب به وجود آمدن مزایای رقابتی پایداری می‌شوند (نیکبخت و پورقربانیان، 1399). این عملکرد توصیفی از توانایی سرمایه به کار رفته به‌منظور کسب سطح معینی از سود است. به‌طوری که تحقیقات انجام شده در این زمینه توسط مراکز دانشگاهی وحرفهای به‌طور روزافزون در حال افزایش است. نتایج تحقیقات سازمان توسعه و همکاری اقتصادی[9] (2008) نشان میدهد که امروزه بسیاری از شرکتها در زمینه آموزش پرسنل، تحقیق و توسعه، تنظیم روابط با مشتریان و توسعه سیستم‌های اداری و کامپیوتری خود، سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام میدهند. این سرمایه‌گذاری‌ها اغلب به‌عنوان سرمایه فکری شناخته شده و میزان آنها در برخی از کشورها در رقابت شدیدی با سرمایه‌گذاری‌های فیزیکی و مالی است. در حالی که در مدل سنتی حسابداری تمرکز بر دارایی‌های فیزیکی و مالی است حتی استانداردهای حسابداری بینالمللی[10] و استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی[11] نیز بسیاری از مفاهیم، اصول و روش‌های ارزیابی دارایی‌های سرمایه فکری را تعریف نکرده‌اند. سرمایه فکری توسط سیستم‌های حسابداری به رسمیت شناخته نشده‌اند؛ اما در آینده برای سازمان سودآوری دارند (پولو و رودریگوز[12]،2017).فاصله بین ارزش دفتری و بازار نتیجه به‌حساب نیاوردن سرمایه فکری در صورت‌های مالی است. این فاصله به وجود آمده در نسبت ارزش بازار به دفتری نشان دهنده این است که سرمایه‌گذاران، سرمایه فکری را به‌عنوان یک منبع ارزشمند برای شرکت در نظر دارند، گرچه در حال حاضر در ارزش دفتری شرکت منعکس نمی‌شود (ادوینسون[13] ،1997؛ لو و سوگیانیس[14] ،1996؛ و اسکینر[15]،2008). برخی مطالعات بر نقش سرمایه فکری در فرآیند تصمیم‌گیری، به‌خصوص برای سرمایه گذاران فعال در بازار سرمایه تأکید نموده‌اند (لو و سوگیانیس ،1996؛ کازاوان[16] ،2004 و کاستا[17] ،2005). ادوینسون (1997) تفاوت بین ارزش بازار و ارزش دفتری را به‌عنوان ارزش سرمایه فکری تعریف میکنند. از این دیدگاه، سرمایه فکری از سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری تشکیل شده‌است. لیو و زاروین[18](1999) دریافتند که سودمندی اطلاعات مالی در طول 20 سال گذشته کاهش یافته‌است. دلیل اصلی آنها این بوده که صورت‌های مالی نمی‌تواند به‌طور کامل، تغییرات عمده در فعالیت‌های عملیاتی شرکت را منعکس کند و همین امر این سؤال را در ذهن پژوهشگران ایجاد نموده که شاید عوامل دیگری غیر از سرمایه مالی به‌طور مثال سرمایه فکری در تعیین ارزش شرکت نقش دارند. ریاحی بلکوئی[19] (2003)؛ چن و همکاران[20] (2005) و تان و همکاران[21] (2007) قویاً معتقدند که سرمایه فکری تأثیر مثبتی بر عملکرد مالی شرکتها دارد. بر اساس پژوهش لو[22] (2001) هم اکنون دارایی‌های نامشهود یعنی سرمایه فکری بین 60 تا 75 درصد ارزش واقعی شرکت را تشکیل میدهد. به این معنی که مدیریت اثربخش و کارای سرمایه فکری تنها راه برای ایجاد مزیت رقابتی است. شواهد تجربی نشان‌می‌دهد که این رویکرد میتواند مبنایی را برای توسعه و رشد اقتصادی سریع فراهم کند. این رویکرد اشاره دارد که توان رقابتی شرکت تنها به منابع‌طبیعی، فیزیکی و مالی وابسته نیست بلکه به کیفیت سرمایه فکری و انسانی یعنی کیفیت و مقدار دانش، نوآوری، خلاقیت و غیره نیز وابسته‌است (پوکار، 2012). با توجه به موارد بیان شده میتوان سؤال اصلی پژوهش حاضر را به‌صورت زیر بیان کرد: آیا ارزش‌افزوده سرمایه فکری و کارایی سرمایه انسانی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق‌بهادار میتواند بر میزان درآمد حاصل از صادرات این شرکتها تأثیر مثبتی داشته‌باشد؟ دستاورد این پژوهش به ادبیات موجود در زمینه سرمایه فکری می‌افزاید چرا که: از یک سوء به‌دنبال کسب شواهد تجربی برای حمایت از ارتباط بین سرمایه فکری و کارایی سرمایه انسانی با درآمد صادرات شرکتها بوده، همچنین باعث افزایش آگاهی تحلیلگران مالی، سرمایه‌گذاران، حسابداران، مدیران و... در زمینه سرمایه فکری میشود و حتی میتواند باعث تشویق و تحریک شرکتها به‌منظور ارائه گزارش سرمایه فکری شود. ساختار باقیمانده مقاله به این شرح است. بخش دوم مبانی نظری را ارائه میدهد، بخـش سـوم پیشینه پژوهش را بیان میکند و بخـش چهـارم فرضیههای پژوهش ارائه شده بخش پنجم روش‌شناسی پژوهش شامل انتخاب نمونه، تعریف متغیرها و روش‌شناسی است و بخش ششم یافتههای پژوهش را توصیف میکند و در بخش هفتم به بحث و نتیجه‌گیری پرداخته شده .
