انواع ریسک در مراحل مختلف چرخه عمر با تأکید بر مالکیت شرکت‌ها

قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری

دوره 2، شماره 8، دی 1402، صفحه 111-139   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jdaa.2023.707959

نویسندگان

مصطفی عبادی¹؛ کاوه آذین فر^{* 2}؛ ایمان داداشی³؛ رضا فلاح⁴

¹گروه حسابداری، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران

²گروه حسابداری، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی بابل، ایران

³گروه حسابداری، دانشگاه قم، قم، ایران

⁴گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

چکیده

چکیده
هدف اصلی مطالعه حاضر، بررسی وضعیت ریسک (ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل) در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت ها و تأثیر مالکیت دولتی و غیر دولتی بر این رابطه می­باشد. در این راستا ابتدا با استفاده از مدل­ سه عاملی فاما و فرنچ ریسک ویژه در شرکت­های نمونه برآورد گردید. ریسک بازار بر اساس انحراف معیار سالانه بازدهی شاخص بورس محاسبه گردید و ریسک کل نیز از مجموع ریسک بازار و ریسک ویژه محاسبه شده است. مراحل مختلف چرخه عمر شرکت­ها به پیروی از الگوی دیکینسون با استفاده از سه طبقه صورت جریان وجه نقد (عملیاتی، سرمایه­گذاری و تأمین مالی) تعیین گردید. در این تحقیق از داده­های 136 شرکت و به منظور آزمون فرضیات تحقیق، از شش مدل رگرسیونی پانل دیتا استفاده شده است. به ترتیب ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل در این مدل­ها به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. نتایج برآورد مدل­های نهایی تحقیق نشان می­دهد که ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل در مراحل معرفی، رشد و افول در مقایسه با مراحل بلوغ و رکود چرخه عمر شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بالاتر است. علاوه بر این نتایج این تحقیق حاکی از تأثیر معنادار مالکیت دولتی بر رابطه بین ریسک ویژه و مراحل چرخه عمر شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: ریسک ویژه؛ ریسک بازار؛ ریسک کل؛ چرخه عمر شرکت؛ مالکیت دولتی

اصل مقاله

انواع ریسک در مراحل مختلف چرخه عمر با تأکید بر مالکیت شرکت­ها

 

تاریخ دریافت: 08/07/1402                  تاریخ پذیرش: 08/09/1402

مصطفی عبادی[1]  کاوه آذین فر* [2]  ایمان داداشی[3]  رضا فلاح[4]

 

چکیده

هدف اصلی مطالعه حاضر، بررسی وضعیت ریسک (ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل) در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت ها و تأثیر مالکیت دولتی و غیر دولتی بر این رابطه می­باشد. در این راستا ابتدا با استفاده از مدل­ سه عاملی فاما و فرنچ ریسک ویژه در شرکت­های نمونه برآورد گردید. ریسک بازار بر اساس انحراف معیار سالانه بازدهی شاخص بورس محاسبه گردید و ریسک کل نیز از مجموع ریسک بازار و ریسک ویژه محاسبه شده است. مراحل مختلف چرخه عمر شرکت­ها به پیروی از الگوی دیکینسون با استفاده از سه طبقه صورت جریان وجه نقد (عملیاتی، سرمایه­گذاری و تأمین مالی) تعیین گردید. در این تحقیق از داده­های 136 شرکت و به منظور آزمون فرضیات تحقیق، از شش مدل رگرسیونی پانل دیتا استفاده شده است. به ترتیب ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل در این مدل­ها به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. نتایج برآورد مدل­های نهایی تحقیق نشان می­دهد که ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل در مراحل معرفی، رشد و افول در مقایسه با مراحل بلوغ و رکود چرخه عمر شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بالاتر است. علاوه بر این نتایج این تحقیق حاکی از تأثیر معنادار مالکیت دولتی بر رابطه بین ریسک ویژه و مراحل چرخه عمر شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد.

واژه‌های کلیدی: ریسک ویژه، ریسک بازار، ریسک کل، چرخه عمر شرکت، مالکیت دولتی.

 

1- مقدمه

مطالعات تجربی اخیر نشان داده است که چرخه عمر سازمانی ترکیبی از عوامل قابل مشاهده و غیرقابل مشاهده است و ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی، شرکتی، مدیریتی و کلان اقتصادی است و در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت تفاوت­های اساسی و مؤثر در مدیریت و ساختار شرکت­ها وجود دارد (شهزاد و همکاران^[5]، 2019). بر اساس نتایج چوک و سان^[6] (2007) و گروولون و همکاران^[7] (2002) این خصوصیات مختلف شرکت­ها در مراحل مختلف چرخه عمر، منجر به سطوح مختلف ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل می­شود. چرخه عمر شرکت بازتاب پویایی یک شرکت است که ناشی از تغییرات در انتخاب استراتژی­ها و فشارهای رقابتی است و تصمیمات یک شرکت و سطح تداوم سودآوری آن را تحت تأثیر قرار می­دهد (هارمز، رندرز و ورست،^[8] 2016). مشخص شدن رابطه انواع ریسک و مراحل چرخه عمر شرکت موضوعی در خور توجه و بررسی می­باشد که می­تواند از جنبه­های مختلف از اهمیت بالایی برخوردار باشد. بنابراین در این مطالعه تلاش می­شود تأثیر مراحل مختلف چرخه عمر شرکت بر ریسک  ویژه، ریسک بازار و ریسک کل در شرکت­های غیرمالی مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این، رابطه بین ریسک ویژه و نوسانات جریان نقدی و تأثیر مالکیت دولتی و غیردولتی بر انواع ریسک در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت بررسی خواهد شد. سهامداران، مدیران و تحلیلگران مالی هر یک به نوعی علاقه­مند هستند تا ابزاری برای ارزشگذاری و ارزیابی عملکرد شرکت­ها و نیز شناختی از عوامل مؤثر بر آن داشته باشند. سهامداران به عنوان اکثریتی ذینفع، از تغییرات عملکردی شرکت متأثر می­شوند. برای مدیران نیز ارزیابی عملکرد و دستیابی به عملکرد مطلوب، حائز اهمیت است، چرا که ارزیابی نه تنها در انتخاب استراتژی و ساختار مالی به مدیریت کمک می­کند، بلکه نشان می­دهد که چگونه استراتژی­ها و تصمیمات مالی بر عملکرد شرکت و در نتیجه ارزش بازار سهام اثر می­گذارد. در ادبیات مربوط به رشـد و توسـعه شـرکت، دو نوع رهیافت مکانیکی و ارگانیکـی وجـود دارد (خوارزمـی، 1371؛ علـوی 1380). در رهیافـت مکانیکـی، شـرکت ماننـد یـک ماشـین اسـت که دارای روند رشـد و توسـعه ثابتی اسـت، درحالی­که در رهیافت ارگانیک، شـرکت همانند موجـودی زنـده اسـت کـه دارای رشـد و توسـعه رو به جلو می باشـد. بر مبنـای رهیافت ارگانیـک، هایر (1959) اعـلان نمـود کـه از مفهـوم چرخه عمر و خط منحنی رشـد زیسـت‌شناسـی می­تـوان به ترتیب بـرای شـرکت و رشـد و توسـعه آن اسـتفاده کرد. گارنـر (1965) نیز بیـان نمود که شـرکت دارای چرخه عمـر منحصـر بـه فرد خود اسـت. به دنبال ایـن نظرات، مطالعـات فراوانـی (آنتونی و رامـش، 1992؛ میلر و فرایسـن، 1984؛ مولـر، 1972) دربـاره ورود مفهـوم چرخـه عمـر شـرکت به حـوزه­های گوناگـون علوم انسـانی از جملـه حسـابداری و مالی صورت گرفت (یـان، 2010). بر اساس نظریه چرخۀ عمر، یک شرکت مراحل توسعه خود را از نقطه تولد تا افول به صورت ترتیبی و به شکل خطی و پیش­بینی­پذیر طی می­کند؛ این مراحل، راهبردها، ساختار سرمایه، منابع، توانمندی­ها و فعالیت­های شرکت را شکل می­دهند. از آنجایی­که اجماعی برای تمایز مراحل چرخه عمر شرکت وجود ندارد (جافر و هلام^[9]، 2016)، محققان طیف گسترده­ای از مدل­های چرخه عمر را ارائه داده­اند. در این مدل­ها از معیارهای مختلفی مانند مسئولیت تصمیم­گیری سازمانی، سبک رهبری، سن، گردش وجه نقد و انباشت سرمایه برای تعریف هر مرحله از چرخه عمر شرکت استفاده می­کنند. در این ادبیات، مدل­های مختلف سه تا ده مرحله­ای چرخه عمر پیشنهاد شده است. اسمیت و همکاران^[10] (1985) مدل سه مرحله­ای، پاشلی و فیلیپاتوس^[11] (1990) مدل چهار مرحله­ای ، میلر و فریسن^[12] (1984) و دیکینسون^[13] (2011) مدل پنج مرحله­ای، آدیز^[14] (1979) مدل شش مرحله­ای و آدیز (1990) مدل ده مرحله‌ای را پیشنهاد کرده­اند. در حالی که آل هادی و همکاران^[15] (2016) نیز در مقاله دیگری دریافتند که هیچ رابطه­ای بین ریسک و سن در مراحل چرخه عمر شرکت وجود ندارد. علاوه بر این موارد، براون و کاپادیا^[16] (2007) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که در شرکت­های دولتی ایالات متحده، بین بلوغ و نوسانات ریسک ویژه رابطه مثبت وجود دارد. با توجه به موارد بیان شده، تنوع یافته­های در این زمینه و همچنین اهمیت مقوله ریسک در بازارهای مالی انگیزه­ لازم برای انجام این مطالعه ایجاد می­شود. در این مطالعه، تغییرات ریسک کل دارایی­ها، ریسک بازار (ریسک سیستماتیک) و ریسک ویژه شرکت^[17] (ریسک تنوع‌پذیر) در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار می­گیرد. در این راستا پراکسی مراحل مختلف چرخه عمر بر اساس جریان وجه نقد عملیاتی (CFO)، جریان وجه نقد سرمایه­گذاری (CFI) و جریان وجه نقد  ناشی از فعالیت‌های مالی (CFF) تعریف و مورد استفاده قرار می­گیرد. همچنین در این مطالعه به منظور بررسی دقیق­تر موضوع، تأثیر مالکیت دولتی و مالکیت غیردولتی بر انواع ریسک در مراحل مختلف چرخه عمر مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. مطالعات نشان می­دهد مراحل چرخه عمر تأثیر عمیقی بر انواع تصمیمات مدیریتی از جمله تصمیمات تجدید ساختار سهام و بدهی (در طول مراحل چرخه عمر شرکت) دارد. شرکت‌های جدید، در حال رشد و بالغ ارتباط مثبتی با تجدید ساختار سهام دارند. عدم توجه به مراحل مختلف چرخه عمر و اقدام متناسب، پیامدهای مهمی برای مدیران شرکت­ها و سیاست­گذاران دارد (عمار حسین، 2022). این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ این است، که آیا بین چرخه عمر شرکت و ریسک (ویژه، بازار و کل) شرکت (های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران) ارتباط معناداری وجود دارد یا خیر؟ در صورت وجود رابطه معنادار، نوع رابطه چگونه است؟ آیا مالکیت دولتی تأثیر معناداری بر رابطه بین ریسک (ویژه، بازار و کل) شرکت و مراحل چرخه عمر در شرکت­(های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران) دارد؟ این پژوهش با کشف این ارتباط که چرخه عمر شرکت می­تواند بر ریسک شرکت تأثیر بگذارد و چرخه عمر شرکت تمایل شرکت به درگیری با موضوع ریسک را توضیح می­دهد، به ادبیات حسابداری و مالی کمک می­کند زیرا، به تبیین یکی از عوامل تأثیرگذار بر ریسک بازده شرکت­ها می­پردازد و همچنین نتایج عملکرد شرکت­ها را بر اساس مرحله چرخه عمری که در آن قرار دارند، تعیین می­کند.

