نقش تأمین مالی مبتنی بر بدهی در رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه

قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری

دوره 2، شماره 8، دی 1402، صفحه 91-109   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jdaa.2023.707958

نویسندگان

عبدالرسول رحمانیان کوشککی^* ؛ سمیرا مطاعی

گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

چکیده
هدف مقاله حاضر بررسی نقش تأمین مالی مبتنی بر بدهی در رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه است. پژوهش حاضر کاربردی و از بعد روش‌شناسی، همبستگی از نوع علّی (پس رویدادی) می‌باشد. جامعه آماری پژوهش، کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و با استفاده از روش نمونه­گیری حذف سیستماتیک، 134 شرکت به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب‌شده موردبررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمون فرضیه پژوهش نشان داد که از عوامل تشکیل‌دهنده حاکمیت شرکتی شامل (اندازه هیئت‌مدیره، استقلال هیئت‌مدیره، تخصص مالی اعضای هیئت‌مدیره و تمرکز مالکیت) دو متغیر استقلال هیئت‌مدیره و تمرکز مالکیت رابطه مستقیم با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه شرکت‌ها دارند. در گروه دوم فرضیه‌ها هم مشاهده شد که تعامل تأمین مالی مبتنی بر بدهی با عوامل تشکیل‌دهنده حاکمیت شرکتی بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار نمی‌باشند.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه؛ تأمین مالی مبتنی بر بدهی؛ حاکمیت شرکتی

اصل مقاله

 

نقش تأمین مالی مبتنی بر بدهی در رابطه بین حاکمیت شرکتی

 و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه

 

 

تاریخ دریافت: 06/07/1402                  تاریخ پذیرش: 07/09/1402

عبدالرسول رحمانیان کوشککی*[1] سمیرا مطاعی[2]

 

 

چکیده

هدف مقاله حاضر بررسی نقش تأمین مالی مبتنی بر بدهی در رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه است. پژوهش حاضر کاربردی و از بعد روش‌شناسی، همبستگی از نوع علّی (پس رویدادی) می‌باشد. جامعه آماری پژوهش، کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و با استفاده از روش نمونه­گیری حذف سیستماتیک، 134 شرکت به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب‌شده موردبررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمون فرضیه پژوهش نشان داد که از عوامل تشکیل‌دهنده حاکمیت شرکتی شامل (اندازه هیئت‌مدیره، استقلال هیئت‌مدیره، تخصص مالی اعضای هیئت‌مدیره و تمرکز مالکیت) دو متغیر استقلال هیئت‌مدیره و تمرکز مالکیت رابطه مستقیم با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه شرکت‌ها دارند. در گروه دوم فرضیه‌ها هم مشاهده شد که تعامل تأمین مالی مبتنی بر بدهی با عوامل تشکیل‌دهنده حاکمیت شرکتی بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار نمی‌باشند.

واژه‌های کلیدی: سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه، تأمین مالی مبتنی بر بدهی، حاکمیت شرکتی.

 

 

 

 

1- مقدمه

هدف اساسی سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه، کسب مزیت رقابتی با افزایش توانایی نوآوری شرکت، از سایر شرکت‌ها است. با افزایش سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه، شرکت‌ها می‌توانند محصولات نوآورانه را معرفی کنند، فرآیندهای تکنولوژیکی را بهبود بخشند و در نهایت به‌طور قابل‌توجهی عملکرد را بهبود می‌بخشد. نرخ بازده مخارج تحقیق و توسعه بسیار بالاتر از میزان نرخ بازده سرمایه‌گذاری دارایی ثابت است. طبق استاندارد حسابداری دارایی‌های نامشهود، مانند مخارج تحقیق و توسعه در زمانی که تماماً در سود و زیان جاری منظور می‌شود رخ می‌دهد و هزینه در مرحله توسعه می‌تواند به‌عنوان دارایی نامشهود تشخیص داده شود (سو و گوژانگ، 2019)؛ بنابراین، سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه دارای این ویژگی‌های تأخیر سود است یعنی افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ممکن است دارای یک تأثیر منفی بر عملکرد فعلی باشد، درحالی‌که موفقیت تحقیق و توسعه بر عملکرد بلندمدت مثبت خواهد بود و تأثیر آن تأخیر عدم قطعیت را افزایش می‌دهد. افزایش سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه، سرعت نوآوری را به‌منظور مقابله با محیط پیچیده و متغیر صنعت و ایستادگی کردن از رقابت شدید صنعت افزایش می‌دهد. شرکت‌ها نه‌تنها نیاز به توجه به نوآوری‌های تکنولوژیکی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه، بلکه نیاز به بهبود ساختار حاکمیت داخلی شرکت خود را در این زمینه دارند (محمد و همکاران، 2022)؛ حاکمیت شرکتی پیش از هر چیز، حیات سازمان در بلندمدت را هدف قرار داده است و در صدد است تا از منافع سهامداران در مقابل مدیریت سازمان­ها حفاظت کند (ولی­زاده لاریجانی و خدایی، 1400). بنابراین ساختار حاکمیت شرکتی بر کارایی سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه و فعالیت‌های نوآوری و درنهایت بر عملکرد شرکت‌ها تأثیر گذار است. هیئت‌مدیره تصمیم‌گیرنده اصلی در فعالیت‌های تجاری است، بنابراین اندازه هیئت‌مدیره، نقش مهمی در تنظیم سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه ‌ایفا می‌کند. گسترش اندازه هیئت‌مدیره می‌تواند کارشناسان بیشتری را از دانشگاه‌های مختلف جذب کند که با سوابق و تجربیات کاری برای بهبود ماهیت علمی تصمیم‌گیری مفید خواهد بود، در واقع اندازه هیئت مدیره، یکی از سازوکارهای نظارم راهبری شرکتی است که از دو طریق بر بهبود عملکرد تأثیرگذار است، اول نیاز بیشتر شرکت به ایجاد و برقراری ارتباط با محیط بیرون شرکت و دوم مسئولیت اجرایی بیشتر در شرکت­ها (خواجوی و همکاران، 1397). نسبت مدیران مستقل و متخصص که سوابق و مهارت‌های حرفه‌ای متفاوتی دارند منعکس‌کننده تیم قوی و می‌تواند دید مدیران داخلی را گسترش دهد، کیفیت تصمیم‌گیری نوآوری را به‌طور مؤثر برای مقابله با عدم قطعیت در محیط خارجی و ترویج نوآوری بهبود بخشد (فنگ و همکاران، 2017). بسیاری از محققین نشان داده‌اند که سطح سرمایه‌گذاری نوآوری تحقیق و توسعه در شرکت‌هایی که نسبت بیشتری از مدیران مستقل دارند به‌طور قابل‌توجهی نسبت به شرکت‌هایی که نسبت مدیران مستقل کمتری دارند بالاتر است. بااین‌حال، با توجه به عدم اطمینان بالای اکثر پروژه‌های تحقیق و توسعه در درازمدت و هزینه‌های ورشکستگی، استفاده از تأمین مالی بدهی می‌تواند مانع شود و شرکت‌ها ممکن است به استفاده از سهام به‌جای بدهی برای تأمین مالی پروژه‌های تحقیق و توسعه متوسل شوند (محمد و همکاران، 2022). با توجه به مطالب بیان شده هدف پژوهش حاضر بررسی نقش تأمین مالی مبتنی بر بدهی در رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه است که در ادامه پژوهش حاضر به بررسی مبانی نظری و توسعه فرضیه­ها، روش‌شناسی پژوهش، یافته­ها و نتیجه­گیری پرداخته شده که در ادامه به ترتیب ارائه شده است.