2- مبانی نظری 1-2- درآمد صادرات شرکتها و کشورها به منظور دستیابی به بخشهای بیشتری از بازار، افزایش درآمد، به دست آوردن منابع کمیاب، هزینههای پایین، مزایای رقابتی و رشد اقتصادی، صادرات را به عنوان استراتژی اصلی خود قرار میدهند (نوروزی و همکاران، 1397). اهمیت روزافزون صادرات و سرمایه‌گذاری ارزش صادرات جهان از سال 1980 چندین برابر افزایش یافته است و بیشترین نرخ رشد تولید ناخالص داخلی را کشور هایی دارند که بیشترین افزایش صادرات را دارند. رشد عوامل تولید در تحرک جهانی، نشان‌دهنده افزایش بالقوه در شباهت ظرفیت تولید در سراسر جهان است (پوکار، 2012). دانشمندان بر این باورند که دانش عامل اصلی تولید در اقتصاد امروز است. همچنین دارایی‌های مبتنی بر دانش نقش عمدهای در فرایند ایجاد ارزش ایفا میکنند سرمایه‌گذاری در دارایی‌های نامشهود به عنوان یکی از عوامل مهم بهبود عملکرد شناخته شده است. توجه شرکتها و کشورها در استفاده از دانش منجر به ایجاد مزیت رقابتی و پیاده‌سازی سیستم‌های نوآوری ملی و منطقهای شده است (عسگری صیمره و آرمان مهر، 1399). توان رقابت کشورها در جذب سرمایه‌گذاران خارجی توسط منابع ناملموس خاص آنها تعیین میشود و تحقیق و توسعه و نوآوری به عنوان کلید توسعه دانش مبتنی بر سرمایه فکری تلقی میگردد. دانش یک منبع اساسی برای ایجاد ارزش در سطح شرکت یا سطح منطقهای در نظر گرفته شده است. سرمایه مبتنی بر دانش شامل طیف وسیعی از دارایی هاست که منافع آتی را برای اقتصاد کشور فراهم میکنند (OECD، 2013). در دهه گذشته ظهور دانش علم اقتصاد نشان داد که تشخیص سریع سرمایه فکری به عنوان یک عامل مشخص بر نوآوری و رشد اقتصادی تأثیر می‌گذارد. سرمایه فکری به عنوان یک منبع کامل برای ایجاد مزیت رقابتی در نظر گرفته شده است. در یک اقتصاد دانش‌محور، دارایی‌های ناملموس سازمان‌ها به‌طرز فزاینده‌ای به یک عامل رقابتی تبدیل شده‌است. چنین دارایی‌هایی به‌عنوان جوهره مزیت رقابتی نگریسته میشود. حقوق مالکیت فکری، سنگ بنای اقتصاد آزاد است و کشورهای مختلف برای ایجاد آزادسازی در سیاست‌های اقتصادی ناگزیر به داشتن سیستم حمایت از حقوق مالکیت فکری نیرومند هستند (امانی، 1383). ارتباط میان تجارت و حمایت از حقوق مالکیت فکری طی زمان جایگاه مهمی در مباحث سیاستگذاری اقتصادی و محافل علمی یافته است. در حقیقت حمایت از ثبت اختراع به‌عنوان یکی از جنبه‌های حقوق مالکیت، فکری موجب افزایش انگیزه بنگاه‌ها برای نوآوری شده و بنابراین افزایش در کل صادرات ناشی از حمایت قوی از حقوق مالکیت فکری به‌عنوان یکی از پیامدهای افزایش تولید کالاهای نوآورانه جدید خواهد بود از سوی دیگر، حمایت از حقوق مالکیت فکری میتواند به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های حقوقی مهم برای انتشار فناوری‌های جدید و حتی سرزیر فناوری ناشی از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی عمل نماید. بررسی‌های تجربی نیز از این نظر حمایت میکند که سیاست‌های حقوق مالکیت فکری به‌عنوان یک اقدام مؤثر و کارآمد جهت دست یابی به صادرات نقش مهمی ایفا میکند (جهانگیری و همکاران، 1395).
2-2- سرمایه فکری تأکید و توجه زیاد نسبت به سرمایه فکری نشان‌دهنده تفاوت‌های اساسی ما بین شرکت‌هایی است که در اقتصاد جدید و قدیم فعالیت میکنند. در اقتصاد قدیم ارزش بازار متکی بر دارایی‌های فیزیکی بود، در حالی که در اقتصاد جدید ارزش از طریق کاربرد سرمایه‌های فکری شرکت و دانش به وجود می‌آید (عالم تبریز، 1388 ص 19). در عصر دانش اقتصاد کشورها و شرکتها بیشتر مبتنی بر دانش است. سرمایه فکری نیز زاده علم و دانش است. در اقتصاد دانشی، سرمایه‌های فکری از ارزش و اهمیت بیشتری نسبت به سرمایه‌های فیزیکی برخوردارند و به تعبیری، از ضرورت‌های توسعه علمی، تکنولوژیکی و اقتصادی کشورها به‌حساب می‌آیند (خلیلی، 1398). موفقیت حال و آینده در رقابت بین سازمان‌ها تا حد کمی مبتنی بر تخصص راهبردی منابع فیزیکی و مالی و تا حد زیادی مبتنی بر مدیریت راهبرد دانش خواهد بود. چالش مدیران آماده کردن محیط مناسب برای رشد و پرورش ذهن انسان در سازمان دانش‌محور است. بنابراین، توانایی مدیریت دانش، مهارت اساسی مدیران در سازمان‌ها است (نمازی و کرمانی ، 1387). اصطلاح سرمایه فکری برای اولین بار توسط جان کنت گالبریت 1969 مطرح شد، وی به عملکرد هوشمندانه معتقد بود و نه فقط داشتن هوش و نیروی عقلانی (استوارت، 2006). ویژگی تعدد تعاریف برای یک مفهوم، نشان‌دهنده اهمیت و نقش آن مفهوم در موضوعات پژوهشی است. این ویژگی در مورد سرمایه‌های فکری نیز مصداق دارد. در جدول 1 تعاریف اصلی ارائه شده توسط صاحب‌نظران اصلی در رابطه با سرمایه فکری آورده شده‌است.
جدول 1- مهم‌ترین تعاریف ارائه شده برای سرمایه فکری
منبع: یافتههای پژوهشگر
در نهایت میتوان گفت دو رویکرد اصلی در تعریف سرمایه فکری وجود دارد. اولین رویکرد سرمایه فکری را مترادف با دانش می‌داند. رویکرد دوم سرمایه فکری را مجموعه‌ای گسترده از منابع می‌داند.