 

2- پیشینه پژوهش و تبیین فرضیه­ها

2-1- ریسک و اجزای آن

ریسک و بازده از مفاهیم اصلی سرمایه‌گذاری می‌باشند. هر سرمایه‌گذاری جهت کسب موفقیت در فعالیت‌های خود ناگزیر از این دو مفهوم می‌باشد در ادامه این مفاهیم و چگونگی محاسبه آن‌ها تشریح خواهد شد. با مراجعه به منابع مختلف علمی، تعاریف متعددی از ریسک می‌توان یافت. البته هر کدام از این تعاریف بسته به بعد یا زاویه دید خود، تعریف متفاوتی از ریسک ارائه کرده‌اند. در فرهنگ مدیریت رهنما (1387)، در تعریف ریسک آمده است: «ریسک عبارت است از هر چیزی که حال یا آینده دارایی یا توان کسب درآمد شرکت، موسسه یا سازمانی را تهدید می‌کند.» وستون و بریگام در تعریف ریسک یک دارایی می‌نویسند: «ریسک یک دارایی عبارت است از تغییر احتمالی بازده آتی ناشی از آن دارایی». اصل ثابتی در سرمایه‌گذاری وجود دارد مبنی بر اینکه سرمایه از ریسک و نااطمینانی گریزان است و به سوی بازده و سود تمایل دارد. به همین علت سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز از ورود سرمایه خود به جایی که خطر و ریسک وجود دارد امتناع می‌نمایند و به دنبال فضایی بدون ریسک هستند. در یک بازار کارا کلیه اطلاعات موجود در قیمت جاری سهام منعکس گردیده به گونه‌ای که پیش‌بینی قیمت‌های آتی امکان‌پذیر نباشد؛ لذا پیش‌بینی تغییرات قیمت دارایی‌های مالی مهم‌ترین وظیفه بازارهای مالی است و مطالعه نااطمینانی بازار سهام موضوع پر اهمیتی برای پژوهش است. در حالت کلی دو نوع ریسک وجود دارد: 1) ریسک سیستماتیک 2) ریسک غیرسیستماتیک. ریسک کل ترکیب هر دو ریسک غیرسیستماتیک و سیستماتیک است. ریسک غیر‌سیستماتیک فقط منحصر به یک دارایی می‌باشد. این میزان از ریسک مختص یک شرکت یا یک صنعت می‌باشد و ناشی از عوامل و پدیده‌هائی مانند اعتصابات کارگری، عملکرد مدیریت، رقابت تبلیغاتی، تغییر در سلیقه مصرف‌کنندگان و غیره می‌باشد. ریسک سیستماتیک آن قسمت از ریسک می‌باشد که به شرایط عمومی بازار مربوط است. تغییر نرخ بهره، نرخ برابری پول ملی در مقابل اسعار خارجی،‌ نرخ تورم، سیاست‌های پولی و مالی، شرایط سیاسی و غیره از منابع ریسک سیستماتیک می‌باشند هر تغییر در عوامل فوق‌الذکر بر روی شرایط کلی بازار تأثیر می‌گذارد.

 

 

2-2-  بازده و شاخص کل

لفظ «بازده^[18]» در متون مالی به اشکال مختلفی به کار می‌رود از جمله: نرخ بازده مورد نیاز^[19] ، نرخ بازده مورد توقع^[20]،‌ نرخ بازده وعده داده شده^[21]، نرخ بازده واقعی^[22]. عوامل متعددی بر بازدهی سهام تأثیرگذار است این عوامل در قالب مطالعات مختلفی توسط صاحبنظران مالی و اقتصادی بررسی و تحلیل شده است. عوامل مؤثر بر بازدهی سهام  شامل عوامل داخلی (آن دسته از عوامل مؤثر بر قیمت سهام که در ارتباط با عملیات شرکت و تصمیمات متخذه در شرکت است؛ مانند عایدی هر سهم [23]EPS، سود تقسیمی هر سهم [24]DPS) و عوامل بیرونی (عواملی که خارج از اختیارات مدیریت شرکت است، اما بروز آن‌ها فعالیت شرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عوامل خارج از شرکت رخ می‌دهد؛ اما بر بازدهی سهام مؤثر است این عوامل به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. عوامل اقتصادی و عوامل سیاسی) می­باشد (رسولی، 1392).

 

 

نمودار شماره 1: ارتباط بین بازدهی سهام و ریسک‌های سیستماتیک و غیر سیستماتیک

راهنما: علامت (+) بیانگر همبستگی مثبت میان عوامل است.  علامت (-) بیانگر همبستگی منفی میان عوامل است.

منبع: مرکباتی 1394

2-3- چرخه عمر شرکت

تمامی موجودات زنده از قواعد منحنی عمر یا سیکل (دوره) حیات پیروی می­کنند. متولد می­شوند، رشد می­کنند، به پیری می­رسند و نهایتاً می­میرند. این سیستم­های زنده در هر مرحله از عمر خود دارای الگوهای رفتاری خاص هستند (آدیزاس[25] و نایمن، 1988). پروفسور آدیزاس یکی از متخصصان بزرگ مدیریت در جهان، در کتاب دوره عمر سازمان (ترجمه کاوه محمد سیروس، انتشارات امیرکبیر) با ارائه مدل دوره عمر سازمان، به سازمان­ها کمک می­کند جایگاه خود را در دوره عمر سازمان بیابند، ویژگی­ها و عارضه­های آن را بشناسند و در جهت رفع عارضه­ها و بقا در دوران تکامل حرکت کنند. نظریه چرخه عمر شرکت فرض می­کند که شرکت­ها و بنگاه­های اقتصادی همچون تمامی موجودات زنده که متولد می­شوند، رشد می­کنند و می­میرند و دارای منحنی چرخه عمر هستند (کرمی و عمرانی، 1389). وظیفه رهبری این است که سازمان را به گونه­ای اداره کند که به دوره­ای مطلوب­تر از چرخه عمر خود حرکت نماید (هدف نهایی، رسیدن به نقطه تکامل و ماندن در آن دوره است). در جوانی سازمان‌ها انعطاف‌پذیر، ولی در اکثر مواقع کنترل ناپذیر هستند. با پیر شدن سازمان، کنترل افزایش و انعطاف‌پذیری کاهش می­یابد. نهایتاً ادامه پیر شدن با از دست رفتن قابلیت کنترل نیز همراه خواهد بود. جوان به این معناست که سازمان به آسانی تغییر می­کند ولی در عین حال به خاطر نبود بوروکراسی، کنترل­پذیری آن کم است.

 

منبع: www.adizes.com

 

یکی از مشهورترین مدل­های چرخه عمر، مدل آدیزاس می­باشد. بر اساس نظریه آدیزاس (1989)  دوره عمر سازمان به ده مرحله تقسیم می­شود. بررسی مطالعات موجود روی چرخه عمر شرکت نشان می­دهد که با وجود مدل­های مختلف، چرخه عمر یک شرکت در اغلب مطالعات را می­توان به پنج مرحله عمده تقسیم­بندی نمود که شامل شروع، رشد، بلوغ، احیا و افول هستند.