 

مبانی نظری و توسعه فرضیه‌ها

ارکان حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه

سازوکارهای داخلی راهبری شرکتی در داخل بنگاه حضور فعال دارند و بر شیوه مدیریت بنگاه­ها تأثیر می­گذارند (پژوهی و همکاران، 1401). تئوری نمایندگی می‌تواند رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه را توضیح دهد به دلیل تضاد منافع مدیر و سهامدار و فرصت‌طلبی رفتار مدیران، شرکت‌ها تمایل به سرمایه‌گذاری کمتر در تحقیق و توسعه دارند. برای افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، شرکت‌ها باید مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی قوی و منسجم ایجاد کنند. در شرکت‌هایی با حاکمیت شرکتی بهتر انتظار می‌رود عدم تقارن اطلاعاتی کمتری برای اتخاذ تصمیمات بهینه سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه صورت پذیرد. مکانیسم‌های حاکمیتی، ازجمله استقلال و اندازه هیئت‌مدیره، می‌تواند عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش دهد، مشکلات سرمایه‌گذاری کمتر و بیش‌ازحد را کاهش دهد و رفتار فرصت‌طلبانه مدیران را مهار کند. اگرچه بیشتر ادبیات موجود بر روی عامل سنتی - موضوع اصلی در رابطه بین حاکمیت شرکتی و تحقیق و توسعه اشاره دارند، اما برخی از مطالعات جنبه‌های مرتبط دیگر حاکمیت را برای توضیح تحقیق و توسعه و نوآوری برجسته می‌کنند. تصمیماتی مانند اهمیت یک سیستم انگیزشی بهینه برای ایجاد انگیزه در فعالیت‌های نوآورانه. به‌طور خاص، استدلال می‌شود که یک سیستم تشویقی مبتنی بر «مدارا (یا حتی پاداش) قابل‌توجه برای شکست زودهنگام و موفقیت بلندمدت” ابزار مهمی برای ایجاد انگیزه در نوآوری اکتشافی است (​​فریرا و همکاران[3]، 2014).

 شواهد تجربی با ارتباط قوی بین حاکمیت شرکتی و مکانیسم‌ها و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه سازگار است به‌عنوان‌مثال، تحقیقات نشان می‌دهد که اندازه هیئت‌مدیره مورد سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار است و اینکه شرکت‌هایی با هیئت‌مدیره بزرگ‌تر سرمایه‌گذاری محافظه‌کارانه‌تری در تحقیق و توسعه دارند؛ بنابراین اندازه هیئت‌مدیره بر فعالیت‌های نوآورانه شرکت تأثیر دارد و اینکه تأثیر اندازه هیئت‌مدیره بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه زمانی قوی‌تر است که شرکت‌ها فرصت‌های رشد کمتری دارند. علاوه بر این، مطالعات از رابطه مثبت بین استقلال هیئت‌مدیره و فعالیت‌های تحقیق و توسعه حمایت می‌کنند (لی و همکاران^[4]، 2013)؛ بنابراین استقلال هیئت‌مدیره می‌تواند نوآوری شرکت را به روشی متفاوت تحت تأثیر قرار دهد. به‌خصوص، شرکت‌هایی که به هیئت‌مدیره‌های مستقل‌تر تبدیل می‌شوند، بهره‌برداری نوآورانه را افزایش می‌دهند و به شرکت‌های مبتکر تبدیل می‌شوند. با این‌حال آن‌ها اختراعات اکتشافی کمتری تولید می‌کنند. علاوه‌بر این، حضور مدیران متخصص مالی با برنامه‌ریزی‌های مالی تأثیر مثبت بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه دارد. همچنین در ادبیات موجود، تمرکز مالکیت بالاتر می‌تواند مدیران و سهامداران را همسو می‌کند. این اثر با این ‌حال، در مورد مالکیت بسیار متمرکز و استقرار مدیریتی برعکس است علاوه بر این، ساختار و تمرکز مالکیت می‌تواند انگیزه نوآوری و هدایت سرمایه‌گذاری یا برای ایده‌های موجود یا ایده‌های جدید یا برای مالکیت عمومی یا خصوصی را هدایت نماید (تینگ و همکاران^[5]، 2020). با توجه به این موارد فرضیه اول به‌صورت زیر بیان می‌شود:

فرضیه اصلی اول پژوهش: بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی 1-1: بین اندازه هیئت‌مدیره و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی 2-1: بین استقلال هیئت‌مدیره و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی 3-1: بین تخصص مالی هیئت‌مدیره و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی 4-1: بین تمرکز مالکیت و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه رابطه معناداری وجود دارد.

 