1-2-2- طبقه بندی سرمایه فکری پینتو[23] (2017) سرمایه فکری شامل سه نوع سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه‌ای به شرح زیر است: سرمایه انسانی: سرمایه انسانی شامل، دانش، تجربه و مهارت‌های تخصصی کارکنان واحد تجاری می‌باشد که به‌منظور ایجاد ارزش در شرکت به کار گرفته میشود (کوهن و کایمناکیس[24]، 2007). سرمایه ساختاری: سرمایه ساختاری عموما، یک سیستم کلی و روش‌های اجرایی برای حل مشکلات و نوآوری در سازمان است (چو و همکاران[25]، 2006). همچنین سرمایه ساختاری، نشان‌دهنده ترکیب و ساختار سازمانی می‌باشد که باعث ایجاد دانش، توسعه و گسترش دانش ایجاد شده، میشود (پابلوس[26]، 2005). سرمایه رابطه‌ای: منعکس‌کننده ارزش مربوط به واحد تجاری می‌باشد که نه‌تنها از طریق ارتباط سازمان با مشتریان شرکت ایجاد میشود، بلکه میتواند از طریق روابط واحد با عرضه‌کنندگان بالقوه، سهامداران و سایر افراد دیگر و به‌طور کلی از رابطه بین واحد تجاری و جامعه ایجاد شود (گراسنیک و لو[27]، 2004). یافتههای ژو و و انگ[28] (2018) نشان‌می‌دهد تمامی ابعاد سرمایه فکری (سرمایه ساختاری، سرمایه انسانی، سرمایه رابطه‌ای) به‌صورت مثبت معنادار پایداری عملکرد مالی و رشد اقتصادی در بخش تجاری را تقویت و ارتقا میدهند. به‌طور کلی، میتوان گفت که مهم‌ترین جز اصلی و اساسی سرمایه فکری، سرمایه انسانی است و دو سرمایه دیگر تابعی از سرمایه انسانی هستند. در واقع بدون سرمایه انسانی امکان رشد و توسعه آنها محدود است (چن و همکاران[29]، 2004).سرمایه فکری دربرگیرنده دارایی‌های نام شهودی می‌باشد که در صورت‌های مالی واحد تجاری گزارش نشده‌اند، در صورتی که 80 درصد ارزش بازار شرکتها به سرمایه فکری آنها بستگی دارد (فرنل، 2000). سرمایه انسانی نشان‌دهنده موجودی دانش افراد است. که این افراد سرمایه فکری را از طریق شایستگی و نگرش فکری شان ایجاد میکنند پس با افزایش سرمایه انسانی، سرمایه فکری زیاد میشود. با افزایش سرمایه فکری نیاز به محیطی پیدا میشود که انگیزه رشد و توسعه را به افراد بدهد، چنین محیطی با سرمایه‌گذاری روی سرمایه اجتماعی محقق خواهد شد. افزایش سرمایه اجتماعی از طریق انتقال دانش سبب ارتقا یادگیری و ارائه محصولات و فناوری‌های جدید میشود و تکنولوژی مورد استفاده اگر در سطح بالاتری قرار داشته باشد بهره‌وری و ارزش‌افزوده و رشد اقتصادی بیشتری ایجاد میشود (عسگری صیمره و آرمان مهر، 1399).
3-پیشینه پژوهش جبار زاده کنگرلوئی و بشیری (1393) در پژوهشی به مقایسه قدرت توضیحی ارزش‌افزوده اقتصادی و سرمایه فکری در تعیین قیمت بازار پرداختند. برای این منظور، 70 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1382 تا 1389 مورد بررسی قرار گرفته است. برای اندازه‌گیری سرمایه فکری از مدل پالیک (2000) و برای ارزشیابی ارزش‌افزوده اقتصادی از مدل استوارت (1991) استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که ارزش‌افزوده اقتصادی قدرت توضیح‌دهندگی بالایی دارد. این نتایج نشان میدهد که بر خلاف اکثر جوامع، به سرمایه‌های مالی و فیزیکی در تعیین ارزش شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران بهای بیشتری داده میشود و نقش سرمایه فکری در تعیین ارزش شرکت جایگاه واقعی خود را بدست نیاورده است. رضایی و عباسی (1395) به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر نسبت ارزش‌افزوده اقتصادی به سود حسابداری و نسبت ارزش‌افزوده بازار به سود حسابداری پرداختند. نتایج نشان داد که سرمایه فکری تأثیر مثبت و معناداری بر نسبت ارزش‌افزوده اقتصادی به سود حسابداری دارد. همچنین، نتایج نشان داد که تأثیر سرمایه فکری بر نسبت ارزش‌افزوده بازار به سود حسابداری مثبت و معنادار است. با توجه به مقادیر ضریب تعیین بالاتر شاخص ارزش‌افزوده اقتصادی به سودحسابداری از توان تبیین بهتری نسبت، به شاخص ارزش‌افزوده بازار به سود حسابداری برخوردار است. اولی و همکاران (1395) رابطه بین سرمایه فکری و بهره وری در شرکتهای دارویی را بررسی کردند. در این پژوهش نمونه‌ای شامل 19 شرکت مورد مطالعه قرار گرفته است. متغیر وابسته بهره‌وری می‌باشد و برای اندازه‌گیری این متغیر از نسبت ارزش‌افزوده‌ی ایجاد شده به‌ازای هر یک از کارکنان استفاده شده‌است. همچنین متغیرهای مستقل ارزش سرمایه فکری (در سطح کل) و کارایی سرمایه فکری در سطح اجزا آن یعنی سرمایه بکارگرفته شده (مالی و فیزیکی)، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری است که برای اندازه‌گیری متغیر ارزش سرمایه فکری از مدل ارزش نامشهودها و متغیر کارایی سرمایه فکری از مدل پالیک استفاده شده‌است. به منظورآزمون فرضیههای این پژوهش، از آنالیز رگرسیون حداقل مربعات در سطح خطای پنج درصد استفاده‌شده. یافتههای پژوهش حاکی از وجود رابطه مثبت و معنی‌دار بین ارزش سرمایه فکری و بهره‌وری می‌باشد. حجازی و علی پور (1395) در پژوهشی اهمیت اندازه‌گیری سرمایه فکری را مورد بررسی قراردادند. امروزه سرمایه فکری و دارایی‌های نامشهود عوامل اصلی سودآوری و