دلایل تفاوت در مراحل این چرخه‌های عمر به نبود ثبات در نتایج مطالعات و استفاده از معیارهای متفاوت در طبقه‌بندی مراحل برمی­گردد (تقوی فردود و همکاران، 1399). تعیین قطعی اینکه چند مرحله در هر الگو باید ارائه شود، بستگی به این دارد که محققان چگونه هر مرحله چرخه حیات را تعریف کنند )ایزدی نیا و همکاران، 1394). مراحل چرخه عمر از دیدگاه آنتونی و رامش (1992) در حسابداری و مالی از متغیرهایی مانند سن شرکت، رشد فروش شرکت، اندازه شرکت، مخارج سرمایه­ای شرکت، نسبت سود تقسیمی هر سهم، فرصت­های سرمایه­گذاری و رشد، میزان هزینه سرمایه، اهرم مالی، میزان تقسیم سود، الگوهای جریان­های نقدی، میزان سودآوری و ساختار سرمایه برای اندازه­گیری هر مرحله از چرخه عمر شرکت استفاده می­­کند (رامالینگودا و همکاران[26] ، 2013). الگوی دی آنجلو و همکاران^[27] (2006) از نسبت سود انباشته بر جمع حقوق صاحبان سهام یا جمع دارایی­ها استفاده کرده است (تقوی فردود و همکاران، 1399). تقوی فردود و همکاران (1399) در تحقیق خود با موضوع "توانایی الگوهای چرخه عمر شرکت و تبیین انعطاف‌پذیری مالی" به این نتیجه رسیده است که الگوی چرخه عمر دیکینسون با ترکیب خالص جریان وجوه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی یک شرکت، در مقایسه با الگوی چرخه عمر آنتونی و رامش (1992) و دی آنجلو (2006) نقشه عمر شرکت را در هر تاریخی از صورت‌های مالی به طور کامل­تر و همه­جانبه­تر فراهم می­کند و همین عامل توانایی تبیین این الگو را بالاتر برده است. از میان این معیارها، اندازه شرکت، سن شرکت، مخارج سرمایه­ای شرکت، رشد فروش شرکت، نسبت سود تقسیمی هر سهم شرکت و اهرم مالی شرکت بیشتر از سایر معیارها برای اندازه­گیری هر مرحله از چرخه عمر شرکت در ادبیات استفاده شده است.

 

2-4- چرخه عمر شرکت و ساختار مالکیت

هر شرکت در طول زندگی خود مراحلی را طی می­کند که بدون توجه به اصول حاکمیت شرکتی نمی­توان آنها را به درستی پیمود. باید در نظر داشت که خروج از هر مرحله زندگی شرکت و ورود به مرحله جدید به زیرساخت­ها و شرایط اولیه­هایی از نظر حاکمیتی نیاز دارد که این امر بدون اعمال تغییراتی خاص در ساختار کاری شرکت امکان­پذیر نیست. نکته مهم آن است که برای دستیابی به یک انتقال موفقیت­آمیز در گذار از مراحل عمر شرکت باید تعادل مجددی در ساختار و ابزارهای اجرایی حاکمیت شرکتی و خصوصاً در مالکیت آن ایجاد کرد و زمینه را برای ورود به دوره­های جدید فراهم آورد. با توجه به نکته فوق، سیستم­های حاکمیت شرکتی می­توانند همگام با چرخه عمر شرکت، تأثیرات و تغییرات شگرفی را تجربه کنند (علوی، 1380) و با توجه به این که حاکمیت شرکتی در نگاه کلی، شامل ترتیبات حقوقی، فرهنگی و نهادی می­شود که سمت و سوی حرکت و عملکرد شرکت­ها را تعیین می­کنند، عناصری که در این صحنه حضور دارند عبارتند از: سهامداران و ساختار مالکیت­شان، اعضای هیئت‌مدیره و ترکیباتشان، مدیریت شرکت که توسط مدیرعامل یا مدیر ارشد اجرایی هدایت می شود و سایر ذینفعان که امکان اثرگذاری بر حرکت شرکت را دارند. در این میان آنچه که بیشتر جلب توجه می­کند، حضور روزافزون سرمایه­گذاران نهادی و حقوقی در دایره مالکین شرکت­های سهامی عام و تأثیری است که حضور فعال این گروه بر نحوه حکمرانی بر سازمان­ها و همچنین عملکرد آنها می­تواند داشته باشد این که این مالکان به طور کلی کدام مرحله از چرخه عمر شرکت­ها را بیشتر ترجیح می­دهند ، نیز می­تواند موضوع در خور مطالعه­ای باشد.

 

2-5- چرخه عمر و ریسک

ادبیات موضوع به دلایل متنوعی برای تغییرات ریسک ویژه شرکت در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت اشاره می­کند. از جمله به دلیل نااطمینانی در سودآوری و جریان وجه نقد، نوسانات در مراحل افول و معرفی چرخه عمر شرکت بیشتر خواهد بود. در مراحل معرفی و افول چرخه عمر شرکت نوآوری بازار -محصول نیازمند تحمل ریسک قابل توجه­ای می باشد و در مرحله افول شرکت تمایل به ارائه نوآوری ندارد بنابراین خط تولید غیرجذاب و منسوخ شده و باعث کاهش قیمت شده و حاشیه سود شروع به کاهش می­کند در نتیجه انگیزه سرمایه­گذاران برای سرمایه­گذاری را از بین می­برد. از طرفی یک شرکت در مرحله بلوغ تحلیلگران بیشتری برای گزارش سودهای محتمل و تحلیل اطلاعات به منظور جلوگیری از قیمت­گذاری­های اشتباه و کاهش عدم تقارن اطلاعات جذب کرده و به این ترتیب ریسک ویژه شرکت در این مرحله کاهش می­یابد. همچنین کمبود منابع مالی، عدم تمایز محصول و پایین بودن کارایی تولید در مرحله معرفی، ممکن است به ایجاد نااطمینانی در بازدهی و جریان وجه نقد آینده شرکت بیانجامد. تنوع محصول به درآمد و سودآوری معناداری منتج می­شود و شرکت­ها در مرحله بلوغ ممکن است به سهم بازاری خود و برندسازی روی آورند (سلینگ و استیگنی، 1989). علاوه بر این، منطقی است که سرمایه­گذاری­های سنگین در مرحله معرفی به ایجاد بازدهی در مرحله رشد بیانجامد که یک تأثیر ترغیب­کننده بر بهره­وری در حال رشد و کاهش ریسک ویژه و نوسانات جریان وجه نقد شوند. در نهایت به دلیل تأثیر تنوع‌بخشی مالی در بیشتر اجزای بازار؛ در مرحله بلوغ، جریان وجه نقد و ریسک ویژه در این مرحله کاهش می­یابد (شهزاد^[28] و همکاران، 2020). شرکت­ها با توجه به هر مرحله از چرخه عمر خود چارچوبی را برای ارزیابی، طراحی و توسعه استراتژی­ها فراهم می­نمایند. به عقیده دیکینسون (2011) تصمیم­گیری­ها و فعالیت­های مربوط به جریان­های وجه نقد (عملیاتی، سرمایه­گذاری و تأمین مالی) در طول مراحل چرخه عمر متفاوت است. چرخه عمر شرکت­ها به مراحلی تقسیم می­شوند، شرکت در هر مرحله از چرخه عمر خود، سیاست و خط­مشی مشخص الگوی رفتاری، اقتصادی و مالی خاص خود را دنبال می­کند (آدیزس، 1989). از طرفی مراحل چرخه عمر شرکت یک عملکرد خطی از سن آن نیست، بلکه یک عملکرد از الگوهای جریان نقدی آن است (دیکینسون، 2011). اثر چرخۀ عمر بر ویژگی‌های شرکت را می‌توان به سه حوزه تقسیم کرد:

دستۀ اول، پژوهش‌هایی که تأثیر مراحل چرخۀ عمر را بر هزینۀ سرمایه‌، ساختار سرمایه و ریسک‌پذیری شرکت بررسی کرده‌اند. ظفر و همکاران (ظفر و همکاران[29]، 2017)، به بررسی ساختار سرمایه در مراحل مختلف عمر شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس پاکستان طی سال‌های 2004 تا 2013 پرداختند. نتایج پژوهش ایشان نشان می‌دهد‌ اهرم مالی شرکت‌ها رابطۀ مثبت بااهمیتی با سن آنها دارد. دستۀ دوم، پژوهش‌هایی که کیفیت گزارشگری شرکت‌ها را در مراحل مختلف چرخۀ عمر آزمون کرده‌اند. زیوهونگ و کی^[30] (2017) به بررسی مدیریت سود در مراحل مختلف چرخۀ عمر شرکت‌ها پرداختند. آنها نشان داده‌اند‌ مدیریت اقلام تعهدی و مدیریت واقعی سود در شرکت‌هایی که در مرحلۀ افول قرار دارند بیشترین میزان و در شرکت‌هایی که در مرحلۀ رشد قرار دارند، کمترین میزان را به خود اختصاص داده‌اند. دستۀ سوم هم پژوهش‌هایی هستند که سیاست‌های تقسیمی سود را در چرخۀ عمر بررسی کرده‌اند. بیکر و کاپور[31] (2015)، عوامل اثرگذار بر سیاست‌های تقسیمی سود را آزمون کردند. آنها دریافتند چرخۀ عمر یکی از عوامل مؤثر بر چگونگی توزیع سود است. کیوزکو (2015)، به بررسی عوامل مؤثر بر سود تقسیمی پرداخت. نتایج نشان داد شرکت‌ها در مرحلۀ بلوغ به‌دلیل کاهش طرح‌های سودآور تمایل به توزیع سود بیشتر دارند. وانگ و همکاران[32] (2011)، سیاست‌های تقسیمی سود شرکت‌ها را در مراحل چرخۀ عمرشان آزمون کردند. آنها دریافتند شرکت در مراحل اولیۀ عمرشان تمایل به پرداخت سود سهمی دارند؛ اگرچه با حرکت به سمت بلوغ با کاهش فرصت‌های رشد و افزایش سود‌آوری به میزان بیشتری سود نقدی توزیع می‌کنند. اعتمادی و همکاران (1393)، کاربرد نظریۀ چرخۀ عمر را در توضیح سیاست‌های تقسیمی سود بررسی کردند. نتایج حاکی از آن بود میانگین سود تقسیمی در مراحل رشد، بلوغ و افول متفاوت است.