تأمین مالی از طریق بدهی، حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه

برای درک کامل رابطه بین حاکمیت اعضای هیئت‌مدیره و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه و سنجش تأثیر کلی حاکمیت شرکتی در سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه، می‌بایست به عواملی که می‌توانند واسطه بین این دو عامل باشد پرداخت؛ زیرا بین مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه این دیدگاه تحلیل می‌تواند به روشن شدن شرایط تحت آن کمک کند که کدام مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی ممکن است قوی یا ضعیف بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیر گذارد و می‌تواند برخی از یافته‌های متناقض را توسط ادبیات موجود در مورد رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه توضیح دهد. حاکمیت شرکتی تعریف می‌کند، ازجمله، چه کسی تصمیم سرمایه‌گذاری، انواع سرمایه‌گذاری‌های انجام شده را می‌گیرد، تخصیص منابع (اعم از مالی و غیرمالی) و چگونگی ایجاد ارزش از آن سرمایه‌گذاری‌ها را می‌توان توزیع کرد به‌طور خاص، حکومت‌داری متغیرهایی مانند هیئت‌مدیره یا ساختار مالکیت، نقش مرتبطی در اکثر شرکت‌ها ایفا می‌کنند. تصمیمات حیاتی به‌عنوان‌مثال، از طریق تخصیص منابع، هیئت‌مدیره می‌تواند بر آن تأثیر بگذارد (محمد و همکاران، 2022). فرآیندهای درآمد و پویایی سازمانی شرکت به همین ترتیب، ساختار مالکیت، متمرکز در مقابل سهامداران گسترده یا خودی در مقابل سهامداران خارجی، می‌تواند بر انتخاب افق سرمایه‌گذاری، کوتاه‌مدت، میان‌مدت یا بلندمدت و ریسک سرمایه‌گذاری و بنابراین فرآیندهای نوآوری شرکت یکی از عوامل تأثیرگذار تأمین مالی مبتنی بر بدهی شرکت‌ها است که چگونه تأمین مالی بدهی بر رابطه بین مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار است؛ زیرا دارندگان اوراق می‌توانند مدیران را منضبط کنند و بر رفتار آن‌ها نظارت داشته باشند و بدهی مدیران را وادار به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های افزایش‌دهنده ارزش، نماید. تخلیه و در جریان انداختن وجوهی که ممکن است سوءاستفاده شده باشد، کاهش مشکلات نمایندگی بین مدیران و سهامداران و درنتیجه افزایش تصمیمات سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه از عواملی است که تأمین مالی مبتنی بر بدهی می‌تواند برای شرکت‌ها در پی داشته باشد. با این ‌حال، بدهی بیش‌ازحد، ماهیت مخاطره‌آمیز برای پروژه‌های تحقیق و توسعه به دنبال داشته و می‌تواند شرکت‌ها را به مشکلات مالی و ورشکستگی سوق دهد دارد (او و وینتوکی^[6]، 2016). یکی از تصمیمات مهم استراتژیک در شرکت­ها به زمان­بندی و تأمین مالی یک سرمایه­گذاری ارتباط دارد (ولی­زاده و همکاران، 1400). توجه به تأثیر تنبیهی و اجبار به کار صحیح تأمین مالی بدهی بر مدیران شرکت‌ها و تأثیر آن بر احتمال ورشکستگی و مشکلات مالی، مدیران ممکن است انتخاب کنند که از حقوق صاحبان سهام استفاده کنند. تأمین مالی بدهی برای تصمیمات سرمایه‌گذاری مدیران ازجمله سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است. درواقع، استفاده از تأمین مالی بدهی احتمالاً می‌تواند انتخاب سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه را با توجه به اهرم بالاتر به تعویق بیندازد و دلیل این امر احتمال بیشتر نکول و سطح بالاتر نظارت از وام‌دهندگان است. شرکت‌های دارای اهرم بالا احتمال کمتری دارند از فرصت‌های رشد ارزشمند در مقایسه با آن‌هایی که سطح اهرم پایینی دارند، بهره‌برداری کنند. علاوه بر این به دلیل تأثیر مستقیم آن بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه، تأمین مالی بدهی پیامدهای مهم حاکمیت شرکتی است؛ بنابراین، تأمین مالی بدهی شرکت می‌تواند بر رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیر بگذارد (محمد و همکاران، 2022). با توجه به این موارد، فرضیه دوم به شرح زیر تبیین می‌شود:

فرضیه اصلی دوم پژوهش: تأمین مالی مبتنی بر بدهی بر رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار است.

فرضیه فرعی 2-1: تأمین مالی مبتنی بر بدهی بر رابطه بین اندازه هیئت‌مدیره و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار است.

فرضیه فرعی 2-2: تأمین مالی مبتنی بر بدهی بر رابطه بین استقلال هیئت‌مدیره و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار است.

فرضیه فرعی 2-3: تأمین مالی مبتنی بر بدهی بر رابطه بین تخصص مالی هیئت‌مدیره و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار است.

فرضیه فرعی 2-4: تأمین مالی مبتنی بر بدهی بر رابطه بین تمرکز مالکیت و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار است.

 

 

پیشینه پژوهش

هو و یانگ^[7] (2022) در پژوهشی با عنوان کیفیت کنترل­های داخلی و سرمایه­گذاری در تحقیق و توسعه این‌گونه بیان نمودند که نوآوری نیروی محرکه توسعه‌سازمانی است. نتایج نشان داد کیفیت بالای کنترل داخلی می‌تواند سطح نگهداری وجه نقد را بهبود بخشد و بهبود سطح نگهداری وجه نقد، شدت سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه را افزایش می‌دهد؛ یعنی سطح نگهداری وجه نقد اثر میانجی بین کیفیت کنترل داخلی و شدت سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه دارد، درحالی‌که کیفیت کنترل داخلی می‌تواند تأثیر مثبت مستقیم یا غیرمستقیم بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه داشته باشد.

لو و ژانگ^[8] (2022) در پژوهشی با عنوان گردش مالی سیاسی و تحقیق و توسعه شرکت: شواهدی از چین این‌گونه بیان نمودند که این مقاله چرخه‌های تحقیق و توسعه شرکتی را که با زمان چرخش سیاسی مطابقت دارد، مستند می‌کند. با استفاده از داده‌های مقامات دولتی محلی و فعالیت‌های تحقیق و توسعه در سطح شرکت در چین، مشخص شد که شدت ورودی تحقیق و توسعه شرکت‌ها به‌طور منفی با گردش مالی رهبران سیاسی محلی مرتبط است. همچنین چندین توضیح بالقوه را بررسی کرده که نشان می‌دهد گردش سیاسی انگیزه‌های شرکت‌ها را برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه کاهش می‌دهد تا زمانی که عدم قطعیت برطرف شود.

عبود و یانگ^[9] (2022) در پژوهشی با عنوان حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی شرکت: شواهد جدید از چین این‌گونه بیان نمودند که با استفاده از نمونه‌ای از شرکت‌های پذیرفته‌شده در شانگهای و بورس‌ها، شواهد تجربی، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس بین سال‌های 2014 و 2018، این بررسی تجربی نشان می‌دهد که حاکمیت شرکتی واقعاً تأثیر قابل‌توجهی بر مسئولیت اجتماعی دارد. با این‌ حال، انواع مکانیزم‌های حاکمیت شرکتی اثرات متفاوتی بر مسئولیت اجتماعی دارند. نویسندگان دریافتند که تمرکز مالکیت تأثیر مثبتی بر عملکرد مسئولیت اجتماعی دارد، درحالی‌که اندازه هیئت نظارت یک شرکت تأثیر مثبتی بر عملکرد مسئولیت اجتماعی دارد. با انجام این کار، نویسندگان مفاهیم عملی را برای کاربران و مقامات نظارتی برای تصمیم‌گیری بهتر ارائه می‌دهند.

جامعی و لطفی (1401) در پژوهشی سیستم اطلاعات حسابداری و حاکمیت شرکتی بررسی کردند. نتایج نشان داد که بین سیستم دفترداری، کارایی گزارشگری مالی، استانداردهای حسابداری و کارایی سیستم بودجه‌بندی و حاکمیت شرکتی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

امیرسلوشی (1401) در پژوهشی تأثیر حاکمیت شرکتی بر نسبت کیوتوبین و بازده دارایی­ها بررسی کردند. نتایج نشان داد که با ارتقای سطح حاکمیت شرکتی، نسبت کیوتوبین و بازده دارایی افزایش می‌یابد.

