تأثیر انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 15، شماره 60، دی 1402، صفحه 139-156   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2023.707970

نویسندگان

محمد حسین فتحه^{* 1}؛ الهه باقری علی‌آبادی²؛ میثم جعفری پور²

¹گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

²گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

چکیده
انتخاب حسابرس ازجمله تصمیمات بسیار مهمی است که توسط سهامداران یک شرکت اتخاذ می‌شود. از این­رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران صورت گرفته است. به این منظور اطلاعات 133 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بر اساس متغیرهای پژوهش از طریق نرم‌افزار ره‌آورد نوین استخراج و به کمک رگرسیون روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته با رویکرد داده‌های پانل و به­صورت اثرات ثابت مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. جهت اندازه‌گیری کیفیت گزارشگری مالی از اقلام تعهدی اختیاری تعدیل‌شده بر مبنای عملکرد استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه پژوهش نشان داد انتخاب حسابرس تأثیر مثبت و معناداری بر کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران داشته و فرضیه پژوهش در سطح اطمینان 95% مورد تائید قرار می‌گیرد. به عبارتی، انتخاب حسابرسانی که دارای کیفیت بالاتر و کارکنان آموزش‌دیده هستند، منجر به افزایش کیفیت حسابرسی و متعاقباً افزایش کیفیت گزارشگری مالی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: انتخاب حسابرس؛ کیفیت گزارشگری مالی؛ کیفیت حسابرسی

اصل مقاله

تأثیر انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی

 

 

تاریخ دریافت: 11/07/1402                  تاریخ پذیرش: 14/09/1402

محمدحسین فتحه*[1] الهه باقری علی­آبادی[2] میثم جعفری­پور[3]

 

 

چکیده

انتخاب حسابرس ازجمله تصمیمات بسیار مهمی است که توسط سهامداران یک شرکت اتخاذ می‌شود. از این­رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران صورت گرفته است. به این منظور اطلاعات 133 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بر اساس متغیرهای پژوهش از طریق نرم‌افزار ره‌آورد نوین استخراج و به کمک رگرسیون روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته با رویکرد داده‌های پانل و به­صورت اثرات ثابت مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. جهت اندازه‌گیری کیفیت گزارشگری مالی از اقلام تعهدی اختیاری تعدیل‌شده بر مبنای عملکرد استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه پژوهش نشان داد انتخاب حسابرس تأثیر مثبت و معناداری بر کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران داشته و فرضیه پژوهش در سطح اطمینان 95% مورد تائید قرار می‌گیرد. به عبارتی، انتخاب حسابرسانی که دارای کیفیت بالاتر و کارکنان آموزش‌دیده هستند، منجر به افزایش کیفیت حسابرسی و متعاقباً افزایش کیفیت گزارشگری مالی می‌شود.

واژه‌های کلیدی: انتخاب حسابرس، کیفیت گزارشگری مالی، کیفیت حسابرسی.

 

 

1- مقدمه

گزارش‌های مالی، محصول نهایی فرآیند گزارشگری مالی است. فرآیند گزارشگری مالی شامل ایجاد، انتشار، اطمینان بخشی و استفاده از اطلاعات مالی توسط استفاده‌کنندگان از این گزارش‌هاست و حوزه آن از اجرای استانداردهای گزارشگری مالی برای تهیه گزارش‌های مالی شروع شده و تا اطمینان بخشی، انتشار و استفاده از آن‌ها گسترش می‌یابد. استفاده‌کنندگان برای قضاوت و تصمیم‌گیری در بازار سرمایه و ارزیابی مفاد قراردادی و مباشرت مدیریت، نیاز به اطلاعات سودمند دارند. سودمندی اطلاعات اشاره به مفهوم کیفیت اطلاعات دارد. کیفیت گزارشگری مالی نیز یک مورد خاص از کیفیت اطلاعات است (فرانسیس و همکاران[4]، ۲۰۱۶). کیفیت گزارشگری مالی به این معناست که گزارش‌های مالی تا چه اندازه، اقتصاد زیر بنایی شرکت را به‌طور منصفانه نشان می‌دهد (دفونادو ژانگ[5]، ۲۰۱۷). بدون شک کیفیت گزارشگری مالی و افزایش آن مورد علاقه همه استفاده‌کنندگان، شامل سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان، مشتریان، عرضه‌کنندگان، کارمندان، دولت و جامعه است (هراث و همکاران[6]، ۲۰۱۸). کیفیت حسابرسی، یکی از چندین عامل تأثیرگذار بر کیفیت گزارشگری مالی است، بنابراین، ازنظر سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان که باید تصمیمات مرتبط با سرمایه‌گذاری و اعتبار دهی را در مورد شرکت اتخاذ کنند، بسیار ضروری است که گزارشگری مالی، قابل‌اعتماد و اطمینان باشد. کیفیت حسابرسی بیان‌گر این است که حسابرسی به شیوه‌ای انجام شود که اطمینان دهد گزارشگری مالی مطابق با اصول و استانداردهای حسابداری بوده و یک دید واقعی و منصفانه از وضعیت مالی شرکت ارائه می‌کند. به‌طورمعمول، حسابرسان مستقل با کیفیت بالاتر، نسبت به سایر حسابرسان، مهارت بیشتری در کشف اشتباهات و خطاهای صورت‌های مالی، محدود کردن استفاده از روش‌های حسابداری مبهم و حداقل کردن قدرت صاحب‌کار در استفاده از اقلام تعهدی را دارند. شرکت‌های حسابرسی بزرگ‌تر، تمایل بیشتری در استفاده از فنّاوری و کارکنان آموزش‌دیده در جریان کار حسابرسی دارند و ازاین‌رو، باعث افزایش کیفیت حسابرسی می‌شوند. همچنین، شرکت‌های حسابرسی بزرگ‌تر، تحت تأثیر صاحب‌کار قرار نگرفته و اصرار آن‌ها را برای دریافت گزارش حسابرسی مقبول و غیر مشروط اجابت نخواهند کرد؛ بنابراین، اندازه شرکت حسابرسی یا به عبارتی انتخاب نوع حسابرس، می‌تواند بر کیفیت حسابرسی و متعاقب آن بر کیفیت گزارشگری مالی تأثیرگذار باشد (کاکلار و همکاران[7]، 2012). تاکنون در ایران رابطه عوامل بسیاری بر کیفیت گزارشگری مالی بررسی شده است ولی پژوهشی درباره تاثیر انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی انجام نشده و این پژوهش از لحاظ موضوعی در ایران جدید می باشد و می تواند باعث توسعه مبانی نظری در این زمینه گردد. با توجه به مطالب بیان‌شده، ضرورت انجام پژوهشی که رابطه بین انتخاب حسابرس و کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌ها را در ایران مورد کنکاش و بررسی قرار دهد به‌خوبی احساس می‌شود. لذا، هدف پژوهش، پاسخ به این پرسش است که آیا بین انتخاب حسابرس و کیفیت گزارشگری مالی رابطه معناداری وجود دارد؟ در ادامه به ترتیب، مبانی نظری و پیشینه، فرضیه و روش پژوهش، یافته­ها، نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادهای پژوهش آورده شده است.