 

2- پیشینه تحقیق

انصاری و همکاران (1402)، در پژوهش خود با عنوان پیش­بینی چرخه عمر و ارزیابی عملکرد مالی شرکت­ها با استفاده از الگوریتم درخت تصمیم و تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاره، به مطالعه نمونه­ای متشکل از 172 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به صورت سال- شرکت، پرداختند. نسبت­های مالی به عنوان متغیر مستقل و داده­های صورت جریان وجوه نقد به عنوان متغیر وابسته مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته­اند. نتایج نشان داد که نسبت کفایت نقد و نسبت بدهی به ارزش ویژه به ترتیب بیشترین و کمترین اهمیت را دارند. سپس با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی نسبت­های مالی برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت­ها اولویت­بندی شدند که نسبت­های اهرمی و نسبت­های سودآوری به ترتیب بالاترین و پایین­ترین رتبه را به خود اختصاص دادند. پژوهی و همکاران (1401)  به بررسی تأثیر ریسک بر قیمت سهام بانک­ها و شرکت­های بیمه با توجه به نقش تعدیلی ساز وکارهای راهبری شرکتی بانک و شرکت­های بیمه پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی 1389 تا 1398 پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که در بانک­ها، ریسک بازار بر قیمت سهام تأثیر مثبت و معنادار و متغیرهای ریسک اعتباری و ریسک نقدینگی بر قیمت سهام صنعت بانکداری تأثیر منفی و معنادار دارند. در شرکت‌های بیمه، ریسک بازار و ریسک نقدینگی بر قیمت سهام تأثیر مثبت و معنادار و ریسک اعتباری بر قیمت سهام این صنعت تأثیر منفی و معنادار دارد. مشایخ و میرزایی (1400) در پژوهشی در پِی یافتن پاسخی برای این که آیا بیش اعتمادی مدیر می­تواند منجر به مدیریت جریان­های نقدی گردد و از سویی دیگر خالص جریان نقد حاصل از فعالیت­های تأمین مالی و خالص جریان نقد فعالیت­های سرمایه­گذاری، اثری در رابطه­ی بین بیش اعتمادی مدیر و مدیریت جریان‌های نقدی عملیاتی دارد، می­باشد. نتایج نشان دادند که بیش اعتمادی مدیر بر مدیریت جریان­های نقدی عملیاتی اثر مثبت و معناداری دارد و همچنین جریان نقد حاصل از فعالیت­های تأمین مالی و جریان نقد حاصل از فعالیت­های سرمایه­گذاری، اثر منفی و معنادار در رابطه­ی بین بیش­اعتمادی مدیر و مدیریت جریان­های نقدی دارد.

امین  و صالح نژاد (1399) تأثیر عملکرد پایداری شرکت بر ارزش افزوده اقتصادی در طی چرخه عمر شرکت را بررسی کردند. در این تحقیق تعداد 91 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال­های 1388 الی 1396 مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش از تحلیل کوواریانس و رگرسیون حداقل مربعات بهره­گیری شده است. نتایج نشان داد که سطح عملکرد پایداری در طی مراحل چرخه عمر شرکت متفاوت است و عملکرد پایداری شرکت در مرحله بلوغ چرخه عمر به اوج خود می­رسد. از سوی دیگر عملکرد پایداری شرکت در مراحل رشد و بلوغ اثر مثبت و معناداری بر ارزش‌افزوده اقتصادی دارد. با توجه به یافته­های پژوهش، هر چه شرکت­ها به مرحله رشد و بلوغ نزدیک­تر می­شوند، به منظور ایجاد مزیت رقابتی، کسب مشروعیت اجتماعی و نیز استفاده بهینه از منابع به اقدامات پایداری روی آورده و این امر موجب ایجاد ارزش‌افزوده اقتصادی برای شرکت­ها می­شود.

دولو و عزیزی (1398) به بررسی اثر چرخه عمر شرکت بر ریسک غیرسیستماتیک و واکاوی ریسک جریان نقدی و عدم اطمینان اطلاعاتی پرداختند. برای این منظور نمونه­ای متشکل از 268 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بین سال­های 1383 تا 1394 بررسی گردید. یافته­ها نشان می­دهد در قیاس با مرحله رکود، ریسک غیرسیستماتیک در مراحل معرفی و افول، بالاتر و در مراحل رشد و بلوغ، پایین­تر است. همچنین نوسان جریان نقدی و عدم اطمینان اطلاعاتی، فقط در مرحله بلوغ با مرحله رکود تفاوت دارد و از این نظر بین سایر مراحل چرخه عمر و مرحله رکود تفاوتی وجود ندارد. به همین دلیل فقط می­توان پایین­تر بودن ریسک غیرسیستماتیک مرحله بلوغ نسبت به مرحله رکود را از طریق تغییر این دو عامل توضیح داد.

آقائی و همکاران (1397) در تحقیقی به بررسی تأثیر چرخه عمر و احساسات سهامداران بر ریسک‌پذیری پرداختند. بدین منظور 170 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال‌های 1384 الی 1395 به عنوان نمونه تحقیق انتخاب و با استفاده از روش داده‌های ترکیبی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد ریسک‌پذیری در مراحل ظهور و رشد چرخه عمر بیشتر از مراحل بلوغ و افول می‌باشد. همچنین نتایج بیانگر این است که با افزایش احساسات سهامداران، ریسک‌پذیری در مراحل چرخه عمر افزایش می‌یابد.

شهزاد و همکاران (2022) در تحقیقی ارزیابی کردند که چگونه مراحل مختلف چرخه عمر شرکت بر تصمیمات مدیران با وجود محدودیت‌های نقدینگی دارایی، ریسک ویژه و ریسک جریان نقدی تأثیر می‌گذارد. شرکت­ها سرمایه­گذاری بیشتری در مراحل معرفی، رشد و افول انجام می­دهند. در مقابل، سرمایه­گذاری کمتری در مرحله بلوغ انجام می­شود جدای از اثرات تعدیل‌کننده، نقدینگی دارایی شرکت‌ها به طور مثبت بر فرصت‌های نوآوری خروجی در دوره‌های جاری و آتی تأثیر می‌گذارد، در حالی که ریسک ویژه و جریان نقدی به طور منفی به نوآوری ورودی و خروجی شرکت‌ها کمک می‌کند. این یافته‌ها نه تنها به مدیران در تصمیم‌گیری‌های نوآورانه شرکت‌ها کمک می‌کنند، بلکه درک سرمایه‌گذاران از تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری را از طریق مراحل مختلف چرخه عمر شرکت افزایش می‌دهند.

بیسواس^[33] و همکاران (2022) در تحقیقی چرخه عمر شرکت و قابلیت مقایسه صورت­های مالی را از سال 1987 تا 2019 در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار آمریکا مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه نشان می­دهد که چگونه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بین شرکت‌ها در مرحله بلوغ چرخه عمرشان و شرکت‌ها در سایر مراحل چرخه عمر متفاوت است. شرکت‌های بالغ تمایل به تهیه صورت‌های مالی دارند که در بین همتایان خود در صنعت قابل مقایسه باشد. این مطالعه لزوم در نظر گرفتن چرخه عمر شرکت هنگام طراحی استانداردهای حسابداری مالی به سیاست گذاران را تایید می­نماید.

بیکی جگی و همکاران[34] (2022) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که تفاوت‌ها در رشد اقتصادی و ثبات شرکت‌ها در طول مراحل مختلف چرخه عمر، مدیران را تشویق می‌کند تا سود گزارش‌شده را به‌طور متفاوتی برای دستیابی به اهداف خود مدیریت کنند. مدیران سود گزارش‌شده را با استفاده از اقلام تعهدی اختیاری مثبت در طول مراحل مقدماتی و افول چرخه عمر شرکت، به سمت بالا تنظیم می­کنند. از سوی دیگر، مدیران ممکن است استفاده از اقلام تعهدی اختیاری منفی را در طول مراحل رشد و بلوغ در نظر بگیرند تا بتوانند برخی از درآمدها را برای استفاده در سال‌های بعد که عملکرد شرکت در مقایسه با انتظارات بازار ضعیف است، ذخیره کنند. سهامداران نهادی بزرگ نظارت مؤثری انجام می­دهند و مدیران را از استفاده از اقلام تعهدی اختیاری منصرف می­کنند زیرا استفاده از آنها ممکن است منجر به قابلیت اطمینان کمتر سود گزارش شده شود.

احمد و همکاران[35] (2021) تأثیر مراحل چرخه عمر شرکت بر کارایی سرمایه­گذاری را بررسی کردند. در این تحقیق از داده­های 351 شرکت و مدل­های پانل دیتا استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که معیار کارایی سرمایه­گذاری شرکت در مراحل معرفی و افول پایین و در مراحل رشد و بلوغ بالا می باشد و به صورت کلی روند کارایی سرمایه­گذاری شرکتی در مراحل چرخه عمر شرکت به صورت U برعکس می­باشد. 

شهزاد و همکاران (2020) در تحقیقی با عنوان " آیا ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت تأثیرگذار است؟" به بررسی این موضوع در کشور چین و در دوره 2007 تا 2016 پرداختند. یافته­ها حاکی از آن است که هر سه ریسک در مراحل ظهور، رشد و افول به طور قابل توجهی افزایش می­یابند زیرا مزایای رقابتی، دسترسی به منابع و قابلیت­های آنها محدود است. نتایج نشان می­دهد ریسک در مرحله بلوغ کمتر هستند. علاوه بر این، در این تحقیق با بررسی نوسانات جریان وجه نقد دریافتند که با توجه به مراحل چرخه عمر شرکت، نوسانات جریان وجه نقد تأثیرگذاری متفاوتی بر انواع ریسک داشته است.  

 

فرضیات پژوهش

به منظور بررسی تأثیر مراحل چرخه عمر تأثیر معناداری بر ریسک شرکت­ها و تأثیر مالکیت دولتی بر این ارتباط و با توجه به مبانی نظری بیان‌شده در فصول اول و دوم تحقیق حاضر، فرضیه­هایی به صورت زیر برای آزمون تدوین می­شوند:

فرضیه 1: مراحل چرخه عمر تأثیر معناداری بر ریسک ویژه شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد.

فرضیه 2: مراحل چرخه عمر تأثیر معناداری بر ریسک بازار شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد.

فرضیه 3: مراحل چرخه عمر تأثیر معناداری بر ریسک کل شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد.

فرضیه 4: مالکیت دولتی تأثیر معناداری بر رابطه بین ریسک ویژه شرکت و مراحل چرخه عمر در شرکت­های پذیرفته شده در ب. ا. بهادار تهران دارد.

فرضیه 5: مالکیت دولتی تأثیر معناداری بر رابطه بین ریسک بازار شرکت و مراحل چرخه عمر در شرکت­های پذیرفته شده در ب. ا. بهادار تهران دارد.