محرمی و همکاران (1400) در پژوهشی بررسی متغیرهای اثرگذار تحقیق و توسعه و ارائه راهکارهای اجرایی برای بهبود عملکرد یادگیری و نوآوری بررسی کردند. نتایج نشان داد که مدل پاسخگویی تحقیق و توسعه موفق بوده و می‌تواند در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها مدنظر قرار گیرد.

حاکمیت شرکتی

سرمایه­گذاری تحقیق و توسعه

حسابداری

·       اندازه شرکت

·       بازده دارایی­ها

·       عمر شرکت

تامین مالی مبتنی بر بدهی

مدل مفهومی پژوهش

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر از لحاظ هدف، پژوهشی کاربردی است. ازنظر شیوه اجرا پژوهشی توصیفی- علی است، همچنین ازنظر شیوه گردآوری داده‌ها از نوع تاریخی (پس رویدادی) است. آزمون‌های آماری به کمک نرم‌افزار اکسل و ایویوز 10 انجام شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی 1391 تا 1400 می‌باشد. با توجه به محدودیت‌های ذکرشده تعداد 134 شرکت به‌عنوان نمونه آماری انتخاب‌شده است. روند انتخاب نمونه در جدول 1 ارائه ‌شده است.

 

جدول 1- نحوه انتخاب نمونه آماری پژوهش

جامعه آماری در سال 1400		546
کسر می­شود: شرکت‌های غیرفعال	188-
کسر می­شود: شرکت­هایی که دارای توقف معاملاتی سهام هستند	37-
کسر می­شود: شرکت‌هایی که تغییر دوره مالی داده‌اند	56-
کسر می­شود: شرکت‌هایی که در بازه زمانی پژوهش وارد بورس شدند	79-
کسر می­شود: شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بانک و هلدینگ­ها	52-
نمونه نهایی پژوهش		134

منبع: یافته‌های پژوهشگر

تعاریف عملیاتی متغیرها و مدل‌های رگرسیونی پژوهش

متغیر وابسته پژوهش: سرمایه­گذاری تحقیق و توسعه (R&D)

به تبعیت از پژوهش محمد و همکاران (2022) از نسبت هزینه تحقیق و توسعه تقسیم بر فروش شرکت استفاده می­شود (رضایی پیته نوعی و همکاران، 1398).

 

متغیرهای مستقل پژوهش: حاکمیت شرکتی

به تبعیت از پژوهش محمد و همکاران (2022) از نمادهای اندازه هیئت‌مدیره، استقلال هیئت‌مدیره، تخصص مالی اعضای هیئت‌مدیره و تمرکز مالکیت به‌عنوان شاخص­های تشکیل‌دهنده حاکمیت شرکتی به شرح زیر استفاده‌شده است:

• اندازه هیئت‌مدیره (BOARD_SIZE): اندازه هیئت‌مدیره با استفاده از تعداد اعضای هیئت‌مدیره شرکت­ها محاسبه می­شود (مرادی و همکاران، 1392).
• استقلال هیئت‌مدیره (BOARD_IND): استقلال هیئت‌مدیره با استفاده از نسبت تعداد اعضای غیرموظف هیئت‌مدیره به‌کل اعضای هیئت‌مدیره شرکت­ها محاسبه می­شود (مرادی و همکاران، 1392).
• تخصص مالی اعضای هیئت‌مدیره (BOARD_Fine exp): تخصص مالی اعضای هیئت‌مدیره با استفاده از نسبت تعداد اعضای دارای تحصیلات در زمینه مالی و حسابداری در هیئت‌مدیره به‌کل اعضای هیئت‌مدیره شرکت­ها محاسبه می­شود (وحدانی و علی‌اکبری، 1398).
• تمرکز مالکیت (OWN­_CONCEN): تمرکز مالکیت به حالتی گفته می­شود که میزان قابل‌توجهی از سهـام شرکت در دست سهامداران عمده (اکثریت) بوده و نشان‌دهنده­ آن است که چه درصدی از سهـام شرکت به عده­ محدودی تعلق دارد. درصد تمرکز مالکیت، با استفاده از مجموع درصد سهام سهامدارانی که دارای بیش از 5% سهام شرکت در اختیار آن‌ها می‌باشد، محاسبه می­شود (اعتمادی و همکاران، 1388 و مشایخ و عبداللهی، 1390).

 

متغیر تعدیل‌گر پژوهش: تأمین مالی مبتنی بر بدهی (DEBT­_RATIO)

به تبعیت از پژوهش محمد و همکاران (2022) برای محاسبه تأمین مالی مبتنی بر بدهی از نسبت بدهی بلندمدت به‌کل دارایی­ها استفاده می­شود.

 

متغیرهای کنترلی پژوهش

به تبعیت از پژوهش محمد و همکاران (2022) متغیرهای زیر به‌عنوان متغیرهای کنترلی پژوهش استفاده‌شده است:

بازده دارایی‌ها (ROA): سود خالص تقسیم ‌بر کل دارایی‌ها.

اندازه شرکت (SIZE): لگاریتم طبیعی کل دارایی‌ها.

عمر شرکت (AGE): لگاریتم طبیعی تفاضل تاریخ تأسیس شرکت از سال موردنظر.

 

مدل رگرسیونی آزمون فرضیه اصلی اول پژوهش

R&D _i,t =β₀ + β₁ BOARD­_SIZE _i,t + β₂ BOARD­_IND _i,t + β₃ BOARD­_Fine Exp _i,t + β₄ OWN­_CONCEN _i,t + β₅ Size _i,t + β₆ AGE _i,t + β₇ ROA_i,t + ɛ_i,t

 

مدل رگرسیونی آزمون فرضیه اصلی دوم پژوهش

R&D _i,t =β₀ + β₁ BOARD­_SIZE _i,t + β₂ BOARD­_IND _i,t + β₃ BOARD­_Fine Exp _i,t + β₄ OWN­_CONCEN _i,t + β₅ DEBT­_RATIO _i,t + β₆(DEBT­_RATIO _i,t × BOARD­_SIZE _i,t) + β₇(DEBT­_RATIO _i,t × BOARD­_IND _i,t) + β₈(DEBT­_RATIO _i,t × BOARD­_Fine Exp _i,t) + β₉(DEBT­_RATIO _i,t × OWN­_CONCEN _i,t)+ β₁₀ Size _i,t + β₁₁ AGE _i,t + β₁₂ ROA_i,t + ɛ_i,t

 

یافته‌های پژوهش

آماره توصیفی متغیرهای پژوهش

جدول 2، آمار توصیفی داده‌های مربوط به متغیرهای مورداستفاده آمار توصیفی ارائه‌شده مربوط به 134 شرکت نمونه در بازه زمانی 10 ساله (1391-1400) یا (1340 سال-شرکت) می‌باشد.