 

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

کیفیت گزارشگری مالی را می‌توان به‌صورت توانایی صورت‌های مالی در انتقال اطلاعات عملیات شرکت و به‌طور خاص، پیش‌بینی جریان‌های نقدی مورد انتظار آن به سرمایه‌گذاران تعریف کرد (باباجانی و همکاران، 1400). بر اساس تعریف استانداردهای حسابداری مالی، کیفیت گزارشگری مالی، به ارائه صورت‌های مالی با اطلاعات صحیح و منصفانه در مورد وضعیت مالی و عملکرد اقتصادی یک مؤسسه اطلاق می‌شود (هراث و همکاران، 2018). هدف گزارشگری مالی ارائه اطلاعات سودمند برای استفاده‌کنندگان مالی درباره واحد گزارشگر است. گزارش‌های مالی شرکت‌ها زمانی سودمند خواهد بود که اطلاعات مالی ارائه‌شده در آن‌ها مربوط بوده و به‌صورت صادقانه ارائه شده باشند. باکیفیت بودن گزارش‌های مالی منوط به رعایت دو ویژگی کیفی مربوط بودن و ارائه صادقانه است (نصیری و همکاران، 1399). در مکانیسم راهبری شرکتی، حسابرسی نقش مهمی را بر عهده دارد، چراکه حسابرسی اعتبار صورت‌های مالی را افزایش می‌دهد. فرآیند حسابرسی از طریق نظارت بر رفتارهای مدیریت و محدود کردن انگیزه آنان برای دست‌کاری سود، امکان نظارت و کنترل را ایجاد می‌کند. اجرای حسابرسی، علاوه بر افزایش اعتماد و اطمینان نسبت به اعداد و ارقام مندرج در صورت‌های مالی به‌عنوان معیار ارزیابی عملکرد نمایندگان، از طریق کشف اشتباهات، اعتمادپذیری صورت‌های مالی را نیز افزایش می‌دهد (ولی نیا و همکاران، 1401). ارزش‌افزوده ایجادشده به‌وسیله حسابرسی، شمشیری دو لبه است. اگر فرآیند حسابرسی به‌طور شایسته توسط افراد واجد شرایط انجام شود، می‌تواند پدیده‌ای سازنده و مثبت باشد. چنانچه حسابرسی توسط افرادی انجام شود که از صلاحیت حرفه‌ای برخوردار نباشند، این پدیده اثر مثبت خود را به‌عنوان عامل کنترلی از دست می‌دهد. در شرایطی که استفاده‌کننده اطلاعات به بی‌صلاحیتی حسابرس واقف باشد و بر اظهارنظر وی اتکا نکند، زیان حسابرسی فقط هزینه آن است. ولی زمانی که علی‌رغم بی‌صلاحیتی حسابرس، استفاده‌کننده اطلاعات، ناآگاهانه به اظهارنظر وی اتکا کند، زیان بالقوه ناشی از این اتکا بسیار جدی‌تر است (اسدی و همکاران، 1396). استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی هنگامی می‌توانند به اطلاعات مالی منعکس در صورت‌های مالی اتکا کنند که شخص ثالث مستقل، ذیصلاح و بی‌طرفی، نسبت به میزان اعتبار این اطلاعات، نظر حرفه‌ای ارائه نماید (رضایی و همکاران، 1398)؛ بنابراین، انتخاب حسابرس ازجمله تصمیمات بسیار مهمی است که توسط سهامداران یک شرکت اتخاذ می‌شود. در سال‌های اخیر، بعد از تشکیل جامعه حسابداران رسمی در سال ۱۳۸۰، مشاهده گردیده است که واحدهای تجاری بعضاً حسابرس و بازرس قانونی خود را تغییر داده‌اند. از طرفی نقش حسابرس در افزایش کیفیت افشا، شفافیت صورت‌های مالی شرکت‌ها و کاهش هزینه‌های سرمایه بسیار مهم است؛ بنابراین، انتخاب مناسب حسابرس می‌تواند بر کیفیت گزارشگری مالی و منافع سرمایه‌گذار اثرگذار باشد. (رضوی و همکاران، 1397).