فرضیه 6: مالکیت دولتی تأثیر معناداری بر رابطه بین ریسک کل شرکت و مراحل چرخه عمر در شرکت­های پذیرفته شده در ب. ا. بهادار تهران دارد.

 

روش تحقیق

هدف تحقیقات کاربردی، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است یا به عبارت دیگر تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد علمی دانش هدایت می‌شوند، لذا این تحقیق از نظر هدف در زمره تحقیقات کاربردی محسوب می­شود. تحقیقات علمی بر اساس نحوه گردآوری داده‌ها را می‌توان به دو دسته‌ تقسیم کرد: تحقیق توصیفی (غیر آزمایشی) و تحقیق آزمایشی تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش‌هایی است که هدف آن‌ها توصیف شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی است. اجرای تحقیق توصیفی می‌تواند صرفاً برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری دادن به فرآیند تصمیم‌گیری باشد.

در بخش ابتدایی تحقیق از تحقیق توصیفی برای مشخص نمودن شرایط متغیرها استفاده می­شود. در ادامه که اطلاعات از صورت­های مالی و گزارش­های منتشره شرکت­های در وب سایت کدال استخراج می­شوند و رابطه میان متغیرها بر اساس هدف پژوهش تحلیل می­گردد و از این رو این مطالعه تحقیق توصیفی - همبستگی می­باشد.

 

جامعه آماری و روش نمونه­گیری

 جامعۀ آماری این تحقیق شامل کلیۀ شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد. در این تحقیق برای این که نمونۀ آماری یک نمایندة مناسب از جامعۀ آماری مورد نظر باشد، از روش حذف سیستماتیک استفاده شده است. برای این منظور 4 معیار زیر در نظر گرفته شده و در صورتی که شرکتی کلیۀ معیارها را احراز کرده باشد به عنوان نمونۀ تحقیق انتخاب شده و مابقی حذف می­شوند.

• شرکت­ها پیش از سال 1396 در بورس پذیرفته شده و تا پایان سال 1400 در بورس اوراق بهادار فعال باشند.
• صورت­های مالی خود را پیش از اتمام مدت چهار ماهه پس از سال مالی در سامانه کدال بورس اوراق بهادار منتشر نموده باشند.
• سهام شرکت­ها در طی سال حداقل یک بار معامله شده باشد.
• اطلاعات مالی شرکت­ها در دسترس باشد.

 

بعد از مدنظر قرار دادن کلیۀ معیارهای مذکور، تعداد 136 شرکت به عنوان جامعۀ غربالگری شده باقیمانده است که تمامی آنها به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شده­اند.

 

ابزار جمع­آوری داده­های تحقیق

تجزیه وتحلیل داده­های این تحقیق و آزمون فرضیات آن توسط نرم افزار Excel  و EVIEWS10  انجام ­می­شود. به این ترتیب که اطلاعات فراهم شده توسط پایگاه­های اطلاعاتی ابتدا در نرم‌افزار Excel دسته­بندی و مرتب‌سازی شده است و سپس به نرم‌افزار EVIEWS10 منتقل می­گردد تا آزمون­های آماری مورد نظر بر روی آنها انجام شود. در نهایت تجزیه و تحلیل با استفاده از داده­های پانل دیتا انجام خواهد شد.

 

7-1- متغیرهای کلی تحقیق و نحوه به دست آوردن آن‌ها

در این مطالعه به منظور آزمون فرضیات تحقیق به پیروی از شهزاد و همکاران (2020) از مدل­های پانل دیتا به شرح زیر استفاده می­شود:

 

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)

 

 

7-2- متغیرهای وابسته

1- ریسک ویژه^[36] (IdioVol )

برای اندازه­گیری ریسک ویژه نیز به پیروی از شهزاد و همکاران (2020) از باقیمانده مدل­های رگرسیونی ارائه شده از سوی فاما و فرنچ (1993) به شرح زیر استفاده شده است:

 

(7)

 

  صرف ریسک سهام هر یک از شرکت­های نمونه می­باشد که از طریق کسر بازده بدون ریسک  Retf،tاز بازده سهام SRetm،t هر یک از شرکت­ها در ماه t به دست آمده است.

در این مدل Retf،t عبارت است از نرخ بازده بدون ریسک که نرخ اوراق مشارکت در نظر گرفته می­شود و از طریق سایت بانک مرکزی قابل استخراج است.Retm،t  نیز عبارت است از نرخ بازده بازار که از بانک­های اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار قابل استخراج است.

2- ریسک بازار  (Market risk):  ریسک بازار برابر با انحراف معیار سالانه بازدهی شاخص بورس

3-ریسک کل (Total risk):  ریسک کل که مساوی مجموع ریسک بازار و ریسک ویژه است.

 

 7-3-متغیرهای مستقل:

مراحل مختلف چرخه عمر شرکت

در این پژوهش مشابه پژوهش شهزاد و همکاران (2020) از الگوی جریانات نقدی (جریان وجه نقد عملیاتی (CFO)، جریان وجه نقد سرمایه‌گذاری (CFI) و جریان وجه نقد جریان نقد ناشی از فعالیت‌های مالی (CFF) دیکینسون (2011 ) به منظور طبقه­بندی شرکت­ها به مراحل مختلف چرخه عمر شرکت استفاده می­شود.

 

جدول (1). تفکیک مراحل چرخه عمر شرکت به روش الگوهای جریان نقدی

8	7	6	5	4	3	2	1
نزول	نزول	رکود	رکود	رکود	بلوغ	رشد	ظهور	علامت های پیش بینی شده
–	–	+	+	–	+	+	–	خالص جریان نقد فعالیت­ عملیاتی
+	+	+	+	–	–	–	–	خالص جریان نقد فعالیت­ سرمایه­گذاری
–	+	–	+	–	–	+	+	خالص جریان نقد فعالیت­ تأمین مالی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

7-4-متغیر تعدیل­گر

مالکیت دولتی و غیر دولتی (State-owned):

شرکت با مالکیت دولتی: به شرکتی اطلاق می­شود که بیش از 50 درصد سهام آن متعلق به دولت و یا بخش­ها و شرکت­های دولتی دیگر باشد. در این تحقیق به تبعیت از فام^[37] (2020)، خونگ^[38] (2022)   از درصد سهام دولتی به کل سهام برای این متغیر استفاده می­شود. این متغیر در مدل رگرسیونی به عنوان تعدیل­گر روابط بین انواع ریسک و مراحل چرخه عمر مورد استفاده قرار گرفت و در مراحل چرخه عمر ضرب گردید.

 

متغیرهای کنترلی

جدول زیر متغیرهای کنترلی این پژوهش را نشان می دهد.

 

جدول (2). جدول نحوه محاسبه متغیرهای کنترلی

نحوه محاسبه متغیرها	نماد	متغیرها
لگاریتم طبیعی اندازه شرکت (ارزش بازار شرکت در پایان سال) که از حاصل ضرب تعداد کل سهام در قیمت بازار هر سهم به دست می­آید. (فخاری و محمدی، 1397) .(حسین[39]،2020، دورانا[40]،2021)		اندازه شرکت
بازده دارایی شرکت i در دوره t که از تقسیم سود خالص بر مجموع دارایی­های شرکت به دست می­آید.(حسین،2020، دورانا،2021)		بازده دارایی
این متغیر از تقسیم ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری آن در پایان سال محاسبه می­شود (آقایی، حسنی و اسدی، 1396)، (حسین،2020، دورانا،2021)		نسبت ارزش بازار به دفتری ح.ص.س
متغیر اهرم مالی که از نسبت مجموع بدهی به مجموع دارایی شرکتi در پایان دوره t محاسبه می­شود.(آقایی، حسنی و اسدی،1396)، (حسین،2020، دورانا،2021)		درجه اهرم مالی
سن شرکت که از تفاضل سال t و سال تاسیس شرکت i به دست می­آید. (شهرزاد و همکاران، 2020)		سن شرکت

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 یافته­های پژوهش

ابتدا برای شناخت بیشتر نمونه­های آماری، ویژگی­های جمعیت شناختی آنها با استفاده از جداول تشریح می­شود، سپس توزیع میانگین، انحراف استاندارد و... شاخص­های مربوط به متغیرهای مورد مطالعه مورد بررسی واقع می‌گردد. در ادامه در اجرای اولیه مدل­های تحقیق با استفاده از آماره‌های چاو و هاسمن نوع مدل مناسب برازش رگرسیون (داده‌های تلفیقی یا پانل با اثرات ثابت و تصادفی) تعیین شده است. سپس در اجرای ثانویه مدل فروض کلاسیک رگرسیون شامل نرمال بودن توزیع متغیرها، استقلال توزیع خطاها، نرمال بودن توزیع خطاها، ناهمسانی واریانس­ها و استقلال متغیرهای مستقل بررسی شده است. در نهایت در اجرای نهایی مدل با توجه به معناداری کل مدل و نیز معناداری تک تک ضرایب مدل نهایی استخراج گردیده است. در این پژوهش به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها و استخراج نتایج پژوهش، از نرم­افزارهای Excel  وEviews 10   استفاده شده است.

 

1-8- آمار توصیفی داده­ها 

موضوع آمار توصیفی تنظیم و طبقه‌بندی داده‌ها، نمایش ترسیمی، و محاسبه­ی مقادیری از قبیل میانگین، انحراف معیار، میانه و ... می‌باشد که حاکی از مشخصات یکایک اعضای نمونه­ی مورد بحث است. در آمار توصیفی اطلاعات حاصل از یک گروه، همان گروه را توصیف می‌کند و اطلاعات به دست آمده به دسته‌جات مشابه تعمیم داده نمی‌شود. در جدول 3آمار توصیفی مربوط به متغیرهای تحقیق ارائه شده است. لازم به ذکر است که در این تحقیق از اطلاعات 136 شرکت مالی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره­ی زمانی 1396-1400 استفاده شده است.