 

جدول 2- آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

نام متغیر	نماد	میانگین	بیشترین	کمترین	انحراف معیار	چولگی	کشیدگی
تخصص مالی هیئت‌مدیره	BOARD­_Fine Exp	14/0	80/0	0000/0	14/0	85/0	93/3
استقلال هیئت‌مدیره	BOARD­_IND	67/0	00/1	00/0	18/0	36/0-	42/3
تمرکز مالکیت	OWN­_CONCEN	32/57	26/98	00/0	15/31	72/0-	20/2
تحقیق و توسعه	R&D	00048/0	022/0	0000/0	002/0	35/7	14/67
اندازه هیئت‌مدیره	BOARD­_SIZE	02/5	00/7	00/3	25/0	17/6	59/59
تأمین مالی مبتنی بر بدهی	DEBT­_RATIO	068/0	53/0	0002/0	081/0	64/2	94/11
بازده دارایی‌ها	ROA	14/0	60/0	28/0-	15/0	49/0	61/3
اندازه شرکت	Size	72/14	46/20	11/11	62/1	77/0	87/3
عمر شرکت	AGE	61/3	24/4	30/2	37/0	66/0-	63/2

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

آمار توصیفی درواقع به‌طور خلاصه نحوه توزیع و همچنین پراکندگی داده‌های مورداستفاده در تحقیق را نشان می‌دهد که به‌طورکلی میانگین داده‌ها و انحراف معیار آن به‌طورکلی بیشتر مورداستفاده قرار گرفته و شرح کاملی از کیفیت داده‌ها و فاصله نسبی آن‌ها از یکدیگر را نشان می‌دهد به فرض مثال مقدار میانگین اندازه شرکت‌ها 72/14 می‌باشد که نشان می‌دهد اکثریت داده‌ها از این مقدار دارایی برخوردار می‌باشند یا بزرگ‌ترین انحراف معیار را تمرکز مالکیت با عدد (15/31) دارد و کوچک‌ترین متعلق به داده‌های سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه با مقدار (002/0) است.

 

آزمون مانایی متغیرها

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در جدول 3 مشاهده می‌شود که سطح معنی‌داری متغیرها در آزمون مانایی کمتر از 5 درصد بوده و بیانگر مانا بودن متغیرها است.

 

جدول 3- آزمون مانایی (لوین، لین و چو) متغیرهای پژوهش

نام متغیر	نماد	آماره آزمون	سطح معناداری	نتیجه
تخصص مالی هیئت‌مدیره	BOARD­_Fine Exp	04305/7-	0000/0	مانا است
استقلال هیئت‌مدیره	BOARD­_IND	95972/3-	0000/0	مانا است
تمرکز مالکیت	OWN­_CONCEN	61842/3-	0000/0	مانا است
تحقیق و توسعه	R&D	58/1235-	0000/0	مانا است
اندازه هیئت‌مدیره	BOARD­_SIZE	39154/3-	0000/0	مانا است
تأمین مالی مبتنی بر بدهی	DEBT­_RATIO	6647/25-	0000/0	مانا است
بازده دارایی‌ها	ROA	8999/8-	0000/0	مانا است
اندازه شرکت	Size	51260/2-	0000/0	مانا است
عمر شرکت	AGE	3658/87-	0000/0	مانا است

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج آزمون فرضیه‌ها

آزمون اف لیمر (چاو)

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در جدول 4 مشاهده می‌شود که سطح معناداری آزمون چاو برای مدل ‌آزمون فرضیه‌های پژوهش کمتر از 5 درصد بوده و بیانگر پذیرش الگوی داده‌های تابلویی است که جهت حصول اطمینان نیاز به ارائه آزمون هاسمن می‌باشد که در ادامه ارائه‌شده است (افلاطونی، 1397).

جدول 4- نتایج آزمون اف لیمر (چاو)

مدل آزمون	آماره آزمون	سطح معنی‌داری	نتیجه آزمون
مدل اول پژوهش	13/6	0000/0	پذیرش الگوی داده‌های تابلویی
مدل دوم پژوهش	03/6	0000/0	پذیرش الگوی داده‌های تابلویی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

آزمون‌ هاسمن

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در جدول 5 مشاهده می‌شود که سطح معناداری آزمون در مدل­ فرضیه‌های پژوهش بیشتر از 5 درصد بوده و بیانگر پذیرش اثرات مشترک (تلفیقی) است.

 

جدول 5- نتایج آزمون‌ هاسمن

مدل آزمون	آماره آزمون	سطح معنی‌داری	نتیجه آزمون
مدل اول پژوهش	68/11	111/0	اثرات مشترک
مدل دوم پژوهش	984/20	059/0	اثرات مشترک

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتیجه آزمون فرضیه‌های فرعی 1-1، 2-1، 3-1، 4-1 پژوهش

نتایج جدول 6 نشان می‌دهد که متغیر اندازه هیئت‌مدیره با سطح معناداری بالاتر از 5 درصد (80/0) رابطه‌ای با متغیر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه ندارد و ازاین‌رو که سطح معناداری زیر 5 درصد معیار پذیرش فرضیه‌ها در پژوهش حاضر است؛ بنابراین فرضیه فرعی (1-1) پژوهش در سطح خطای 5 درصد پذیرفته نمی‌شود.

متغیر استقلال هیئت‌مدیره با ضریب مثبت (0005/0) و سطح معناداری کمتر از 5 درصد (044/0) رابطه مستقیم با متغیر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه دارد و ازاین‌رو که سطح معناداری زیر 5 درصد معیار پذیرش فرضیه‌ها در پژوهش حاضر است؛ بنابراین فرضیه فرعی (2-1) پژوهش در سطح خطای 5 درصد پذیرفته می‌شود؛ یعنی این‌گونه می‌توان گفت که با افزایش استقلال هیئت‌مدیره درواقع سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در شرکت‌ها افزایش می‌یابد.

متغیر تخصص مالی هیئت‌مدیره با سطح معناداری بالاتر از 5 درصد (90/0) رابطه‌ای با متغیر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه ندارد و از این‌ رو که سطح معناداری زیر 5 درصد معیار پذیرش فرضیه‌ها در پژوهش حاضر است؛ بنابراین فرضیه فرعی (3-1) پژوهش در سطح خطای 5 درصد پذیرفته نمی‌شود.