موفقیت شرکتها می‌باشند، حرفه حسابداری هنوز چالش‌های مربوط با اندازه‌گیری و گزارشگری نتایج واحد‌های دانش‌بنیان را رفع نکرده است. مشکل اندازه‌گیری و گزارشگری سرمایه فکری دامنه بینالمللی دارد و سرمایه فکری نامشهود است و نمی‌توان آن را به‌صورت صحیحی اندازه‌گیری نمود اما شرکتها باید از روش‌هایی در جهت افزایش ارزش سهامداران استفاده نمایند. علاقه‌مندی در جهت مدیریت دارایی‌های نامشهود منجر به ایجاد روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری سرمایه فکری شده است. بسیاری از محققین نشان داده‌اند که در کشورهای توسعه‌یافته مدیریت مؤثر سرمایه‌های فکری با موفقیت سازمان‌ها رابطه مستقیمی دارد. بر اساس تئوری سرمایه فکری مهم‌ترین نقش سرمایه فکری تولید و ارائه خدمات دارای ارزش‌افزوده از طرق مدیریت فعال منابع نامشهود می‌باشد که تأثیر مثبتی بر عملکرد سازمانی شرکتها دارد. حسینی و همکاران (1398) به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد نوآورانه سازمانی با نقش واسطه‌گری یادگیری سازمانی پرداختند. نتایج نشان می‌دهدکه مدیران شرکتهای دارو ساز به‌صورت روزافزون به وجود سرمایه فکری توجه کنند که نتیجه چنین توجهی باعث میشود تا کارکنان با انگیزه و انسجام بیشتری به جذب و مبادله دانش و اطلاعات بین اعضای سازمانی مشغول شوند و با دید جامعی که نسبت به چالش‌های محیطی پیدا میکنند، با توسعه محصولات جدید در جهت سودآوری سازمانی بیش از پیش مؤثر واقع شوند. عبدالله‌پور و همکاران (۱۴۰۰) در پژوهشی تأثیر مالکیت نهادی بر رابطه بین سرمایه فکری و ارزش شرکت را با استفاده از یک نمونه آماری شامل ۱۱۳ شرکت مورد بررسی قرار دادند. برای این منظور آنها اطلاعات شرکتها را طی دوره زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ با استفاده از روش رگرسیون تابلویی تجزیه و تحلیل نمودند نتایج بیانگر آن بود که ارزش‌افزوده سرمایه فکری تأثیر مثبت و معناداری بر ارزش شرکت دارد. همچنین آنها دریافتند که ساختار مالکیت به‌عنوان متغیر تعدیل گر، تأثیر منفی و معناداری بر رابطه ارزش‌افزوده سرمایه فکری و ارزش شرکت داشته است. ملک جعفریان و همکاران (1401) در پژوهشی به تبیین عوامل مرتبط با ارتقا سرمایه فکری با رویکرد سرمایه اجتماعی در دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد پرداختند. بر اساس یافتههای پژوهش، ابعاد و مؤلفه‌های سرمایه فکری در 4 بعد و 11 مؤلفه و ابعاد و مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در 3 بعد و 7 مؤلفه شناسایی شد. بر اساس یافتههای این پژوهش، با سرمایه‌گذاری در سرمایه اجتماعی سازمان در ابعاد شناختی، ساختاری و رابطه‌ای میتوان انتظار داشت سرمایه فکری سازمان شامل سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، تکریم ارباب رجوع و سرمایه نوآوری آن افزایش یابد. مسلمی و همکاران (1401) در مقاله‌ای اثر تعدیلی مدیریت دانایی سازمانی بر رابطه سرمایه فکری و پایداری مالی با رویکرد معادلات ساختاری را بررسی نمودند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سازه‌های پایداری حسابداری شرکتها براساس رابطه‌ای مستقیم و معنادار تحت‌تأثیر سنجش و گزارشگری سرمایه فکری قرار می‌گیرد و مدیریت دانایی سازمانی رابطه مثبت و معنادار موجود را تقویت میکند. سنجش و افشای سرمایه فکری، منجر به دستیابی شرکتها به سازه‌های حسابداری پایداری با کیفیت بالاتر میگردد. امین و همکاران (1402) در پژوهشی به بررسی تأثیر سرمایه‌های فکری بر عملکرد رقابتی در نظام بانکی ایران پرداختند. نتایج آزمون فرضیهها نشان‌می‌دهد که سرمایه فکری تأثیر مثبت و معناداری بر عملکرد رقابتی پایدار دارد. همچنین یافته‌ها بیانگر این است که سرمایه فکری تأثیر مثبتی بر جذب منابع دارد. از سوی دیگر علاوه بر اینکه جذب منابع اثر مثبت و معناداری بر مزیت رقابتی پایدار دارد، نقش میانجی را در رابطه بین سرمایه فکری و مزیت رقابتی پایدار ایفا میکند. رابطه‌ای بین تجربه تجاری و سواد مالی با جذب منابع مشاهده نشد ولی سواد مالی و تجربه تجاری رابطه بین سرمایه فکری و جذب منابع را به‌طور مثبت تعدیل میکند. این پژوهش نشان‌می‌دهد که سرمایه فکری عامل حیاتی برای مزیت رقابتی پایدار و عملکرد بانک‌ها در بازارهای در حال ظهور است. رحمانیان کوشککی و بادیاب (1402) در پژوهشی تأثیر حاکمیت شرکتی، سودآوری و اندازه شرکت بر ارزش شرکت با نقش میانجی سرمایه فکری را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد اندازه شرکت بازتابی از ارزش کل دارایی شرکت است. این امر بر انتظار سرمایه‌گذار از سود سهام شرکت تأثیر می‌گذارد و در نتیجه افزایش تقاضا برای سهام شرکت قادر به افزایش قیمت سهام در بازار سرمایه خواهد بود. در شرکتهای مورد بررسی، دارایی‌ها و سرمایه‌های فیزیکی نقشی اساسی در تبیین ارزش شرکت داشته و در نتیجه به سرمایه فکری توجهی نشده است. حاکمیت شرکتی مناسب میتواند به جذب سرمایه فکری کمک کند و از آنجا که سرمایه فکری یک منبع دانش در رابطه با دارایی‌های نامشهود است، میتواند