خوشکار و همکاران (1401) در پژوهشی به بررسی " تأثیر حسابرسی داخلی بر رابطه بین تغییر اظهارنظر حسابرس و کیفیت گزارشگری مالی " پرداخته‌اند. نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌های پژوهش نشان داد تغییر اظهارنظر حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی تأثیر منفی و معنی‌داری دارد؛ اما حسابرسی داخلی بر تأثیر تغییر اظهارنظر حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی تأثیرگذار است.

ولی زاده و همکاران (1400) در پژوهشی به بررسی " کیفیت واحد حسابرسی داخلی، کیفیت گزارشگری مالی و تأخیر در زمان صدور گزارش حسابرس مستقل " پرداخته‌اند. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل آماری مدل‌های همبستگی چندگانه بیانگر آن است که بین کیفیت واحد حسابرسی داخلی و کیفیت گزارشگری مالی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. لیکن، بین کیفیت واحد حسابرسی داخلی و تأخیر در زمان صدور گزارش حسابرس مستقل رابطه معنی‌داری مشاهده نگردید.

محسنی نیا و همکاران (1399) در پژوهشی به بررسی " بررسی تأثیر کیفیت حسابرسی داخلی بر کیفیت گزارشگری مالی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران " پرداخته‌اند. نتایج پژوهش، حاکی از آن است که «کیفیت حسابرسی داخلی» بر دو متغیر «کیفیت گزارشگری مالی» و «عدم تقارن اطلاعاتی» در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، تأثیر معناداری نداشته است؛ ازاین‌رو لازم است توجه جدی‌تری به مقولهٔ کیفیت حسابرسی داخلی انجام شود و با اتخاذ سازوکارهای مناسب، زمینه ارتقای هرچه بیشتر کیفیت واحد حسابرسی داخلی شرکت‌ها فراهم شود.

خدامرادی و همکاران (1395) در پژوهشی به بررسی " تغییر حسابرس و نقش آن در کیفیت گزارشگری مالی " پرداخته‌اند. در این مقاله ابتدا دیدگاه‌های مربوط به تداوم انتخاب حسابرس بررسی شده است و ازآنجایی‌که عوامل مختلفی مانند اختلاف عقیده در مورد محتوای گزارشگری مالی، اختلاف عقیده در مورد اظهارنظر حسابرس، اختلاف عقیده در مورد حق‌الزحمه حسابرسی و تغییر مدیریت و... ممکن است بر تغییر حسابرس تأثیرگذار باشد و درنتیجه کیفیت گزارشگری مالی را دست‌خوش تغییر قرار دهند، لذا بررسی نقش تغییر حسابرس بر گزارشگری مالی موردبحث قرار گرفت.

خلیل[8] و همکاران (2022) در پژوهشی به بررسی "انتخاب حسابرس و تأثیر آن بر کیفیت گزارشگری مالی: مطالعه موردی از صنعت بانکداری پاکستان " پرداخته‌اند. نتایج حاکی از آن است که بین کیفیت گزارشگری مالی بانک‌های حسابرسی شده توسط شرکت‌های زیرمجموعه Big-4  و شرکت‌های غیر  Big-4 تفاوت معناداری وجود دارد.

اعظم[9] و همکاران (2020) در پژوهشی به بررسی "رابطه بین حسابرسی داخلی و خارجی بر کیفیت گزارشگری مالی " پرداخته‌اند. نتایج حاکی از تأثیر مثبت و معنادار عینیت در افزایش سطح همکاری بین حسابرسان داخلی و خارجی است به‌نحوی‌که سطح کیفیت گزارشگری مالی را افزایش دهد. علاوه بر این، کیفیت گزارشگری مالی به‌طور مثبت تحت تأثیر قرار گرفته است که منجر به تأثیر مثبت صلاحیت فنی کار حسابرسی داخلی و مراقبت حرفه‌ای می‌شود. در نهایت، همکاری بین دو تیم حسابرسی ازنظر ماهیت و بعد دامنه قابل‌توجه بود که به نوبه خود کیفیت گزارشگری مالی را افزایش داد.

توآن[10] (2020) در پژوهشی به بررسی "تأثیر حسابرسان و اثربخشی کنترل داخلی بر کیفیت گزارشگری مالی در شرکت‌های کوچک و متوسط در ویتنام " پرداخته‌اند. نتایج بررسی نشان می‌دهد که کیفیت گزارشگری مالی در شرکت‌های کوچک و متوسط در ویتنام با میانگین امتیاز 3.49/5 قابل‌قبول در نظر گرفته شده است. در بین 3 ویژگی کیفی کیفیت گزارشگری مالی، ویژگی‌های ارتقاء دهنده (3.94/5) و ویژگی‌های اساسی (ارتباط و ارائه وفادار) در حد متوسط (3.43/5 و 3.31/5) ارزیابی می‌شوند.

زندی[11] و همکاران (2019) در پژوهشی به بررسی "چهار حسابرس بزرگ و کیفیت گزارشگری مالی: شواهدی از پاکستان " پرداخته‌اند. نتایج نشان داد شرکت‌هایی که توسط چهار حسابرس بزرگ حسابرسی می‌شوند، کیفیت گزارشگری مالی بهتری در مقایسه با شرکت‌هایی که توسط چهار حسابرس غیر بزرگ در پاکستان حسابرسی می‌شوند، دارند.