جدول 6- نتیجه آزمون فرضیه‌های فرعی 1-1، 2-1، 3-1، 4-1 پژوهش

R&D i,t =β0 + β1 BOARD­_SIZE i,t + β2 BOARD­_IND i,t + β3 BOARD­_Fine Exp i,t + β4 OWN­_CONCEN i,t + β5 Size i,t + β6 AGE i,t + β7 ROAi,t + ɛi,t
متغیر وابسته: سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه
متغیرها	نماد	ضرایب	خطای استاندارد		آماره t	معناداری	VIF
اندازه هیئت‌مدیره	BOARD­_SIZE	06-e43/9	06/0-e73/3		25/0	80/0	04/1
استقلال هیئت‌مدیره	BOARD­_IND	0005/0	0002/0		01/2	044/0	07/1
تخصص مالی هیئت‌مدیره	BOARD­_Fine Exp	05-e97/4	0004/0		11/0-	91/0	01/1
تمرکز مالکیت	OWN­_CONCEN	06-e19/8	06-e38/2		43/3	0006/0	10/1
اندازه شرکت	Size	05-e66/1	05-e07/3		53/0	59/0	09/1
بازده دارایی‌ها	ROA	0002/0-	0001/0		24/1-	21/0	05/1
عمر شرکت	AGE	0004/0	0004/0		04/1	29/0	07/1
عرض از مبدأ		002/0-	001/0	32/1-		18/0	-
ضریب تعیین		53/0
دوربین واتسون		00/2
آماره F		0229/170
سطح معناداری		0000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

متغیر تمرکز مالکیت با ضریب مثبت (06-e19/8) و سطح معناداری کمتر از 5 درصد (0006/0) رابطه مستقیم با متغیر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه دارد و ازاین‌رو که سطح معناداری زیر 5 درصد معیار پذیرش فرضیه‌ها در پژوهش حاضر است؛ بنابراین فرضیه فرعی (4-1) پژوهش در سطح خطای 5 درصد پذیرفته می‌شود؛ یعنی این‌گونه می‌توان گفت که با افزایش تمرکز مالکیت درواقع سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در شرکت‌ها افزایش می‌یابد. ضریب تعیین برابر با 53 درصد می‌باشد که نشان می‌دهد متغیرهای مستقل و کنترلی موجود در مدل توانسته­اند 53 درصد از تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند. همچنین مقدار دوربین واتسون برابر عدد 00/2 می‌باشد و ازاین‌رو که مابین عدد 50/1 تا 50/2 می‌باشد، نشان می‌دهد که بین جملات اخلال مدل خودهمبستگی شدیدی وجود ندارد. آماره هم‌خطی زیر عدد 5 می‌باشد که نشان می‌دهد همبستگی شدید بین متغیرهای پژوهش وجود ندارد. آماره آزمون (F) با سطح معناداری زیر 5 درصد نشان می‌دهد که مدل پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است.

 

نتیجه آزمون فرضیه‌های فرعی 2-1، 2-2، 2-3، 2-4 پژوهش

نتایج جدول 7 نشان می‌دهد که متغیرهای تعامل تأمین مالی مبتنی بر بدهی و عناصر حاکمیت شرکتی شامل (اندازه هیئت‌مدیره، استقلال هیئت‌مدیره، تخصص مالی هیئت‌مدیره، تمرکز مالکیت) با سطح معناداری بالاتر از 5 درصد بر متغیر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار نمی‌باشند و ازاین‌رو که سطح معناداری زیر 5 درصد معیار پذیرش فرضیه‌ها در پژوهش حاضر است؛ بنابراین فرضیه‌های فرعی (2-1، 2-2، 2-3، 2-4) پژوهش در سطح خطای 5 درصد پذیرفته نمی‌شود. ضریب تعیین برابر با 53 درصد می‌باشد که نشان می‌دهد متغیرهای مستقل و کنترلی موجود در مدل توانسته­اند 53 درصد از تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند. همچنین مقدار دوربین واتسون برابر عدد 99/1 می‌باشد و ازاین‌رو که مابین عدد 50/1 تا 50/2 می‌باشد، نشان می‌دهد که بین جملات اخلال مدل خودهمبستگی شدیدی وجود ندارد. آماره هم‌خطی زیر عدد 5 می‌باشد که نشان می‌دهد همبستگی شدید بین متغیرهای پژوهش وجود ندارد. آماره آزمون (F) با سطح معناداری زیر 5 درصد نشان می‌دهد که مدل پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است.

 

جدول 7- نتیجه آزمون فرضیه‌های فرعی 2-1، 2-2، 2-3، 2-4 پژوهش

R&D i,t =β0 + β1 BOARD­_SIZE i,t + β2 BOARD­_IND i,t + β3 BOARD­_Fine Exp i,t + β4 OWN­_CONCEN i,t + β5 DEBT­_RATIO i,t + β6(DEBT­_RATIO i,t × BOARD­_SIZE i,t) + β7(DEBT­_RATIO i,t × BOARD­_IND i,t) + β8(DEBT­_RATIO i,t × BOARD­_Fine Exp i,t) + β9(DEBT­_RATIO i,t × OWN­_CONCEN i,t)+ β10 Size i,t + β11 AGE i,t + β12 ROAi,t + ɛi,t
متغیر وابسته: سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه
متغیرها	نماد	ضرایب	خطای استاندارد	آماره t	معناداری	VIF
اندازه هیئت‌مدیره	BOARD­_SIZE	05-e15/1	05e62/4	24/0-	80/0	45/1
استقلال هیئت‌مدیره	BOARD­_IND	0006/0	0003/0	71/1	086/0	1/2
تخصص مالی هیئت‌مدیره	BOARD­_Fine Exp	0001/0-	0005/0	30/0-	76/0	63/1
تمرکز مالکیت	OWN­_CONCEN	05-e69/7	06-e08/3	49/2	012/0	91/1
تأمین مالی مبتنی بر بدهی	DEBT­_RATIO	002/0-	003/0	74/0-	45/0	07/1
تعامل اندازه هیئت‌مدیره و تأمین مالی مبتنی بر بدهی	BOARD­_SIZE× DEBT­_RATIO	0003/0	0005/0	71/0	47/0	03/1
تعامل استقلال هیئت‌مدیره و تأمین مالی مبتنی بر بدهی	BOARD­_IND× DEBT­_RATIO	0004/0-	001/0	29/0-	76/0	38/2
تعامل تخصص مالی هیئت‌مدیره و تأمین مالی مبتنی بر بدهی	BOARD­_Fine Exp× DEBT­_RATIO	001/0	0019/0	85/0	39/0	39/2
تعامل تمرکز مالکیت و تأمین مالی مبتنی بر بدهی	OWN­_CONCEN× DEBT­_RATIO	06-e86/9	05-e90/1	51/0	60/0	60/1
اندازه شرکت	Size	05-e58/1	05-e53/3	47/0	63/0	11/1
بازده دارایی‌ها	ROA	0002/0-	0001/0	42/1-	15/0	08/1
عمر شرکت	AGE	0004/0	0004/0	02/1	30/0	16/1
عرض از مبدأ		002/0-	001/0	18/1	23/0	-
ضریب تعیین		53/0
دوربین واتسون		99/1
آماره F		2743/104
سطح معناداری		0000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بحث و نتیجه گیری