 

جدول (3). آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

متغیر	نماد	میانگین	میانه	ماکزیمم	مینیمم	انحراف معیار	چولگی	کشیدگی
اهرم مالی	LEVER	631/0	578/0	813/2	037/0	285/0	117/2	993/10
بازده دارایی	ROA	138/10	156/9	139/64	983/13-	392/12	056/0-	124/3
ارزش بازار به دفتری	M_B	2.782	2.238	27.189	-10.418	2.172	1.916	10.546
اندازه	SIZE	987/13	356/12	419/18	158/8	169/2	560/0	835/2
مالکیت دولتی	SO	61.671	58.098	100	0	15.263	-0.852	3.971
سن شرکت	AGE	3.721	3.682	5.078	2.876	0.849	-0.738	2.129

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

جدول (4). آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

متغیر	نماد	فراوانی
مرحله معرفی	INTRED	6
مرحله رشد	GROWTH	53
مرحله بلوغ	MATURE	35
مرحله افول	DECLINE	7
مرحله رکود	SH_OUT	35
مشاهدات		136

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

2-8 آمار استنباطی (پاسخ به فرضیه‌های تحقیق)

در صورتی که مقدار محاسبه شده F کمتر از F جدول باشد فرض صفر پذیرفته می‌شود و فقط یک عرض از مبدأ لازم است استفاده گردد. ولی در صورتی که مقدار F محاسبه شده از بیشتر از F جدول باشد، فرضیه صفر رد و اثرات گروه پذیرفته می‌شود و باید عرض از مبدأهای مختلفی را برآورد و استفاده نمود. نتایج مربوط به آزمون لیمر (چاو) برای شش مدل‌‌ رگرسیونی تحقیق حاضر در جدول 5 نشان داده شده است.

با توجه به سطح معناداری نتایج آزمون چاو،  فرض (مدل تلفیقی) تایید نمی­شود. به بیان دیگر، آثار فردی یا گروهی وجود دارد و باید از روش داده­های تابلویی (پانل) برای برآورد مدل رگرسیونی تحقیق استفاده شود که در ادامه برای تعیین نوع مدل پانل (با اثرات تصادفی یا اثرات ثابت) از آزمون هاسمن استفاده می‌شود.

نتایج مربوط به آزمون هاسمن برای مدل تحقیق در جدول 6 نشان داده شده است. نتایج نشان می­دهد که برای مدل تحقیق اثرات از نوع ثابت هستند. لازم به ذکر است که سه مدل اول در جداول بالا بدون نقش متغیر تعدیل­گر مالکیت دولتی است و سه مدل دوم با لحاظ این متغیر می­باشد.

 

جدول (5). آزمون چاو

مدل رگرسیونی	آماره F	احتمال	نتیجه آزمون
مدل اول	11.4653	0.0000	رد فرض صفر	مدل پانل
مدل دوم	12.1356	0.0000	رد فرض صفر	مدل پانل
مدل سوم	10.4517	0.0001	رد فرض صفر	مدل پانل
مدل چهارم	11.3481	0.0004	رد فرض صفر	مدل پانل
مدل پنجم	9.1581	0.0009	رد فرض صفر	مدل پانل
مدل ششم	12.1421	0.0000	رد فرض صفر	مدل پانل

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

جدول (6)  آزمون هاسمن

مدل رگرسیونی	آماره	احتمال	نتیجه آزمون
مدل اول	21.4561	0.0012	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت
مدل دوم	24.7319	0.0003	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت
مدل سوم	25.0198	0.0001	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت
مدل چهارم	22.4891	0.0008	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت
مدل پنجم	25.6769	0.0000	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت
مدل ششم	22.1382	0.0009	رد فرض صفر	پانل با اثرات ثابت

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

2-2-8 - نتایج برآورد مدل

در این تحقیق 6 مدل رگرسیونی پانل دیتا برآورد شده است. در 3 مدل اول به ترتیب ریسک ویژه، ریسک بازار و ریسک کل به عنوان متغیر وابسته مورد استفاده قرار گرفته است. سه مدل بعدی نیز، با لحاظ متغیر تعدیل­گر مالکیت دولتی در مدل­های فوق می­باشند. متغیرهای مستقل و کنترلی در سه مدل اول همسان بوده و تلاش می­شود با استفاده از این مدل ها، وضعیت ریسک­های ویژه، ریسک بازار و ریسک کل در مراحل مختلف چرخه عمر مورد بررسی قرار گیرد. در ادامه روابط موجود در سه مدل اول با لحاظ متغیر تعدیل­گر مالکیت دولتی در قالب مدل­های چهارم تا ششم بررسی شده است. نتایج حاصل از برازش معادله­های رگرسیونی پژوهش در جداول7 و 8 آورده شده است.

در مدل اول (ریسک ویژه شرکت بدون نقش تعدیل­گر مالکیت دولتی)، مقدار آماره F (10.85) حاکی از معناداری کلی مدل رگرسیونی می­باشد. ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 67/0 می­باشند. در مدل دوم (ریسک بازار) مقدار آماره F (37/7) حاکی از معناداری کلی مدل رگرسیونی می­باشد. ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 69/0 می­باشند و در مدل سوم (ریسک کل) مقدار آماره F (47/10) حاکی از معناداری کلی مدل رگرسیونی می­باشد. ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 66/0 می­باشند. این نتایج نشان دهنده قدرت توضیح‌دهندگی نسبی مطلوب مدل­های برآورد شده می­باشد. در ادامه آماره دوربین واتسون و همچنین آماره وایت نیز به ترتیب به منظور بررسی فروض کلاسیک مدل مورد بررسی قرار گرفته­اند که حاکی عدم خود همبستگی سریالی و همچنین برقراری فرض همسانی واریانس در مدل برآورد شده می­باشد. در نهایت این نتایج نشان‌دهنده قابلیت اتکای نتایج برآوردی می­باشد و می­توان از ضرایب متغیرها به منظور آزمون فرضیات تحقیق استفاده نمود. در ادامه نتایج برآورد سه مدل مورد استفاده ارائه شده است.

جدول (7) نتایج برآورد 3 مدل اول تحقیق

نماد	ریسک ویژه		ریسک بازار		ریسک کل
	ضریب انحراف معیار آماره t	احتمال رابطه	ضریب انحراف معیار آماره t	احتمال رابطه	ضریب انحراف معیار آماره t	احتمال رابطه
عرض از مبداء	464/1- 366/0 992/3-	0001/0 -	856/7 988/1 95/3	0001/0 -	994/4 161/0 003/31	000/0 -
مرحله معرفی NTREDUCTION	239/0 082/0 898/2	0039/0 مستقیم	511/0 244/0 092/2	037/0 مستقیم	144/0 023/0 208/6	000/0 مستقیم
مرحله رشد GROWTH	118/0 025/0 653/4	000/0 مستقیم	061/0 028/0 188/2	029/0 مستقیم	291/0 095/0 044/3	0024/0 مستقیم
مرحله بلوغ MATURE	138/0- 029/0 744/4-	0000/0 معکوس	084/0- 041/0 025/2-	043/0 معکوس	219/0- 032/0 773/6-	000/0 معکوس
مرحله افول  DECLINE	348/0 0401/0 665/8	0000/0 مستقیم	454/0 051/0 753/8	000/0 مستقیم	313/0 073/0 4.246	000/0 مستقیم
مرحله رکود  SHAKE_OUT	127/0- 025/0 054/5-	0000/0 معکوس	254/0- 044/0 782/5-	000/0 معکوس	147/0- 018/0 112/8-	000/0 معکوس
بازده دارایی ROA	053/0 014/0 816/3	0002/0 مستقیم	004/0 005/0 884/0	376/0 -	016/0- 006/0 473/2-	0139/0 معکوس
سن شرکت  LOG(AGE)	160/2 137/0 713/15	0000/0 مستقیم	655/0- 162/0 045/4-	0001/0 معکوس	107/0- 018/0 723/5-	000/0 معکوس
اندازه  SIZE	026/0- 016/0 562/1-	1190/0 -	011/0- 003/0 993/2-	003/0 معکوس	046/0- 010/0 556/4-	000/0 معکوس
اهرم مالی  LEVERAGE	0005/0- 091/0 0060/0-	9950/0 -	033/0- 045/0 726/0-	467/0 -	015/0- 020/0 758/0-	4483/0 -
ارزش بازار به دفتری B_M	0278/0 088/0 314/0	7530/0 -	026/0 022/0 178/1	239/0 -	0007/0 017/0 042/0	966/0 -
ضریب تعیین	741/0		8007/0		732/0
ضریب تعیین تعدیل شده	673/0		6921/0		662/0
آماره F	856/10		372/7		472/10
معنی داری (p-vlue)	000/0		000/0		000/0
دوربین واتسون	752/1		450/2		252/2