ارزش شرکت را نیز بهبود بخشد. سرمایه فکری در تبیین اندازه شرکت و ارزش شرکت نیز نسبت به سرمایه فیزیکی، از اهمیت به‌مراتب کمتری برخوردار است. لو [30] (۲۰۲۰) در پژوهشی به بررسی نقش سرمایه فکری و سرمایه اجتماعی بر قصد استفاده از MOOC پرداخت و بیان کرد که سرمایه فکری قوی‌ترین عامل تعیین‌کننده برای استفاده و پس از آن سرمایه اجتماعی است. لیو و جیانگ[31] (۲۰۲۰) در پژوهشی به بررسی ارزیابی نقش تعدیل‌کنندگی ارزش ویژه برند، سرمایه فکری و سرمایه اجتماعی پرداختند و بیان کردند که سرمایه فکری و سرمایه اجتماعی بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و سرمایه فکری تقویت سرمایه اجتماعی میشود و بر ارزش ویژه برند تأثیر دارند. لی و لین[32] (۲۰۱۹) در تحقیق به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد شرکتهای حسابداری در تایوان پرداخته‌اند این پژوهش سعی دارد عملکرد عملیاتی شرکتهای حسابداری تایوان را در چهار بعد، یعنی سرمایه انسانی، سرمایه فرایندی، سرمایه نوآوری و سرمایه مشتری ارزیابی کند نتایج حاکی از آن است که عملکرد شرکت برای شرکت‌هایی که دارای کارمندان جوان هستند اکثریت کارمندان میدانی، هزینه کار با سرمایه‌گذاری بالا سن کار طولانی شرکتهای مشاوره مدیریت بیشتر نسبت هزینه بازاریابی بالا و ارائه خدمات در چین بهتر است به‌طور کلی سرمایه‌های انسانی فرایندی و مشتری ابعاد عمدهای است که بر صنعت در حفظ عملکرد عملیاتی خوب تأثیر می‌گذارد. این و همکاران[33] (۲۰۱۹) در پژوهشی به بررسی نقش سرمایه فکری در جذب منابع و عملکرد رقابتی پایدار پرداختند. نتایج مبنی بر این است که سرمایه فکری به مدیران در کسب منابع ارزشمند و به‌واسطه آن بهبود عملکرد رقابتی پایدار کمک‌رسان است اکتساب منابع تا حدی میانجی رابطه میان سرمایه فکری و عملکرد رقابتی پایدار است سواد مالی یک پیش‌بینی‌کننده معنادار برای اکتساب منابع است اما جذب منابع به‌صورت معنادار رابطه میان سرمایه فکری و عملکرد رقابتی پایدار را تعدیل نمی‌کند تجربه تجاری به‌صورت معنادار اکتساب منابع را ارتقا میدهد و رابطه میان سرمایه فکری و اکتساب منابع را تقویت میکند. ریورا و همکاران[34] (۲۰۱۷) در مقاله‌ای تحت عنوان سرمایه فکری و تأثیرگذاری بر مزیت رقابتی پایدار بیان کردند سرمایه فکری یک عامل پیش‌بینی‌کننده نامشهود مزیت رقابتی پایدار در نظر گرفته‌می‌شود به این ترتیب تمام چیزهای ارزشمندی که از طریق فرآیند دانش و تجربه به‌دست می‌آیند و با تبدیل منابع شرکت به یک موقعیت با دوام و با ثبات تولید ثروت میکنند. همچنین سرمایه فکری نامیده می‌شوند. بر پایه پژوهش‌های پیشین سرمایه فکری یک منبع نامشهود است رقابت ایجاد میکند و عملکرد مالی را تقویت میکند. زو و هان[35] (۲۰۱۷) در پژوهشی به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد واحد تجاری پرداختند و به این نتیجه رسیدند که رابطه بین سرمایه به کار گرفته شده و سرمایه ساختاری با کارایی منفی و رابطه سرمایه انسانی با کارایی مثبت است و رابطه بین سرمایه به کار گرفته شده و سرمایه انسانی با کارایی معنادار نبود. پوکار (2012) به بررسی نفوذ سرمایه فکری بر روی عملکرد صادرات پرداخت. وی در پژوهش خود از مدل ارزش‌افزوده سرمایه فکری برای سنجش سرمایه فکری استفاده‌کرد. نتایج پژوهش آنها نشان داد که سرمایه فکری تأثیر مثبت و معنی داری بر میزان درآمد صادرات شرکت دارد.
4- فرضیههای پژوهش با توجه به مطالب بیان شده این پژوهش مبتنی بر این موضوع است که اساساً سرمایه‌های فکری که خود شامل پیشرفت تکنولوژی در زمینه تولید و سیستم توزیع آن در بازار است و همچنین دانش و تخصص نیروی‌کار به‌عنوان سرمایه‌های انسانی نهفته در شرکت، تأثیر معناداری بر درآمد صادرات شرکتهای مورد مطالعه، از نظر میزان و رشد آن دارد. بنابراین فرضیههای زبر تدوین گردیده است: فرضیه اول: بین ارزش‌افزوده فکری و درآمد صادرات شرکتها رابطه مثبت وجود دارد. فرضیه دوم: بین کارایی سرمایه انسانی و درآمد صادرات شرکتها رابطه مثبت وجود دارد. فرضیه سوم: بین رشد ارزش‌افزوده فکری و رشد صادرات شرکتها رابطه مثبت وجود دارد. فرضیه چهارم: بین رشد کارایی سرمایه انسانی و رشد صادرات شرکتها رابطه مثبت وجود دارد.
5-روش پژوهش با توجه به اهمیت و کاربرد نتایج این پژوهش که میتواند زمینه مناسب‌تری برای اتخاذ تصمیم‌های سرمایه‌گذاری فراهم آورد، لذا پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی است. از نظر ماهیت و روش از نوع توصیفی- همبستگی است. روش آزمون فرضیه در این پژوهش بر اساس تحلیل رگرسیون‌های خطی می‌باشد. به‌منظور منابع نظری پژوهش از منابع کتابخانه‌ای (کتاب‌ها، مقالات و مجلات موجود در زمینه پژوهش مورد نظر) پایان‌نامه‌ها، منابع داخلی و خارجی موجود در کتاب‌ها و استفاده از تارنماها، نشریات معتبر بینالمللی و سایر پایگاه‌های علمی معتبر استفاده گردیده‌است. اطلاعات و داده‌های خام مورد نیاز از شرکتها به‌وسیله بانک‌های اطلاعاتی نظیر تدبیر پرداز و ره‌آورد نوین و سایت کدال جمع‌آوری گردیده است.