 

3- فرضیه پژوهش

انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر معناداری دارد.

 

4- روش پژوهش

اطلاعات و صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران به دلیل اینکه توسط مؤسسات حسابرسی مورد اعتماد بورس حسابرسی شده‌اند و همچنین چون در سایت کدال موجود بوده و دسترسی به آن‌ها آسان می‌باشد. به‌عنوان جامعه آماری پژوهش انتخاب می‌شود.

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران که دارای شرایط زیر هستند می‌باشد، اگر شرکتی معیارهای 6 گانه زیر را دارا باشد به‌عنوان نمونه آماری پژوهش انتخاب می‌گردد، روند انتخاب نمونه در جدول 1 ارائه‌شده است.

• شرکت‌ها قبل از سال 1391 در بورس پذیرش‌شده باشند و تا سال 1400 از بورس اوراق بهادار تهران خارج نشده باشند.
• به لحاظ قابلیت مقایسه، سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفندماه باشد و شرکت طی بازه زمانی 1391 تا 1400 سال مالی و نوع فعالیت خود را تغییر نداده باشد.
• به لحاظ ساختار گزارشگری جداگانه‌ای که شرکت‌های سرمایه‌گذاری و واسطه‌گری مالی (لیزینگ‌ها و بیمه‌ها، هلدینگ‌ها، بانک‌ها و مؤسسات مالی) دارند از نمونه حذف می‌شوند.
• اطلاعات مالی آن‌ها در بازه زمانی 1391 تا 1400 در دسترس باشد.
• شرکت‌ها وقفه معاملاتی بیش از 6 ماه نداشته باشند.
• اطلاعات شرکت‌ها جهت متغیرهای پژوهش در دسترس باشند.

با توجه به محدودیت‌های ذکرشده تعداد 133 شرکت بین سال‌های 1391 الی 1400 به‌عنوان نمونه آماری انتخاب‌شده است. 

 

جدول (1):  نحوه انتخاب نمونه آماری پژوهش

جامعه آماری در سال 1400		546
کسر می­شود: شرکت‌های غیرفعال	189-
کسر می­شود: شرکت­هایی که دارای توقف معاملاتی سهام هستند	28-
کسر می­شود: شرکت‌هایی که تغییر دوره مالی داده‌اند	55-
کسر می­شود: شرکت‌هایی که در بازه زمانی پژوهش وارد بورس شدند	92-
کسر می­شود: شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بانک و هلدینگ­ها	49-
نمونه نهایی پژوهش		133

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به شرایط بالا، تعداد 133 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال 1391 تا 1400 شامل 1330 سال - شرکت (10*133) بررسی شده است. جهت آزمون فرضیه پژوهش از مدل رگرسیون چند متغیره شماره (1) استفاده شده است:

مدل 1

 

 

که در مدل بالا،  کیفیت گزارشگری مالی، انتخاب حسابرس،  اندازه شرکت،  اهرم مالی و  بازده دارایی‌ها است.

با توجه به این که از سال 2005 بسیاری از پژوهش­گران از مدل ارائه شده توسط کوتاری و همکاران (2005) برای برآورد اقلام تعهدی استفاده کرده اند (کرمی و همکاران، 1390)، لذا در این پژوهش اقلام تعهدی اختیاری از طریق باقیمانده مدل مقاله کوتاری و همکاران (2005 ) که در زیر تشریح می­شود، اندازه گیری می­گردد.

مدل 2

TACCit=b0+b1PPEit+b2ΔSALEit+b3ROAit+εit

 

TACC کل اقلام تعهدی شرکت می باشد که از طریق تفاوت بین جریان های نقد حاصل از عملیات و سودخالص بعد از مالیات، تقسیم بر جمع دارایی های ابتدای دوره به دست می­آید. PPE  ناخالص اموال، ماشین آلات و تجهیزات است که از طریق اموال، ماشین­آلات و تجهیزات ناخالص در ابتدای دوره  تقسیم بر جمع دارایی های ابتدای دوره به دست می آید.   ROA بازده دارایی ها دوره جاری شرکت می باشد که از طریق سود قبل از مالیات تقسیم بر دارایی های کل به دست می آید. εit بخش اختیاری اقلام تعهدی است و به عنوان نماینده کیفیت گزارشگری مالی است که در این پژوهش با DA نشان داده شده است. برای محاسبه اقلام تعهدی اختیاری ابتدا مدل (2) را برای نمونه موردنظر و به صورت سال/ شرکت برآورد کرده و سپس مقادیر باقی مانده برآوردها به عنوان کیفیت گزارشگری مالی محاسبه شده است.