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتایج جدول 7 نشان می­دهد که ضرایب  متغیرهای مراحل چرخه عمر شرکت از لحاظ آماری معنادار برآورد شده­اند و نیز بیانگر روابط معنادار این متغیرها با متغیر وابسته مدل (ریسک) می­باشند. علاوه بر این ضریب متغیرهای مرحله معرفی، رشد و افول مثبت و ضریب متغیرهای مرحله بلوغ و رکود منفی برآورد شده­اند. در نتیجه این ضرایب نشان می­دهند که ریسک ویژه شرکت در مراحل معرفی، رشد و افول در مقایسه با مراحل بلوغ و رکود بالاتر می­باشد و در مراحل بلوغ و رکود ریسک ویژه شرکت کاهش می­یابد.  نتایج بررسی ضرایب متغیرها نیز نشان می­دهد که شرکت­های نمونه، در مراحل معرفی، رشد و افول در مقایسه با مراحل بلوغ و رکود ریسک بازار بالاتری را تجربه کرده­اند. همچنین این نتایج مدل اول در ارتباط با مراحل چرخه عمر شرکت را تأیید می­کند به صورتی که این نتایج نیز نشان می­دهد که ریسک کل شرکت در مراحل معرفی، رشد و افول در مقایسه با مراحل بلوغ و رکود بالاتر می­باشد و در مراحل بلوغ و رکود ریسک کل شرکت کاهش می­یابد. در ادامه با اضافه کردن متغیرهای تعدیل­گر مالکیت دولتی، نقش مالکیت دولتی در روابط بین انواع ریسک و مراحل چرخه عمر مورد بررسی قرار گرفت. جدول 8 نتایج این بخش را نشان می دهد. در مدل چهارم (ریسک ویژه شرکت با نقش تعدیل­گر مالکیت دولتی)، مقدار آمار F (89/13) حاکی از معناداری کلی مدل رگرسیونی می­باشد. ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 72/0 می باشد. در مدل پنجم (ریسک بازار با تعدیل­گر مالکیت دولتی) مقدار آمار F (13/8) حاکی از معناداری کلی مدل رگرسیونی می­باشد. ضریب تعیین برابر با 59/0 می­باشد و در مدل ششم (ریسک کل با نقش تعدیل­گری مالکیت دولتی) مقدار آمار F (68/6) حاکی از معناداری کلی مدل رگرسیونی می­باشد. ضریب تعیین برابر با 54/0 می­باشد. این نتایج نشان‌دهنده قدرت توضیح‌دهندگی نسبی مطلوب مدل­های برآورد شده می­باشد. در ادامه آماره دوربین واتسون و همچنین آماره وایت نیز به ترتیب به منظور بررسی فروض کلاسیک مدل مورد بررسی قرار گرفته­اند که حاکی عدم خود همبستگی سریالی و همچنین برقراری فرض همسانی واریانس در مدل برآورد شده می­باشد. در نهایت این نتایج نشان‌دهنده قابلیت اتکای نتایج برآوردی می­باشد و می­توان از ضرایب متغیرها به منظور آزمون فرضیات تحقیق استفاده نمود. در ادامه نتایج برآورد سه مدل مورد استفاده ارایه شده است.

جدول (8) نتایج برآورد 3 مدل اول تحقیق (ریسک با تعدیل­گری مالکیت)

	ریسک ویژه		ریسک بازار		ریسک کل
نماد	ضریب انحراف معیار آماره t	احتمال نوع رابطه	ضریب انحراف معیار آماره t	احتمال نوع رابطه	ضریب انحراف معیار آماره t	احتمال نوع رابطه
عرض از مبداء	923/1- 143/0 998/8-	0000/0 -	885/0 074/0 966/11	0000/0 -	546/3 385/0 189/9	0000/0 -
مرحله معرفی  INTREDUCTION	345/0 066/0 199/5	0000/0 مستقیم	034/0 004/0 634/7	0000/0 مستقیم	394/0 042/0 290/9	0000/0 مستقیم
مرحله رشد  GROWTH	301/0 139/0 163/2	0312/0 مستقیم	034/0 005/0 894/5	000/0 مستقیم	208/0 066/0 119/3	002/0 مستقیم
مرحله بلوغ  MATURE	241/0- 012/0 451/19-	0000/0 معکوس	049/0 005/0 328/8	0000/0 معکوس	285/0- 057/0 939/4-	0000/0 معکوس
مرحله افول  DECLINE	307/0 092/0 336/3	0009/0 مستقیم	056/0 013/0 272/4	000/0 مستقیم	4005/0 152/0 634/2	009/0 مستقیم
مرحله رکود  SHAKE_OUT	263/0- 113/0 323/2-	0207/0 معکوس	043/0- 006/0 839/6-	000/0 معکوس	279/0- 098/0 845/2-	005/0 معکوس
بازده دارایی  ROA	841/0 233/0 608/3	0003/0 مستقیم	006/0 007/0 820/0	412/0 مستقیم	001/0- 023/0 062/0-	950/0 معکوس
سن شرکت  LOG(AGE)	025/0 065/0 389/0	697/0 -	758/0- 258/0 928/2-	003/0 معکوس	170/0- 060/0 838/2-	005 معکوس
اندازه  SIZE	255/0 161/0 576/1	115/0 -	444/2- 486/0 019/5-	000/0 معکوس	022/0- 009/0 231/2-	027/0 معکوس
اهرم مالی  LEVERAGE	824/1 312/0 836/5	0000/0 مستقیم	455/0- 469/0 969/0-	332/0 -	0004/0- 001/0 450/0-	652/0 -
ارزش بازار به دفتری  B_M	025/0 041/0 622/0	534/0 -	825/2 604/0 673/4	000/0 مستقیم	0018/0 004/0 393/0	694/0 -
مالکیت دولتی  SO	002/0- 0006/0 240/3-	001/0 معکوس	175/0 052/0 307/3	0010/0 معکوس	014/0- 002/0 241/5-	000/0 معکوس
متغیر تعدیل گر مالکیت دولتی * متغیر مستقل مرحله معرفی SO*INTREDUCTION	001/0- 0005/0 062/3-	002/0 معکوس	014/0- 011/0 280/1-	201/0 -	002/0- 0008/0 047/3-	002/0 معکوس
متغیر تعدیل گر مالکیت دولتی * متغیر مستقل مرحله رشد SO*GROWTH	001/0- 0005/0 957/2-	003/0 معکوس	006/0- 009/0 699/0-	484/0 -	001/0- 0002/0 652/8-	000/0 معکوس
متغیر تعدیل گر مالکیت دولتی * متغیر مستقل مرحله بلوغ SO*MATURE	007/0- 0026/0 954/2-	003/0 معکوس	092/0- 085/0 083/1-	281/0 -	003/0- 0012/0 954/2-	003/0 معکوس
متغیر تعدیل گر مالکیت دولتی * متغیر مستقل مرحله افول SO*DECLINE	001/0- 0007/0 137/2-	033/0 معکوس	441/0- 329/0 338/1-	183/0 -	038/0- 011/0 406/3-	0007/0 معکوس
متغیر تعدیل گر مالکیت دولتی * متغیر مستقل مرحله رکود SO*SHAKE_OUT	0008/0- 00019/0 176/4-	0000/0 معکوس	434/0- 540/0 804/0-	423/0 -	086/0- 015/0 481/5-	0000/0 معکوس
ضریب تعیین	784/0		675/0		641/0
ضریب تعیین تعدیل شده	728/0		592/0		545/0
آماره F	897/13		130/8		682/6
معنی داری (p-vlue)	000/0		000/0		000/0
دوربین واتسون	784/1		837/1		279/2

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتایج جدول 8 نشان می­دهد که ضرایب متغیرهای تعدیلی مراحل چرخه عمر شرکت/ مالکیت دولتی، از لحاظ آماری معنادار برآورد شده­اند که نشان دهنده روابط معنادار این متغیرها با متغیر وابسته مدل (ریسک شرکت) می­باشند. علاوه بر این ضریب این متغیرها منفی برآورد شده­اند. در نتیجه اثر تعدیلی مالکیت دولتی بر رابطه بین ریسک ویژه و مراحل چرخه عمر منفی و کاهشی است. این نتایج نشان می­دهد که مالکیت دولتی باعث کاهش اثر مراحل رشد بر ریسک ویژه شرکت شده است. همچنین نتایج نشان می­دهد که ضرایب متغیرهای تعدیلی مراحل چرخه عمر شرکت/ مالکیت دولتی از لحاظ آماری معنادار نیستند. در نتیجه اثر تعدیلی مالکیت دولتی بر رابطه بین ریسک بازار و مراحل چرخه عمر را نمی­توان از لحاظ آماری تأیید نمود. نتایج مدل­ نهایی ارزیابی اثر تعدیل­گر مالکیت دولتی بر روابط بین ریسک کل شرکت و مالکیت دولتی ارائه شده است. همان طور که در این جدول مشاهده می­شود ضرایب  متغیرهای تعدیلی مراحل چرخه عمر شرکت/ مالکیت دولتی از لحاظ آماری معنادار و منفی برآورد شده­اند در نتیجه اثر تعدیلی مالکیت دولتی بر رابطه بین ریسک کل شرکت و مراحل چرخه عمر منفی و کاهشی است. این نتایج نشان می­دهد که مالکیت دولتی باعث کاهش اثر مراحل رشد بر ریسک ویژه شرکت شده است.

 

3-2-8 - آزمون فرضیات تحقیق

 بر اساس نتایج جدول 7 ضرایب متغیرهای مجازی مربوط به مراحل چرخه عمر شرکت معنادار برآورد شده است. بنابراین فرضیه اول، دوم و سوم تحقیق مورد تأیید قرار می­گیرد. بر اساس نتایج جدول 8 ضرایب متغیرهای تعدیل­گر مالکیت دولتی* مراحل چرخه عمر منفی و معنادار برآورد شده است که نشان­دهنده تأثیر کاهشی مالکیت دولتی بر ریسک ریسک ویژه و ریسک کل است بنابراین فرضیات چهارم و ششم نیز تایید می­شود با این حال نتایج جدول 8  نشان می­دهد که ضریب متغیرهای تعدیل­گر مالکیت دولتی* مراحل چرخه عمر از لحاظ آماری معنادار نیستند. بنابراین فرضیه پنجم تحقیق مورد تأیید قرار نمی­گیرد.