همان‌طور که عنوان شد هدف اساسی پژوهش حاضر بررسی نقش تأمین مالی مبتنی بر بدهی در رابطه بین حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه است. سرمایه‌گذاری‌ در تحقیق و توسعه، نوآوری و پیشرفت فناوری­ها را ترویج می‌کند، بنابراین، عنصری کلیدی برای رشد، رقابت و پایداری شرکت‌ها می‌باشد. پروژه‌های تحقیق و توسعه پیچیده و مخاطره‌آمیز هستند، زیرا تمایل به کاهش عملکرد کوتاه‌مدت و تأخیر در بازده بلندمدت دارند که همین امر می‌تواند تضاد منافع بین مدیران و سهامداران را تشدید کند و منجر به سرمایه‌گذاری کمتر از حد شود، بنابراین برای کاهش چنین مشکلات نمایندگی و تضاد منافع، شرکت‌ها از مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی مختلف برای نظارت بر مدیران، راهنمایی آن‌ها در انتخاب پروژه‌های تحقیق و توسعه، کمک به شناسایی پروژه‌های ارزش‌آفرین نوآورانه و سرمایه‌گذاری مستقیم در پروژه‌های بلندمدت که ارزش شرکت را افزایش می‌دهند، استفاده می‌کنند. تحقیقات در امور مالی و اقتصاد رابطه مستقیمی را بین مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه نشان می‌دهد (رودریگز و همکاران^[10]، 2020). حاکمیت شرکتی می‌تواند اهمیت قابل‌توجهی را در مورد نحوه اداره یک شرکت و نتایجی که به دست می‌آورد، به‌ویژه برای شرکت‌های نوآور داشته باشد. حاکمیت شرکتی، تصمیمات راجع به سرمایه‌گذاری، انواع سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، تخصیص منابع (اعم از مالی و غیرمالی) و نحوه توزیع ارزش تولیدشده از سرمایه‌گذاری‌ها را تعریف می‌کند (جیانگ و همکاران^[11]، 2020). به‌طور خاص، عناصر حاکمیت شرکتی، مانند هیئت‌مدیره شرکت­ها یا ساختار مالکیت، نقش مهمی در تصمیمات حیاتی شرکت‌ها دارند. به‌عنوان‌مثال، از طریق تخصیص منابع، هیئت‌مدیره می‌تواند بر فرآیندهای یادگیری و پویایی سازمانی آن تأثیر بگذارد و به همین ترتیب، ساختار مالکیت، متمرکز در مقابل سهامداران گسترده یا خودی در مقابل سهامداران خارجی، می‌تواند بر انتخاب افق سرمایه‌گذاری، کوتاه‌مدت، میان‌مدت یا بلندمدت و ریسک سرمایه‌گذاری و درنتیجه فرآیندهای نوآوری شرکت تأثیرگذار باشد (محمد و همکاران^[12]، 2022). در واقع اندازه هیئت‌مدیره با سطح معناداری بالای پنج درصد رابطه معناداری با سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه ندارد. تعداد اعضای هیئت‌مدیره به‌عنوان یکی از عناصر حاکمیت شرکتی که می‌تواند بر فعالیت‌های شرکت و تصمیمات مدیران تأثیرگذار باشد، باید تعداد بهینه اعضای هیئت‌مدیره تعیین شود تا از تعداد کافی اعضا برای پاسخگویی و انجام وظایف مختلف اطمینان حاصل شود. در واقع، تعداد بیشتری از اعضای هیئت‌مدیره با سوابق مختلف ممکن است کنترل بیشتری بر هیئت‌مدیره داشته باشند تا از انگیزه‌های بد مدیران کاسته شود؛ اما با توجه به نتایج این عامل تأثیری بر سرمایه‌گذاری بیشتر یا کمتر در تحقیق و توسعه شرکت‌ها ندارد. استقلال هیئت‌مدیره با ضریب مثبت و سطح معناداری زیر پنج درصد رابطه معناداری با سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه دارد. اعضای غیرموظف هیئت‌مدیره تصمیمات مدیران مجاز را کنترل می‌کنند. درنتیجه ترکیب هیئت‌مدیره می‌تواند بر نتایج مالی شرکت‌ها تأثیر بگذارد. زمانی که اعضای غیرموظف در ترکیب هیئت‌مدیره افزایش می‌یابد بنابراین با نظارت کافی می‌توان از منافع سرمایه‌گذاران خرد حمایت کرد و در این راستا سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه که از ارکان مهم توسعه آینده شرکت‌ها می‌باشد افزایش خواهد یافت. تخصص مالی هیئت‌مدیره با سطح معناداری بالای پنج درصد رابطه معناداری با سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه ندارد. تخصص مالی اعضای هیئت‌مدیره به تحصیلات و تجربه اعضای هیئت‌مدیره در مسائل مالی اشاره دارد. درواقع این‌گونه می‌توان بیان نمود که حتماً می‌بایست مدیرانی با تخصص مالی و حسابداری می‌بایست در ترکیب اعضای هیئت‌مدیره باشند تا بتوانند نظارت و واکنش لازم را به مسائل مالی که از اهداف اولیه تشکیل هر شرکتی است را داشته باشند؛ اما در این زمینه از آن منظر که رابطه معناداری بین متغیر تخصص مالی و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه یافت نشد می‌توان گفت که تخصص مالی اعضای هیئت‌مدیره تأثیری بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه نخواهد داشت. تمرکز مالکیت با ضریب مثبت و سطح معناداری زیر پنج درصد رابطه معناداری با سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه دارد. تمرکز مالکیت توزیع سهام بین سهامداران یک شرکت است. هرچه تعداد سهامداران کمتر باشد، مالکیت متمرکزتر خواهد بود. در کشورهایی که تمرکز سهام بالاست و بازارهای سهام کمتر توسعه‌یافته‌اند، یکی از موضوعات اصلی حاکمیت شرکتی، تضاد منافع بین سهامداران اصلی و سهامداران اقلیت است؛ زیرا سهامداران عمده غالباً به دنبال منافع خود هستند و در این راستا ممکن است منافع سهامداران جزئی را نادیده گرفته و به‌گونه‌ای عمل کنند که به نفع خود حق آن‌ها را تصرف کنند. درواقع هر چه تمرکز مالکیت بالاتر باشد و سرمایه‌گذاران بزرگ بر امورات شرکت نظارت داشته باشند با ضریب نفوذ و حق رأی بالای آن‌ها مطمئناً برای آینده سازمان سرمایه‌گذاری‌هایی در بخش تحقیق و توسعه پیش‌بینی خواهد شد و این عامل افزایش خواهد یافت. همچنین تعامل تأمین مالی مبتنی بر بدهی با عناصر تشکیل‌دهنده حاکمیت شرکتی (اندازه هیئت‌مدیره، استقلال هیئت‌مدیره، تخصص مالی هیئت‌مدیره و تمرکز مالکیت) با سطح معناداری بالای پنج درصد بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تأثیرگذار نمی‌باشند. شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی برای سرمایه‌گذاری و بازپرداخت بدهی‌ها و افزایش سرمایه در گردش نیازمند تأمین مالی مناسب و به‌موقع هستند. مدیران مالی همواره در تلاش هستند تا با ابداع روش‌های نوین تأمین مالی، ارزش شرکت را افزایش دهند و این یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری مدیران مالی در دهه‌های اخیر بوده است. برای انتخاب ترکیب مناسبی از بدهی و حقوق صاحبان سهام باید تلاش کرد تا بین خواسته‌های مدیران و شرایط تحمیل‌شده از سوی تأمین‌کنندگان منابع سازش ایجاد کرد، زیرا هر یک از منابع مالی دارای مزایا و معایب خاص خود است. تأمین مالی بدهی پیشنهادی برای حل مشکل نمایندگی رفتار اختیاری بالا در مدیران (یا برای کاهش آن) با ایجاد تعهد است، زیرا این عامل در مقابل پرداخت سود در حضور مدیران ریسک گریز کاربرد محدودی دارد و این عامل یک جایگزین ابزار تعهد بدهی است، زیرا پرداخت بدهی از قبل ثابت است و نمی‌تواند آن را دور زد؛ بنابراین، تعهدات بدهی «سخت‌تر» از سود سهام هستند و می‌توانند مدیریت را کنترل و در موقعیت‌های اطلاعات نامتقارن قرار دهد. اگر مدیریت قادر به پرداخت بدهی نباشد و جریمه آن ورشکستگی است، بنابراین این سیاست مالی به‌طور مؤثر در جهت کاهش هزینه بیش‌ازحد از سوی مدیریت، طراحی شده است. درواقع زمانی که مدیران با شرایط سخت و پیچیده ترکیب منابع تأمین مالی و هزینه سرمایه و برگشت آن روبرو می‌شوند می‌بایست عاقلانه‌ترین تصمیمات را طوری اتخاذ نمایند که به وجهه شرکت در آینده به‌واسطه عدم پرداخت دیون خدشه‌ای وارد نگردد زیرا شرکت‌های با اهرم بالا مطمئناً در پی پرداخت بدهی متمرکز بوده و از فعالیت‌های توسعه‌ای عقب خواهند ماند که در این ‌بین نقش هیئت‌مدیره شرکت را نمی‌توان نادیده گرفت که با رسیدگی‌های خود می‌تواند تصمیمات مدیران را دراین‌بین تحت تأثیر خود قرار دهد و از این حیث که نتایج معنادار نشده است بنابراین تعامل تأمین مالی مبتنی بر بدهی نمی‌تواند تأثیری بر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه داشته باشد.