به‌طور خلاصه، متغیرهای به‌کاررفته در پژوهش و شیوه اندازه‌گیری آن‌ها به شرح جدول 2 است:

 

جدول 2- متغیرهای پژوهش و شیوه اندازه‌گیری آن‌ها

نام متغیر	نوع متغیر	شیوه اندازه‌گیری	نماد متغیر و رابطه ریاضی محاسبه آن	منبع
کیفیت گزارشگری مالی	وابسته	اقلام تعهدی اختیاری تعدیل‌شده بر مبنای عملکرد		کوتاری و همکاران[12] (2005)
انتخاب حسابرس	مستقل	اگر حسابرسی شرکت توسط سازمان حسابرسی انجام شود عدد یک و اگر توسط مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی انجام شود عدد صفر		بنی‌مهد و جعفری معافی (1390) و پاشایی و ملکیان (1391)
اندازه شرکت	کنترل	لگاریتم مجموع دارایی‌های شرکت		خلیل و همکاران (2022)
اهرم مالی	کنترل	نسبت جمع کل بدهی‌ها به جمع کل دارایی‌های شرکت		خلیل و همکاران (2022)
بازده دارایی‌ها	کنترل	نسبت سود خالص به جمع کل دارایی‌های شرکت		خلیل و همکاران (2022)

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

مدل مفهومی پژوهش بصورت زیر است:

متغیر وابسته:

کیفیت گزارشگری مالی

متغیرمستقل:

انتخاب حسابرس

متغیرهای کنترلی:

اندازۀ شرکت

اهرم مالی

بازده دارایی‌ها

 

5- یافته‌های پژوهش

اطلاعات مربوط به آمار توصیفی متغیرهای پژوهش در جدول 3 منعکس شده است.

اصلی‌ترین شاخص مرکزی، میانگین است که نشان‌دهنده نقطه تعادل و مرکز ثقل توزیع است و شاخص خوبی برای نشان دادن مرکزیت داده‌هاست. همان‌طور که در جدول شماره 3 نشان داده شده است میانگین کیفیت گزارشگری مالی برای شرکت‌های موردبررسی طی سال‌های مورد آزمون 0.13- بوده است. میانه نیز یکی دیگر از شاخص‌های مرکزی است که وضعیت جامعه را نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود میانه متغیر کیفیت گزارشگری مالی برای شرکت‌های موردبررسی 0.085- است که نشان می‌دهد نیمی از داده‌ها کمتر از این مقدار و نیمی دیگر بیشتر از این مقدار هستند. انحراف معیار نیز نشان‌دهنده میزان تغییرات مجذور داده‌های متغیر وابسته حول میانگین است و هر چه کمتر باشد، نشان از توزیع نرمال داده‌های مربوط به آن متغیر دارد. به‌طورکلی پارامترهای پراکندگی، معیاری برای تعیین میزان پراکندگی از یکدیگر یا میزان پراکندگی آن‌ها نسبت به میانگین است. در بین متغیرهای پژوهش، کیفیت گزارشگری مالی شرکت دارای کمترین میزان پراکندگی می‌باشند. به‌منظور بررسی استقلال خطاها از یکدیگر از آزمون دوربین واتسون استفاده شده است. با توجه به جدول 4 ازآنجایی‌که مقدار دوربین واتسون برای مدل بین 5/1 تا 5/2 است، فرض استقلال خطاها پذیرفته‌شده و می‌توان از رگرسیون استفاده کرد.

 

جدول 3- آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

پنل الف- متغیرهای پیوسته
کشیدگی	چولگی	انحراف معیار	حداقل	حداکثر	میانه	میانگین	تعداد مشاهدات	نماد	نام متغیر
58/14	91/2-	15/0	042/1-	0001/0-	085/0-	13/0-	1330	DA	کیفیت گزارشگری مالی
91/3	77/0	62/1	84/10	76/20	48/14	71/14	1330	SIZE	اندازه شرکت
44/3	31/0	21/0	10/0	32/1	54/0	55/0	1330	LEV	اهرم مالی
65/3	49/0	15/0	29/0-	62/0	12/0	14/0	1330	ROA	بازده دارایی‌ها
پنل ب- متغیرهای دو ارزشی
نوع طبقه		نماد	نام متغیر
0		CHOIC	انتخاب حسابرس
1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 4- نتایج حاصل از آزمون عدم وجود خودهمبستگی جزء خطا

نوع آماره	مقدار آماره
دوربین-واتسون	00/2

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 5- نتایج آزمون مانایی برای متغیرهای مدل‌ها

متغیر	آماره آزمون	مقدار p*	نتیجه
کیفیت گزارشگری مالی	9433/5-	000/0	پایا
اندازه شرکت	77/9-	000/0	پایا
اهرم مالی	3225/14-	000/0	پایا
بازده دارایی‌ها	44/8-	000/0	پایا

منبع: یافته‌های پژوهشگر

آزمون ریشه واحد، فرض صفر بیانگر نامانایی متغیرها است. در این صورت چنانچه مقدار p کمتر از سطح معناداری 05/0 باشد فرض صفر رد خواهد شد. به‌این‌ترتیب نتایج حاصل از آزمون مانایی برای داده‌های ترکیبی (پانل) در جدول 5 نشان از مانا بودن تمام متغیرهای موردمطالعه است.

در این پژوهش برای بررسی عدم وجود هم خطی از معیار عامل تورم واریانس (VIF) استفاده شده است. وقتی‌که شاخص تورم واریانس کمتر از 10 باشد، نشان‌دهنده عدم وجود هم خطی است. نتایج حاصل از این آزمون در جدول 7 نشان می‌دهد که میزان تورم واریانس متغیرهای مستقل و کنترلی در حد مجاز خود قرار داشته و از این بابت مشکلی وجود ندارد.

 

جدول 6- نتایج حاصل از آزمون عدم وجود هم خطی بین جملات توضیحی در مدل پژوهش

متغیر	نماد	عامل تورم واریانس
انتخاب حسابرس	CHOIC	10/1
اندازه شرکت	SIZE	14/1
اهرم مالی	LEV	64/1
بازده دارایی‌ها	ROA	68/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در جدول 7 همبستگی متغیرهای موردبررسی از روش همبستگی پیرسون آورده شده است.