1-5- متغیرهای وابسته متغیرهای وابسته این پژوهش سرانه صادرات و رشد سرانه صادرات شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق‌بهادار تهران می‌باشد. به پیروی از پژوهش پوکار (2012) متغیرهای فوق‌الذکر به‌صورت زیر اندازه‌گیری می‌شوند: الف: سرانه صادرات شرکتi ام ( ) از تقسیم میزان صادرات شرکت بر تعداد کارکنان آن، سرانه صادرات شرکت مورد نظر به‌دست می‌آید. ب: رشد سرانه صادرات شرکت i ام ( ) برای محاسبه میزان رشد سرانه صادرات از فرمول 1 استفاده میشود:
2-5-متغیرهای مستقل در این پژوهش متغیرهای مستقل ارزش‌افزوده سرمایه‌های فکری، کارایی سرمایه انسانی، رشد ارزش‌افزوده فکری و رشد کارایی سرمایه انسانی است. در این پژوهش به‌منظور محاسبه ارزش‌افزوده فکری از رویکرد پالیک (2000) استفاده شده‌است. این رویکرد بیان میکند که سنجش سرمایه‌های فکری بر اساس سه متغیر وابسته‌است: 1- کارایی سرمایه‌های ارتباطی (CEE ) 2- کارایی سرمایه‌های انسانی (HCE) 3- کارایی سرمایه‌های ساختاری (SCE). پالیک (1998-2000) عنوان کرد، در وضعیتی که ضریب VAIC بالا باشد، کارایی ارزش‌افزوده به‌وسیله کل منابع بهتر است. فرمول بند شاخص‌های VAIC به‌صورت جبری به شرح رابطه 2 است:
همچنین محاسبه به‌صورت مراحل زیر است: محاسبه CEE که به‌وسیله فرمول 3 تعریف میشود:
که در فرمول 3 متغیرهای ذیل آمده است: CEE: ضریب کارایی سرمایه ارتباطی برای شرکت نمونه VA: ارزش‌افزوده کلی شرکت نمونه CE: ارزش دفتری خالص دارایی‌های شرکت نمونه حقوق و دستمزد یکی از شاخصه‌های سرمایه انسانی شرکت (HCE) می‌باشد، بنابراین HCE به‌صورت رابطه 4 محاسبه میشود:
که در فرمول 4 متغیرهای زیر آمده است: HCE: ضریب سرمایه انسانی شرکت نمونه VA: ارزش‌افزوده کلی شرکت نمونه HC: کل مبلغ حقوق و دستمزد شرکت نمونه محاسبه SCE که ضریب سرمایه ساختاری برای شرکت نمونه (i) می‌باشد: اولین گام برای تعیین SCE محاسبه سرمایه ساختاری (SC) می‌باشد که از فرمول 5 به‌دست می‌آید:
SC: سرمایه ساختاری VA: ارزش‌افزوده کلی شرکت HC: کل مبلغ سرمایه‌گذاری شده برای حقوق و دستمزد برای شرکتi پالیک(2009) عنوان کرد، یک رابطه معکوس مناسب بین SC، HC و در نتیجه SCE به‌صورت 6 محاسبه میشود:
که در فرمول 6 متغیرهای زیر به کار رفته‌است: SCE: ضریب سرمایه ساختاری شرکت SC: سرمایه ساختاری VA: ارزش‌افزوده کلی شرکت ب: کارایی سرمایه انسانی (HCE) متغیر مستقل دیگر مدل پژوهش کارایی سرمایه انسانی است که روش محاسبه آن در خلال توضیحات فوق بیان شده‌است. ج- رشد ارزش‌افزوده فکری: از تقسیم تفاوت ارزش‌افزوده سال جاری و سال گذشته بر ارزش‌افزوده سال گذشته محاسبه میشود.
د-رشد کارایی سرمایه انسانی: از تقسیم تفاوت کارایی سرمایه انسانی سال جاری و سال گذشته بر کارایی سرمایه انسانی سال گذشته محاسبه میشود.
جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق‌بهادار تهران هستند و نمونه آماری پژوهش شرکت‌هایی هستند که کلیه شرایط زیر را دارا باشند.
بر این اساس و پس از اعمال محدودیت‌های فوق تعداد 178 شرکت در دوره زمانی 1395 تا 1399 شرایط فوق را دارا بودند. به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از نرم‌افزار ایویوز استفاده شده‌است. برای آزمون فرضیه و بر اساس فرضیههای فوق، این پژوهش از چهار مدل رگرسیون پانل از نوع خطی و تک متغیره استفاده میکند. مدل 1 بر مبنای فرضیه اول طراحی شده که به شرح ذیل است: (1)
در مدل 1، بیان گر ضریب سرمایه فکری است که در صورت معنی‌دار و مثبت بودن، فرضیه اول رد نخواهد شد. مدل 2 بر مبنای فرضیه دو پژوهش مبنی بر تأثیر مثبت کارایی سرمایه انسانی بر درآمد صادرات شرکتها مورد طراحی شده‌است که به شرح ذیل است: (2)
در مدل 2، بیان گر ضریب سرمایه‌های انسانی است که در صورت معنی‌دار و مثبت بودن، فرضیه دوم رد نخواهد شد. همچنین مدل 3 بر مبنای فرضیه‌ی سوم پژوهش مبتنی بر تأثیر مثبت رشد ارزش‌افزوده فکری بر تسریع رشد صادرات شرکتهای نمونه طراحی شده‌است که به شرح زیر است: (3)
در مدل 3، بیان گر ضریب رشد سرمایه‌های فکری است که در صورت معنی‌دار و مثبت بودن، فرضیه سوم پژوهش رد نخواهد شد. آخرین مدل رگرسیون پژوهش مربوط به فرضیه چهارم مبنی بر تأثیر مثبت رشد کارایی سرمایه انسانی بر رشد صادرات شرکتهای بورس اوراق‌بهادار تهران می‌باشد که بر مبنای آن مدل 4 طراحی شده‌است: (4) در مدل 4، بیان گر ضریب رشد کارایی سرمایه انسانی است که در صورت معنی‌دار و مثبت بودن، فرضیه چهارم پژوهش رد نخواهد شد.
6-یافتههای پژوهش جدول 2 نشان‌دهنده خصوصیات توصیفی داده‌های جمع‌آوری شده می‌باشد که به‌ترتیب: میانگین، انحراف‌معیار، ضریب چولگی، و ضریب کشیدگی را بیان میکند.
جدول 2- آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
منبع: یافتههای پژوهشگر
برای انتخاب روش برآورد رگرسیون پانل ابتدا باید دو آزمون F لیمر و هاسمن انجام شود که برای مدل‌های 1، 2، 3 و 4 نتایج این آزمون‌ها در جدول 3 نشان داده است.