 

 

[1] گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. نویسنده مسئول  [e-mail]

[2] گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. [e-mail]

[3] Fereira et al

[4] Lee et al.

[5] Ting et al.

[6] Ow, Wintoki.

[7] Hu, Yang.

[8] Lou, Zhang.

[9] Aboud, Yang.

[10] Rodrigues et al.

[11] Jiang et al.

[12] Muhammad et al.

مراجع

فهرست منابع

• اعتمادی، حسین، باباجانی، جعفر، آذر، عادل، و دیانتی دیلمی، زهرا، 1388. تاثیر فرهنگ سازمانی، تمرکز مالکیت و ساختار مالکیت بر کیفیت اطلاعات مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. علوم مدیریت ایران، 4(15)، صص. 59-85.
• امیرسلوشی، نیکو، 1401. تأثیر حاکمیت شرکتی بر نسبت کیوتوبین و بازده دارایی­ها. رویکردهای پژوهشی نو در علوم مدیریت، شماره (31)، صص. 395-410.
• پژوهی، سحر، ناظمی، امین، و نمازی، نویدرضا، 1401. تأثیر ریسک بر قیمت سهام بانک‌ها و شرکت‌های بیمه با توجه به نقش سازوکارهای راهبری شرکتی. قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(2)، صص. 27-57.
• جامعی، رضا، و لطفی، آرزو، 1401. سیستم اطلاعات حسابداری و حاکمیت شرکتی. مطالعات حسابداری و حسابرسی، شماره 11(41)، صص. 5-22.
• رضایی پیته نوعی، یاسر، صفری گرایلی، مهدی، و غلامرضا پور، محمد، 1398. بیش اطمینانی مدیریت و هزینه های تحقیق و توسعه. راهبرد مدیریت مالی، 7 (3)، صص. 157-173.
• خواجوی، شکراله، حسینی نیا، سمیه، و نصیری، طاهره، 1397. ارتباط بین سازوکارهای حاکمیت شرکتی و افشای داوطلبانه اطلاعات زیست‌محیطی (مطالعه موردی شرکت‌های صنایع محصولات شیمیایی و مواد و محصولات دارویی . پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، 10(40)، صص. 1-20.
• محرمی، توکل، ایرج پور، علیرضا، و موسی خانی، مرتضی، بررسی متغیرهای اثرگذار تحقیق و توسعه و ارائه راهکارهای اجرایی برای بهبود عملکرد یادگیری و نوآوری شرکت ملی گاز ایران. پژوهش­ اجتماعی، 13(53)، صص. 1-25.
• مرادی، مهدی، سعیدی، مجتبی، و رضایی، حمیدرضا، 1392. بررسی تأثیر اندازه و استقلال هیئت‌مدیره بر هزینه‌های نمایندگی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش های تجربی حسابداری ، 3 (1)، صص. . 35-53.
• مشایخ، شهناز، و عبداللهی، مهین، 1390. بررسی رابطه بین تمرکز مالکیت، عملکرد شرکت و سیاست تقسیم سود در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش‌های حسابداری مالی، 3 (4)، صص. 71-86.
• وحدانی، محمد، و علی‌اکبری، الهام، 1398. بررسی تأثیر دانش مالی اعضای هیئت‌مدیره بر مدیریت سود واقعی. پژوهش‌های تجربی حسابداری، 9 (33)، صص. 171-197.
• ولی­زاده لاریجانی، اعظم، و خدایی، مونا، 1400. اثر تعدیل‌کننده کیفیت عملکرد حسابرسی داخلی بر رابطه بین کیفیت حاکمیت شرکتی و عملکرد شرکت. پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 13(4)، صص. 1-22.
• ولی زاده، نصیبه، رمضانی، جواد، و خلیل پور، مهدی، 1400. زمان‌بندی بهینه سرمایه‌گذار، تأمین مالی بدهی و مقیاس سرمایه‌گذاری بر مبنای تئوری چشم‌انداز. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 13(51 )، صص. 87-104.