 

جدول 7- همبستگی بین متغیرهای مدل پژوهش

متغیرهای تحقیق	(1)	(2)	(3)	(4)	(5)
کیفیت گزارشگری مالی	0000/1
انتخاب حسابرس	021/0-	0000/1
اندازه شرکت	14/0-	28/0	0000/1
اهرم مالی	055/0	13/0	0006/0-	0000/1
بازده دارایی‌ها	20/0-	034/0-	17/0	061/0-	0000/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

ضریب همبتگی متغیرها با همبستگی کمتر از 80 درصد نشان می­دهد که همبستگی شدیدی بین متغیرها وجود ندارد.

قبل از تخمین مدل‌ها، ابتدا باید مشخص شود که اصولاً نیازی به در نظر گرفتن ساختار پانل داده‌ها (تفاوت‌ها یا اثرات خاص شرکت‌ها) وجود دارد یا این‌که می‌توان داده‌های مربوط به شرکت‌های مختلف را با استفاده از روش تلفیقی (Pooling) روی‌هم ریخت و از آن در تخمین مدل استفاده کرد. در تخمین‌های تک معادله‌ای، برای اخذ تصمیم از آماره آزمون F لیمر استفاده می‌شود. در این آزمون فرض H0 استفاده از روش داده‌های تلفیقی (Pooling) را در مقابل فرض H1 یعنی استفاده از روش داده‌های تابلویی (Panel) نشان می‌دهد.

 

جدول 8- نتایج آزمون F لیمر برای مدل اول

آماره آزمون	درجه آزادی	مقدار p	نتیجه
38/2	132	0000/0	استفاده از داده‌های تابلویی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همان‌گونه که در جدول 8 مشاهده می‌شود، فرض صفر مبنی بر برابری همه اثرات خاص شرکت‌ها در مورد مدل پژوهش رد می‌شود (05/0p<).

این بدان معنی است که نمی‌توان مدل پژوهش را با روی‌هم ریختن داده‌های مربوط به شرکت‌های موردمطالعه و به روش Pooling تخمین زد بلکه باید از روش داده‌های پانل استفاده کرد. به عبارتی کارآمدی برآورد مدل پژوهش با استفاده از داده‌های پانل برای 133 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران مشخص می‌شود. بعد از اینکه با استفاده از آزمون F لیمر نتیجه شد که برای برآورد مدل‌های موردنظر باید از روش پانل استفاده کرد در ادامه برای تشخیص اینکه در برآورد مدل‌های پانل دیتا کدام روش (مدل اثرات ثابت یا مدل اثرات تصادفی) مناسب است، از آزمون ‌هاسمن استفاده شده است. در این آزمون، فرض صفر بیانگر مناسب بودن مدل اثرات تصادفی است و رد فرض صفر به‌منزله کاراتر بودن مدل اثرات ثابت برای تخمین مدل تحقیق است.

 

جدول 9- نتایج آزمون‌ هاسمن برای مدل اول

آماره آزمون	درجه آزادی	مقدار p	نتیجه
98/67	133	00000/0	استفاده از مدل اثرات ثابت

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همان‌گونه که در جدول 9 مشاهده می‌شود، فرض صفر کاراتر بودن مدل اثرات تصادفی برای شرکت‌های موردمطالعه رد نمی‌شود (05/0p<). به عبارتی نتایج بیانگر تائید اثرات ثابت در برابر اثرات تصادفی است بنابراین مدل پژوهش باید به‌صورت اثرات ثابت تخمین زده شود.

نتایج آزمون مدل پژوهش برای سال‌های 1391 تا 1400 به‌صورت تحلیل ترکیبی داده‌ها به شرح جدول 10 است. ضریب تعیین، معیاری را برای خوبی برازش رگرسیون برآورد شده با اطلاعات آماری دوره نمونه و برای مقاطع مختلف، فراهم می‌سازد. هر چه مقدار ضریب تعیین بیشتر باشد برازش بهتری بین رابطه خطی برآورد شده و داده‌های آماری نمونه وجود دارد. همان‌گونه که در جدول 10 مشاهده می‌شود با توجه به مقدار ضریب تعیین تعدیل شده، 31 درصد از تغییرات کیفیت گزارشگری مالی شرکت را می‌توان به‌وسیله متغیرهای مستقل و کنترلی مدل پژوهش توضیح داد. همچنین، با توجه به این‌که آماره F مدل پژوهش بیشتر از 2 و Sig کمتر از 5 درصد است، می‌توان گفت در مدل دست‌کم یکی از متغیرهای مستقل و یا کنترلی دارای رابطه خطی با متغیر وابسته است

 

جدول 10- نتایج بررسی ضرایب جزئی مدل پژوهش با روش تصادفی با توجه به ناهمسانی

متغیر وابسته: کیفیت گزارشگری مالی
متغیرها	نماد	ضرایب	آماره t	احتمال	نتیجه
ضریب ثابت	C	31/0	68/3	0002/0	معنادار
انتخاب حسابرس	CHOIC	022/0	24/2	02/0	معنادار
اندازه شرکت	SIZE	025/0-	22/4-	0000/0	معنادار
اهرم مالی	LEV	10/0-	96/4-	0000/0	معنادار
بازده دارایی‌ها	ROA	23/0-	042/4	0000/0	معنادار
آماره دوربین- واتسون	00/2
آماره F	95/3
ضریب تعیین تعدیل‌شده	22/0
ضریب تعیین	31/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