منبع: یافتههای پژوهشگر
همان گونه که آماره F در جدول 2 مشاهده میشود، تنها در مدل 1 و 2 فرضیه صفر مبنی بر عدم تفاوت معنی‌دار بین روش پانل و تلفیقی رد شده‌است و در مابقی مدل‌ها تفاوت معنی‌دار بین دو روش تلفیقی و پانل وجود ندارد. بنابراین در مدل‌های 1 و 2 روش برآورد پانل و در مدل‌های 3 و 4 روش رگرسیون تلفیقی باید به کار گرفته شود. همچنین نتایج آزمون هاسمن برای مدل 1 و 2 به شرح جدول 4 می‌باشد:
همان گونه که در جدول 3 مشاهده میشود فرضیه صفر مبنی بر تفاوت معنا دار بین روش اثرات تصادفی و اثرات ثابت در مدل‌های فوق در سطح اطمینان %5 رد نخواهد شد و بنابراین به‌کارگیری روش اثرات تصادفی بر روش اثرات ثابت برتری دارد. از آنجایی که در رگرسیون‌های پانل به‌روش اثرات ثابت یا تصادفی، مستقیماً آزمون واریانس ناهمسان وایت را نمی‌توان انجام داد از آزمون نسبت واریانس استفاده میشود. آماره این آزمون فیشر کمباین نام دارد و فرضیه صفر مبنی بر واریانس‌های یک پارچه [36] را آزمون میکند. نتایج آماره این آزمون به شرح جدول 5 می‌باشد:
جدول 5- نتایج آزمون نسبت واریانس
منبع: یافتههای پژوهشگر
همان‌گونه که در جدول 5 نمایش داده شده است، فرضیه صفر آزمون مبنی بر واریانس‌های همسان در تمام مدل‌ها رد نشده است و مدل‌ها دچار مشکل از لحاظ سایز واریانس‌ها نیستند. یکی دیگر از آزمون‌های بررسی صحت برآورد رگرسیون، آزمون دوربین- واتسون است که اگر آماره این آزمون بین 5/1 تا 5/2 باشد، نتیجه گرفته میشود مشکل خود همبستگی جملات اخلال وجود نداشته و صحت برآورد از لحاظ عدم خود همبستگی تائید میشود. جدول 6 بیانگر آماره این آزمون برای مدل‌های برآورد شده پژوهش است: جدول 6- نتایج آماره دوربین- واتسون
منبع: یافتههای پژوهشگر
همان گونه که ملاحظه میشود نتایج آماره دوربین – واتسون برای تمام مدل‌های پژوهش در بازه 5/2 الی 5/1 قرار دارد. که نشان‌دهنده عدم خود همبستگی و صحت برآورد می‌باشد. همچنین برای اطمینان از نظر عدم جعلی بودن رگرسیون از آزمون پایایی جمله اخلال رگرسیون استفاده میشود که آماره این آزمون همراه با احتمال‌های آن در جدول 7 نشان داده‌شده‌است:
جدول 7- نتایج آزمون دیکی – فولر برای بررسی پایایی جمله اخلال
منبع: یافتههای پژوهشگر
با توجه به آماره آزمون دیکی – فولر و احتمال آزمون‌ها، فرضیه صفر آزمون مبنی بر ریشه واحد در تمام آزمون‌های فوق رد خواهد شد و پایایی جملات اخلال به تائید می‌رسد. بنابراین رگرسیون‌های برآوردی جعلی نخواهد بود. آخرین آزمون صحت برآورد رگرسیون، آزمون F فیشر است نتایج این آزمون برای رگرسیون‌های مدل‌ها به شرح جدول 8 می‌باشد:
منبع: یافتههای پژوهشگر
همان گونه که در جدول 8 نشان داده شده است. فرضیه صفر مبنی بر عدم معنی‌دار بودن کل ضرایب رگرسیون در سطح اطمینان %5 رد شده‌است و تمام رگرسیون‌های برآورد شده به کلی بی‌معنا نخواهد بود.
1-6-آزمون فرضیهها پس از اطمینان از صحت برآورد که نتایج آزمون‌های نسبت واریانس، دوربین- واتسون، دیکی- فولر و آزمون F فیشر، مؤید آن بود، در این بخش از پژوهش به ارائه نتایج برآورد رگرسیون‌ها پرداخته خواهد شد. بر اساس اولین فرضیه پژوهش، مدل 1 طراحی شد و فرآیند آزمون بر مبنای برآورد آن بیان می‌کرد، در صورت مثبت و معنی‌دار بودن ضریب برآورد شده آن فرضیه اول پژوهش مبنی بر تأثیر مثبت ارزش‌افزوده فکری بر درآمد صادرات شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، رد نخواهد شد. همان‌گونه که از آزمون‌های لیمر و هاسمن مشخص گردید، روش برآورد مقتضی برای این مدل، روش پانل تصادفی می‌باشد که نتایج حاصل از برآورد ضرایب مدل 1 به شرح زیر است: همان‌گونه که در جدول 9 مشاهده میشود، مثبت و در سطح اطمینان %5 معنی‌دار است. بنابراین فرضیه اول پژوهش در سطح اطمینان %5 رد نخواهد شد. بنابراین بین ارزش‌افزوده فکری و درآمد صادرات شرکتها رابطه مثبتی وجود دارد و هرچه ارزش‌افزوده فکری شرکت افزایش یابد درآمد صادرات شرکت نیز میتواند به تبع آن افزایش یابد. جدول 9- نتایج برآورد مدل 1 به‌روش پانل تصادفی
منبع: یافتههای پژوهشگر
همچنین بر اساس دومین فرضیه پژوهش، مدل 2 طراحی شد و فرآیند آزمون بر مبنای برآورد آن بیان می‌کرد، در صورت مثبت و معنی‌دار بودن ضریب برآورد شده آن فرضیه دوم پژوهش مبنی بر تأثیر مثبت کارایی سرمایه انسانی بر درآمد صادرات شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق‌بهادار، تائید خواهد شد. نتایج حاصل از برآورد ضرایب مدل 2 به‌روش پانل تصادفی که از آزمون اف لیمر و هاسمن حاصل شد، به شرح جدول 10 است:
جدول 10- نتایج برآورد مدل 2 به‌روش پانل تصادفی
منبع: یافتههای پژوهشگر همان گونه که در جدول 10 مشاهده میشود، مثبت و در سطح %5 معنی‌دار است. بنابراین فرضیه دوم پژوهش در سطح اطمینان %5 رد نخواهد شد. بنابراین بین کارایی سرمایه انسانی و درآمد صادرات شرکتها رابطه مثبتی وجود دارد لذا میتوان بیان کرد با افزایش کارایی سرمایه انسانی درآمد صادرات شرکتها نیز افزایش پیدا میکند. همچنین بر اساس سومین فرضیه پژوهش، مدل 3 طراحی شد و فرآیند آزمون بر مبنای برآورد آن بیان می‌کرد، در صورت مثبت و معنی‌دار بودن ضریب برآورد شده آن فرضیه سوم پژوهش مبنی بر تأثیر مثبت رشد ارزش‌افزوده فکری بر رشد درآمد صادرات شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق‌بهادار، رد نخواهد شد. نتایج حاصل از برآورد ضرایب مدل 3 به‌روش پولد وزنی که از آزمون لیمر مشخص گردید در جدول 11 خلاصه شده‌است: جدول 11- نتایج برآورد مدل 3 به‌روش داده‌های تلفیقی
منبع: یافتههای پژوهشگر
همان گونه که در جدول 11 مشاهده میشود، مثبت و در سطح اطمینان %5 معنی‌دار نیست. بنابراین فرضیه سوم پژوهش در سطح اطمینان %5 رد خواهد شد. همچنین بر اساس چهارمین فرضیه پژوهش، مدل 4 طراحی شد و فرآیند آزمون بر مبنای برآورد آن بیان می‌کرد، در صورت مثبت و معنی‌دار بودن ضریب برآورد شده‌ی آن فرضیه چهارم پژوهش مبنی بر تأثیر مثبت رشد کارایی سرمایه انسانی بر رشد درآمد صادرات شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، تائید نخواهد شد. بنابراین بین رشد ارزش‌افزوده فکری و رشد صادرات شرکتها رابطه مثبتی وجود ندارد و رشد ارزش‌افزوده فکری در میزان صادرات شرکتها تأثیری ندارد. نتایج حاصل از برآورد ضرایب مدل 4 به‌روش پولد وزنی که از آزمون لیمر مشخص گردید در جدول 12 خلاصه شده‌است: جدول 12- نتایج برآورد مدل 4 به‌روش داده‌های تلفیقی
منبع: یافتههای پژوهشگر همان گونه که در جدول 12 مشاهده میشود، مثبت و در سطح اطمینان %5 معنی‌دار است. بنابراین فرضیه چهارم پژوهش در سطح اطمینان%5 رد نخواهد شد. لذا بین رشد کارایی سرمایه انسانی و رشد صادرات شرکتها رابطه مثبتی وجود دارد بنابراین رشد کارایی سرمایه انسانی به هر میزان باعث رشد صادرات شرکتها خواهد شد.