 

بحث و نتیجه­گیری

در تحقیقات مختلف انجام شده به منظور بررسی و تبیین رابطه متغیرهای حسابداری با سایر معیارهای مالی بر اساس مدل چرخه عمر از روش­­های مختلفی استفاده شده است. در این تحقیق از روش الگوهای جریان نقدی استفاده شده است. می­توان انتظار داشت که روش الگوی جریان­های نقدی یک روش تفکیک کننده بهتری برای چرخه عمر شرکت باشد. در روش الگوی جریان­های نقدی با استفاده از خصوصیات شرکت و به طور مستقل تفکیک مراحل چرخه عمر انجام می­گیرد. علاوه بر این، در این مطالعه تأثیر مالکیت دولتی و غیر دولتی بر ریسک در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج تحقیق ضرایب متغیرهای مجازی مربوط به مراحل چرخه عمر شرکت معنادار برآورد شده است و فرضیه اول، دوم، سوم، چهارم و ششم تحقیق مورد تایید قرار می­گیرد. بر اساس نتایج جدول 8 منفی و معنادار برآورد شده است که نشان­دهنده تأثیر کاهشی مالکیت دولتی بر ریسک ویژه و ریسک کل است . با این حال نتایج جدول 8 نشان می­دهد که ضریب متغیرهای تعدیل­گر مالکیت دولتی* مراحل چرخه عمر از لحاظ آماری معنادار نیستند. بنابراین فرضیه پنجم تحقیق مورد تأیید قرار نمی­گیرد. بر اساس بررسی­های انجام شده، مطالعه­ای در داخل کشور به منظور مقایسه در این زمینه انجام نشده است. در بین مطالعات خارجی نیز مطالعات اندکی تأثیر مالکیت دولتی و غیر دولتی بر وضعیت ریسک شرکت­ها در مراحل چرخه عمر را بررسی کرده­اند با این حال نتایج به دست آمده در این بخش، نتایج مطالعه شهزاد و همکاران (2020) را تأیید می­کند. چرخه عمر شرکت، یکی مهمترین ویژگی­هایی است که بر محیط عملیاتی شرکت و ابهام­های پیش­روی مدیر مؤثر است زیرا آن چه مراحل مختلف چرخه عمر شرکت را شکل می­دهد شرایط داخلی شرکت از قبیل راهبردهای شرکتی، توانمندی­های مدیریتی، منابع داخلی و محیط بیرونی آن شامل وضعیت رقابتی و متغیرهای کلان اقتصادی است. پایداری سود، حاشیه سود، کارآمدی عملیات و رشد آتی سود در مراحل مختلف چرخه عمر شرکت متفاوت است. به گونه­ای که شرکت­هایی که مراحل اولیه چرخه عمر خود را سپری می­کنند سود ناپایدارتری دارند اما در عین حال مدیران این شرکت­ها به رشد آتی سود امیدوارند و همین موضوع بر تصمیمات سرمایه­گذاری و تأمین مالی آنها اثر می­گذارد. اما شرکت­هایی که در سال­های میانی عمر خود قرار دارند، سود پایدارتری را تجربه می­کنند و به علت کاهش دورنمای سودآوری، به دنبال کسب بازده بیشتر از سرمایه­گذاری­های فعلی­شان هستند.  بر اساس نتایج برآورد مدل­های نهایی تحقیق، ریسک ویژه شرکت در مراحل معرفی، رشد و افول در مقایسه با مراحل بلوغ و رکود چرخه عمر شرکت بالاتر می­باشد. بنابراین به کلیه فعالان بازار سرمایه، تصمیم­گیرندگان، تحلیلگران مالی و سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهـادار توصیه می­شود در تحلیل طرح­های سرمایه­گذاری در دارایی­های مالی و اوراق بهادار برای ارزیابی میزان مخاطرات، زمان­بنـدی و بـرآورد خـالص جریـان­هـای نقـدی آتـی سـرمایه­گذاری­های خـود، بـا عنایـت بـه سـطوح مختلـف و ناهمگن درجه مخاطره‌پذیری به عامل حیاتی چرخـه عمر شرکت توجه داشته باشند، زیرا لحاظ این عامل مهم، بـه انتخـاب سـبد سـرمایه­گذاری بهینه بـا کمینـه مخـاطره و بیشـترین بـازدهی منجــر مــی­گــردد؛ ضــمن آنکــه شــفافیت محــیط تصمیم­گیری و نتایج حاصله را نیز دوچندان می­نماید. به مدیران شرکت­های نوپا پیشنهاد می­گردد با لحاظ مرحله چرخه عمر شرکت، تلاش شود حسابداری محافظه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­کارانه در افشا اطلاعات شرکت مورد استفاده قرار گیرد. به آن گروه از سرمایه­گذاران که به دنبال انتخاب سهام­هایی با ریسک پایین برای سرمایه­گذاری می­باشند، پیشنهاد می­شود در تحلیل ریسک شرکت­ها به بالاتر بودن ریسک ویژه شرکت در مراحل معرفی، رشد و افول در مقایسه با مراحل بلوغ و رکود چرخه عمر در شرکت ها را مد نظر داشته باشند. پیشنهاد می­شود که سرمایه­گذاران بالقوه، به سرمایه­گذاری در شرکت­هایی که در مرحله رشد هستند اقدام نمایند، چون این شرکت­ها را با قیمتی کمتر خریداری کرده و بازده قیمتی بالاتر و ارزش افزوده اقتصادی بالاتری کسب می نمایند. به مدیران شرکت­ها پیشنهاد می­شود، اگر شرکت آنها در مرحله رشد و بلوغ است در جهت حفظ و پایداری شرکتی اقدام نمایند. بر اساس نتایج به دست آمده در این تحقیق، مالکیت دولتی تأثیری معنادار بر رابطه بین ریسک ویژه شرکت و مراحل چرخه عمر شرکت در شرکت­های پذیرفته شده در بورس ا. بهادار تهران دارد بنابراین به شرکت‌های سرمایه­گذاری و موسسات بیمه و صندوق‌های بازنشستگی توصیه می‌شود که در زمان تصمیم­گیری در ارتباط با سرمایه­گذاری ساختار مالکیت شرکت و رابطه آن با ریسک ویژه شرکت را مورد توجه قرار دهند.

 

 

[1] گروه حسابداری، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران   [e-mail]

[2] گروه حسابداری، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی بابل، ایران. نویسنده مسئول.  [e-mail]

[3] گروه حسابداری، دانشگاه قم، قم، ایران. E-mail:  [e-mail]

[4] گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.  [e-mail]

[5] Shahzad et al.

[6] Chok, Q. Sun

[7] Grullon et al

[8] Harmers, Renders and Vorst

[9] Jaafar & Halim

[10] Smith et al.

[11] Pashley &  Philippatos

[12] Miller and Friesen

[13] Dickinson

[14] Adizes

[15] Al-Hadi et al.

[16] Brown & Kapadia

[17] idiosyncratic volatility

[18]  Return       

[19]  Required Returns

[20]  Expected Returns

[21]  Promised Returns

[22]  Realized Returns

[23]Earnings Per Share

[24]Dividend Per Share

[25] Adizes

[26] Ramalingegowda et al

[27] DeAngelo et al

[28] Farrukh Shahzad  et al.

[29] Zafar  et al.

[30] Xiaohong, H., Ke, M.

[31] Baker and Kapoor

[32] Wang and haung

[33] Pallab Kumar Biswas & Ahsan Habib & Dinithi Ranasinghe

[34] Bikki Jaggi, Alessandra Allini, Raffaela Casciello & Fiorenza Meucci 

[35] Ahmed

[36] Idiosyncratic Volatility

[37] Pham and Tran (2020)

[38] Nguyen Vinh Khuong (2022)

[39] Hussain et al (2020)

[40] Durana et al (2021)

مراجع

فهرست منابع

• اعتمادی، حسین، انواری رستمی، و احمدیان، علی‌اصغر، 1393. آزمون نظریۀ چرخۀ عمر در سیاست‌های تقسیم سود شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران.مطالعات تجربی حسابداری مالی، 4(41)، صص. 59-81. dor: 1001.1.28210166.1392.11.41.3.9
• آقائی، محمد علی، نوروزی، محمد، بیات، مرتضی، و محب خواه، محمد، 1397. چرخه عمر شرکت، ریسک‌پذیری و احساسات سهامداران: شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران. پیشرفت‌های حسابداری، 10(1)، 1صص. -29. doi: 22099/jaa.2018.27432.1647
• امین، وحید، و صالح نژاد، سید حسن، 1399. تأثیر عملکرد پایداری شرکت بر ارزش‌افزوده اقتصادی در طی چرخه عمر شرکت.دانش حسابداری مالی، 7(2)، صص. 1-30.   doi: 30479/JFAK.2020.11879.2568
• انصاری، زینت، حجازی، رضوان، زراعت کیش، یعقوب، و خانی، ذبیح اله، 1402. پیش­بینی چرخه عمر و ارزیابی عملکرد مالی شرکت­ها با استفاده از الگوریتم درخت تصمیم و تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاره. پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 57، صص. 43-68. doi: 10.30495/faar.2023.699784
• پورحیدری، امید، و فدوی، محمدحسن، 1393. بررسی تأثیر تنوع فعالیت گروه‌های تجاری و نوع صنعت بر بدهی­های درون­گروهی. پژوهش­های تجربی حسابداری، 4 (13)، صص. 69-83. doi: 22051/jera.2015.1884
• پژوهی، سحر، ناظمی، امین، و نمازی، نویدرضا، تأثیر ریسک بر قیمت سهام بانک­ها و شرکت­های بیمه با توجه به نقش سازوکارهای راهبری شرکتی. قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(2)، صص. 27-57. doi: 10.30495/jdaa.2022.693139
• تقوی فردود، وحید، برادران حسن زاده، رسول، و محمدی، احمد، توانایی الگوهای چرخه عمر شرکت در تبیین انعطاف‌پذیری مالی. چشم انداز مدیریت مالی، 32، صص. 159-188. dor: 20.1001.1.23223405.1393.6.2.7.9
• سرلک، نرگس، فرجی، امید، و بیات، فاطمه، 1394. رابطه بین ویژگی‌های مالی شرکت و ساختار سرمایه در مراحل چرخۀ عمر شرکت.پژوهشنامۀ حسابداری مالی و حسابرسی، 7 (27)، صص. 1-21. dor:20.1001.1.23830379.1394.7.27.1.0
• مرادی، جواد، و باقری موصلو، فاطمه، 1394. تأثیر چرخۀ عمر بر رابطۀ رشد شرکت و سودآوری شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران.پژوهش‌های حسابداری مالی، 1(2)، صص. 93-108. dor: 1001.1.23223405.1394.7.2.7.6
• مرادی، محمد، و هدی، اسکندر، 1393. بررسی کیفیت سود طی چرخه عمر در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. دانش حسابداری، 5(19)، صص. 121-139. dor: 1001.1.20088914.1393.5.19.6.4
• مشایخ، شهناز، و میرزایی، نسترن، 1400. تأثیر سایر طبقات صورت جریان وجه نقد بر رابطه بیش اعتمادی مدیران و مدیریت جریان­های نقدی عملیاتی. قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(1)، صص. 1-17. doi: 10.30495/jdaa.2022.691734