فرضیه پژوهش بدین‌صورت است که انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر معناداری دارد. در این فرضیه متغیر وابسته، کیفیت گزارشگری مالی شرکت و متغیر مستقل انتخاب حسابرس است. نتایج آزمون مدل پژوهش و آماره t و Sig مزبور به فرضیه پژوهش در جدول 10 نشان داده شده است. نتایج این جدول بیان می‌کند که مقدار آماره t و Sig برای متغیر مستقل انتخاب حسابرس به ترتیب 24/2 و 02/0 است. با توجه به اینکه سطح خطای در نظر گرفته‌شده برای این پژوهش 05/0 بوده است، بنابراین، انتخاب حسابرس تأثیر معناداری بر کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران داشته و فرضیه پژوهش در سطح اطمینان 95% مورد تائید قرار می‌گیرد. ضریب متغیر مستقل مثبت است. این بدین مفهوم است که انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی تأثیر مثبت معناداری دارد. نتایج نشان می‌دهد که در سطح اطمینان 95% مقادیر t، برای تمام متغیرها در ناحیه رد فرض صفر قرار می‌گیرد یعنی متغیرها به جزء متغیر یادشده در مدل معنی‌دار هستند.

 

6- نتیجه‌گیری و پیشنهادهای پژوهش

پدیده انتخاب حسابرس در سال‌های اخیر توجه بسیاری از محافل دانشگاهی و فعالان حرفه‌ای را به خود جلب کرده است. این پدیده ازنظر درک وضعیت بازار خدمات حسابرسی و میزان رقابت در حرفه حسابرسی اهمیت ویژه‌ای دارد. الزامات افشاء و عکس‌العمل بازار در قبال انتخاب حسابرسان با هدف دلسرد کردن مدیریت صاحب‌کار برای اخذ گزارش‌های حسابرسی مطلوب و یا مجوز استفاده از روش‌های حسابداری خاص ایجاد شده‌اند. هدف این پژوهش تأثیر انتخاب حسابرس بر کیفیت گزارشگری مالی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادر تهران است. نتایج بیان می‌کند که فرضیه پژوهش در سطح اطمینان 95% مورد تائید قرار می‌گیرد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده درمجموع می‌توان بیان کرد که متغیر انتخاب حسابرس تأثیر مثبت و معناداری بر کیفیت گزارشگری مالی دارد. به عبارتی، انتخاب حسابرسانی که دارای کیفیت بالاتر و کارکنان آموزش‌دیده هستند، منجر به افزایش کیفیت حسابرسی و متعاقباً افزایش کیفیت گزارشگری مالی می‌شود. نتایج پژوهش با نتایج پژوهش‌های خلیل و همکاران (2022) و زندی و همکاران (2019) سازگار است. لذا پیشنهاد می‌شود که شرکت‌ها برای افزایش کیفیت گزارشگری مالی خود، در امر حسابرسی از حسابرسان واجد شرایط و دارای کارکنان آموزش‌دیده و خبره و همچنین مسلط به فن‌آوری‌های روز استفاده کنند. ازآنجاکه پژوهش‌های زیادی در زمینه انتخاب حسابرس و آثار احتمالی آن در ایران انجام نشده است، پیشنهاد می‌شود در این زمینه پژوهش‌های بیشتری انجام شود و پژوهشگران می‌توانند در آینده به انجام پژوهش‌هایی مانند:

الف) تکرار این پژوهش با در نظر گرفتن معیارهای دیگر ارزیابی کیفیت گزارشگری مالی مانند معیار ارزش پیش‌بینی کنندگی سود، صادقانه گزارش نمودن سود، به‌موقع گزارش نمودن سود و غیره

 ب) تکرار این پژوهش با استفاده از معیارهای دیگری همچون تعداد کارکنان، سال تأسیس و میزان سابقه کاری، جهت طبقه‌بندی مؤسسه‌های حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران به مؤسسه‌های حسابرسی بزرگ و کوچک و

پ) بررسی رابطه بین تغییر حسابرس و کیفیت گزارشگری مالی در صنایع گوناگون، بپردازند.

 

 

 

 

 

1. گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. نویسنده مسئول. [e-mail]
2. گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. elina.eb69‎@gmail.com
3. گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. [e-mail]