7-بحث و نتیجه‌گیری در عصر حاضر با رشد اقتصاد مبتنی بر دانش یا دانش‌محور، دارایی‌های نامشهود شرکتها و سرمایه فکری و انسانی آنها، کلیدی برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار هستند و به همین دلیل توجه به اقلام نامشهود در زمینه‌های متعددی از جمله اقتصاد، حسابداری و مدیریت راهبردی به‌طور سریع رشد یافته‌است. دانش یک مزیت رقابتی است که در بلندمدت به‌طور سریع رشد یافته است. به‌گونه‌ای که ایجاد دانش موجب نوآوری مستمر و نوآوری مستمر منجر به ایجاد مزیت رقابتی خواهد شد. امروزه سازمان‌ها به‌منظور بهبود عملکرد و اطمینان از موفقیت و پایداری تجاری به ناچار باید مدیریت دانش را مورد توجه قرار دهند. لذا باتوجه حاکمیت دانش بر جوامع و شرکتها امروزه سازمان‌ها در پی آن هستند که با مدیریت سرمایه فکری خود بتوانند علاوه بر پاسخ به نیازهای جامعه از رشد و توسعه مناسبی برخوردار شوند. پژوهش حاضر به‌دنبال رهیافتی پیرامون تبیین تأثیر سرمایه‌های فکری در راهبری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق‌بهادار تهران برای دستیابی به بسترهای اقتصاد جهانی و از جمله بازارهای خارجی بوده است. همچنین دغدغه دیگر پژوهش بررسی میزان و رشد سرمایه‌های انسانی، به مفهوم مکمل سرمایه‌های فکری، بر میزان و رشد صادرات شرکتهای مورد مطالعه بوده است. فرضیه اول بدین صورت بود؛ بین ارزش‌افزوده فکری و درآمد صادرات شرکتها رابطه مثبت وجود دارد. باتوجه به یافته‌ها فرضیه اول پژوهش تائید میشود. این یافته مطابق با نتایج پژوهش‌های پوکار (2012)، زو و هان (2017)، لیو و جیانگ (2020)، اولی و همکاران (1395)، حسنی و همکاران (1398) و امین و همکاران (1402) است. فرضیه دوم بدین صورت بود؛ بین کارایی سرمایه انسانی و درآمد صادرات شرکتها رابطه مثبت وجود دارد. باتوجه به یافته‌ها فرضیه دوم پژوهش تائید میشود. این یافته مطابق با نتایج پژوهش‌های ریورا و همکاران (2017)، این و همکاران (2019) و عبد الله پور و همکاران (1400) است. فرضیه سوم بدین صورت بود؛ بین رشد ارزش‌افزوده فکری و رشد صادرات شرکتها رابطه مثبت وجود دارد. یافته‌ها حاکی است که بین رشد ارزش‌افزوده فکری و رشد صادرات شرکتها رابطه مؤثر، مثبت و معنی‌داری وجود ندارد بنابراین فرضیه سوم پژوهش رد میشود. این یافته مخالف با نتایج پژوهش پوکار (2012)، زو و هان (2017) و مطابق با رحمانیان کوشککی و بادیاب (1402) است. همچنین این یافته مخالف با مبانی نظری پژوهش است. در توضیح آن میتوان بیان کرد که در ایران هنوز رشد ارزش‌افزوده فکری در قیاس با رشد سرمایه فیزیکی جایگاه خود را پیدا نکرده است. فرضیه چهارم بدین صورت بود؛ بین رشد کارایی سرمایه انسانی و رشد صادرات شرکتها رابطه مثبت وجود دارد. باتوجه به یافته‌ها فرضیه چهارم پژوهش تائید میشود. این یافته مطابق با نتایج پژوهش‌های ریورا و همکاران (2017)، این و همکاران (2019) و عبد الله پور و همکاران (1400) است. براساس یافتههای پژوهش، اهمیت و مؤثر بودن سرمایه‌های فکری و انسانی بر درآمد صادرات و رشد آن تائید شد. لکن سرمایه فکری در ایران در مقایسه با بین‌الملل جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است لذا باید از طریق راه‌هایی مانند حاکمیت شرکتی مناسب، سیاستگذاری به‌موقع و مناسب اقدامات لازم را انجام داد. پیشنهاد میشود که در استانداردهای حسابداری نقش و اهمیت ویژه برای سرمایه‌های فکری (به‌عنوان عامل تأثیرگذار بر ارزش‌افزوده شرکت) قائل شد. از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر میتوان به این مورد اشاره کرد که صرفا از روش پالیک به منظور اندازه‌گیری سرمایه فکری استفاده کرده است.
[1] گروه حسابداری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران. aramin87@yahoo.com [2] گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران. m.panahi@urmia.ac.ir [3] گروه حسابداری، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران. (نویسنده مسئول). mehdi_arabsalehi@ase.ui.ac.ir [4] Pucar [5] Olsson [6] De-Castro et al [7] Harris et al [8] Chang [9]- Organisation for Economic Cooperation and Development [10] - International Accounting Standards [11]- International Financial Reporting Standards [12] -Polo [13]- edvinsson [14]- lev and Sougiannis [15] - Skinner [16]- Cazavan [17]- Casta [18]- Lev and zarvin [19] -Riahi-Belkaoui [20] Chen et al [21] -Tan et al [22] -Lev [23] Pinto [24] Cohen & Kaimenakis [25] Chu et al [26] Pablos [27] Grasenick & Low [28] Xu & Wang [29] -Chen et al [30] lu [31] Liu & Jiang [32] Lee & Lin [33] Ying et al [34] Rivera et al [35] Zou &Huan [36] martingale | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
فهرست منابع
نیکبخت، محمد رضا و پور باقریان، علیرضا. 1399. ارائه مدل چسبندگی هزینه بر اساس سرمایه فکری. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 9(33)، صص. 141- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 375 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 89 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||