[4] Francis et al

[5] DeFond

[6] Herath

[7] Kaklar et al

[8] Khalil

[9] Azzam

[10] Thuan

[11] Zandi

[12] Kothari & et al

مراجع

فهرست منابع

• اسدی، غلامحسین. و اشکانی، بهروز (1396). بررسی تأثیر تغییر حسابرس بر قیمت سهام. دانش حسابرسی، 17(66)، 41-60. 52547/jipm.17.66.41 doi:
• آذین فر، کاوه، قدرتی زوارم، عباس، و نوروزی، محمد (1398). تأثیر ابعاد ریسک بر قیمت‌گذاری حسابرسی. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، (44)11، 174-15552547/jipm.44.11.155. doi:
• باباجانی، ابوالفضل، جبارزاده کنگرلویی، سعید، بحری ثالث، جمال، و پاک مرام، عسگر (1400). اثر عوامل مدیریت ریسک بنگاه بر کیفیت گزارشگری مالی با نقش تعاملی حاکمیت شرکتی. فصلنامه بورس اوراق بهادار، 14(56)، 75-110.52547/jipm.14.56.75 doi:
• بنی مهد، بهمن، و جعفری معافی، رضا (1390). کیفیت اقلام تعهدی و انتخاب حسابرس، مطالعات تجربی حسابداری مالی، شماره 33، صص 81-98. 52547/jipm.33. 98 doi:
• پاشایی، علی، و ملکیان، اسفندیار (1391). تأثیر نظام راهبری شرکتی بر انتخاب حسابرس در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، پژوهش‌های تجربی حسابداری، شماره 1، صص 21-31. 52547/jipm.1. 21 doi:
• تقی زاده خانقاه، وحید، و زینالی، مهدی (1394). نقش کیفیت گزارشگری مالی در کاهش اثرهای محدودکننده تقسیم سود بر سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در مراحل چرخه عمر. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، شماره 2، صص 182-161. 52547/jipm.2.161  doi:
• حساس یگانه، یحیی، بهشور، اسحاق، و شکری کیانی، مسعود (1397). رابطه بین شفافیت گزارشگری مالی و نرخ مؤثر مالیاتی. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، (38) 10، 30-1. 52547/jipm.38.10.1 doi:
• خدامرادی، محمد، و داورانی، مانا (1395). تغییر حسابرس و نقش آن در کیفیت گزارشگری مالی، دومین همایش ملی مدیریت و حسابداری، جیرفت.
• خوشکار، فرزین، به نژاد، میر اکبر، و بویه زاده، میترا. (1401). تأثیر حسابرسی داخلی بر رابطه بین تغییر اظهارنظر حسابرس و کیفیت گزارشگری مالی. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 5(56)، 115-128. 52547/jipm.5.56.115 doi:
• رابطی خطیبی، محمد ابراهیم، خسروی پور، نگار (1402). بررسی اثرات وجود نظام کنترل داخلی و پیچیدگیهای سازمانی بر کیفیت گزارشگری مالی مالی. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، 120-99. (57)15. 52547/jipm.15.57.99 doi:
• رضایی پیته نوئی، یاسر، و عبداللهی، احمد (1398). قابلیت مقایسه صورت‌های مالی و احتمال گزارشگری متقلبانه. پژوهش‌های حسابداری مالی، 11(2)، 89-104. 52547/jipm.11.2.89 doi:
• رضوی عراقی، سیدمحمدرضا، جهانشاد، آزیتا، و مستوفی، امیر. (1397). تأثیر ضعف‌های عمده کنترل‌های داخلی بر ناکارایی سرمایه‌گذاری. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، (38)10، 167-143. 52547/jipm.38.10.143 doi:
• رمضان پور شلمانی، حسن (1399). مالکیت نهادی، تمرکز مالکیت و انتخاب حسابرس، همایش ملی بهبود و بازسازی سازمان و کسب‌وکار، تهران.
• طالب نیا، قدرت اله، و احمدزاده، علی (1391). شناسایی مفاد بندهای حاصل از عدم توافق گزارش های حسابرسی و اثرات آن بر بهبود کیفیت گزارشگری مالی(از دیدگاه مدیریت).پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی. 93-69 (16)4. 52547/jipm.16.4.69  doi:
• شماخی، حمیدرضا، و صفیلو، رضا (1395). بررسی رابطه حق‌الزحمه حسابرسی و انتخاب حسابرس، هفتمین کنفرانس بین‌المللی اقتصاد و مدیریت، سوئد- دالارنا، مرکز ارتباطات دانشگاهی ICOAC، دانشگاه دولتی دالارنا.
• عرب‌صالحی، مهدی، و میرزائی، مهدی (1395). کیفیت گزارشگری مالی و کیفیت حسابرسی. حسابدار رسمی، شماره 33، صص 50-53. 52547/jipm.33. 53 doi:
• محسنی نیا، سعید، و باباجانی، جعفر (1399). بررسی تأثیر کیفیت حسابرسی داخلی بر کیفیت گزارشگری مالی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش‌های حسابداری مالی، 12(4)، 19-38. 52547/jipm.4.12.19 doi:
• مشایخ، شهناز، پارسایی، منا، و کرانی، اکرم (1400). رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با کیفیت اطلاعات حسابداری و گزارش حسابرس.پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی. 64-41، (51)13. 52547/jipm.51.13.41  doi:
• مؤمنی، علیرضا، و کاظم پور، یونس (1399). بررسی رابطه بین اثربخشی کمیته حسابرسی و نوع مالکیت با مدیریت سود تعهدی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت امور مالی، تجارت، بانک، اقتصاد و حسابداری.
• نصیری، محمود، و قائمی، محمدحسین (1399). افزایش سرمایه و کیفیت گزارشگری مالی. مجله دانش حسابداری، 11(3)، 1-34. 52547/jipm.11.3.1 doi:
• نوروزی فیروز، ریحانه (1396). بررسی تأثیر ساختار مالکیت و محافظه‌کاری بر کیفیت گزارشگری مالی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه محدث نوری، دانشکده اقتصاد و علوم اداری.
• ولی زاده لاریجانی، اعظم، رحمانی، علی، و شعبانی اصلی، سمانه (1400). کیفیت واحد حسابرسی داخلی، کیفیت گزارشگری مالی و تأخیر در زمان صدور گزارش حسابرس مستقل. پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، 10(2)، 259-286. 52547/jipm.10.2.259 doi:

ولی نیا، سید نیما، رنجبر، محمدحسین، خدادادی، داوود، و سالاری، حجت‌الله (1401). واکنش بازار سهام به مدیریت سود، ریسک شرکت و ضعف کنترل‌های داخلی. دانش سرمایه‌گذاری، 11(42)، 563-578. 10.52547/jipm.11.42.563  doi: