جُستاری در عنصر معنـوی جرم سبّ‌النبی(صل الله علیه و آله)

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 73، آذر 1402، صفحه 32-57   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.708072

نویسندگان

ارژنگ اردوان^{* 1}؛ حسین حقانی خواه²

¹دانشیار، گروه فقه، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

²دانشجوی دکتری، گروه فقه و حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، یزد، ایران

چکیده

عنصر معنوی در کنار عنصر قانونی و عنصر قانوی، از عناصر مسئولیت کیفری تلقی می‌شود. عنصر معنویِ جرم(قصد مجرمانه) معمولا و غالبا بروز و نمود خارجیِ فیزیکی ندارد. احراز این عنصر در برخی جرایم بویژه در جرم سبّ‌النبی که مجازات سالب حیات دارد، از اهمیت بیشتری برخوردار است. در جرم سبّ‌النبی، قصد عام، اراده و قصد سبّ و توهین است که البته تمسخر، غضب، مستی و اکراه، نواقض این اراده و قصد بوده و به طور نسبی و با شرایطی، رافع مجازات اعدام می­باشند، هرچند در برخی حالات، کیفر تعزیر برداشته نمی‌شود. در سوء نیت خاص نیز از این جهت که سبّ، نوعی توهین است، قصد خاص آن، قصد تحقیر و خوار کردن است. این پژوهش به بررسی فقهی قصد عام و قصد خاص این جرم پرداخته است و نگاهی نقادانه نیز به قانون مجازات اسلامی دارد.

کلیدواژه‌ها

سبّ‌النبی؛ عنصر معنوی؛ عمد؛ قصد عام؛ قصد خاص؛ سوء نیت عام و خاص؛ اثبات نواقض

مراجع

1. قرآن کریم
2. ابن زهره،حمزة بن على،(1417)، غنیة النزوع، قم: انتشارات مؤسسه امام صادق ع
3. ابن فارس، احمد،(1404)، معجم مقائیس اللغة، چ1، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
4. ابن‌ منظور، ابوالفضل محمدبن مکرم،(١۴١۴)، لسـان العـرب،چ3، بیـروت: دارالفکـر.
5. ابن‌اثیر، مبارک بن محمد،(بی‌تا)، النهایة، قم، چاپ1،مؤسسه اسماعیلیان.
6. ابن‌نجیم المصری، زین‌الدین بن إبراهیم،(بی‌تا)، البحرالرائق، مصر: مطبعة العلمیة.
7. اردبیلی، محمدعلی،(1386)، حقوق جزای عمومی، چ14، تهران، نشر میزان
8. ارژنگ، اردوان؛ شاکر، محمدحسین،(1399)، مستی به مثابه رافع مسئولیت کیفری؛ ابهام ناموجه در سیاست جنایی تقنینی با تاکید بر فقه، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال یازدهم، شماره ۲، صص 7 – 27
9. افراسیابی، محمداسماعیل،(1376)،حقوق جزای عمومی، چ2،تهران: انتشارات فردوسی.
10. آخوندخراسانى،محمدکاظم،(1409)،کفایة الأصول، چ1، قم، موسسة آل‌البیت
11. آشوری، محمد (1379). آیین دادرسی کیفری، تهران: انتشارات سمت.
12. آقایی‌نیا، حسین،(1394)، حقوق کیفری اختصاصی؛جرایم علیه اشخاص (شخصیت معنوی)،چ7، تهران: نشر میزان.
13. بجنوردی، سید میرزا حسن،(1379)،منتهی الاصول،چ1، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج.
14. بهجت فومنی، محمدتقى،(1426). جامع المسائل، قم : دفتر معظم‌له.
15. جزیری، عبدالرحمن(بی‌تا)، الفقه علی‌المذاهب الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث.
16. جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر،(1382)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چ2، تهران: گنج دانش.
17. حاجی‌ده‌آبادی، احمد؛ نوری، عباس،(1393)، بازپژوهی مجازات سابّ‌الامام، نشریه حقوق اسلامی، شماره 40، صص39-70
18. حر عاملی، محمد بن حسن،(1411)، وَسائلِ الشیعَة، ج 11، قم، آل البیت ع
19. حسینی مراغى، سید میر عبدالفتاح ،(1413)، العناوین، جلد 2، چ1، قم، مؤسسه النشر الاسلامى.
20. حسینی‌خامنه‌ای، سید علی،(1393)، (https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27820)
21. حقانی‌خواه، حسین،(1396)، سبّ‌النبی در فقه و خلأهای آن در قانون مجازات اسلامی، رساله دکتری، دانشگاه یاسوج
22. حلی(علامه)، حسن‌بن‌یوسف،(1420)، تحریر الأحکام، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
23. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد،(1412)، مفردات،چ1، لبنان: دارالعلـم.
24. سیفی مازندرانی، علی اکبر (1425)، مبانی الفقه الفعال، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
25. شاکری، ابوالحسن؛غلام نژاد، یاسر،(1390)،بررسی حکم قتل ساب النبی (ص) و ائمه اطهار (ع) ، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی،شماره1،صص99-115.
26. شامبیانی، هوشنگ،(1392)، حقوق جزای اختصاصی 1، تهران: مجد.
27. شهید اول، محمدبن‌مکى،(1417)،الدروس الشرعیة،چ2، قم: انتشارات اسلامى.
28. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على،(1410)،الروضة البهیة،قم: انتشارات داورى.
29. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على،(1413)،مسالک الأفهام، قم:مؤسسة المعارف.
30. صدوق(ابن بابویه)، محمدبن‌على،(1362)، الخصال، چ1، قم: دفتر نشر اسلامی.
31. طاهرى،حبیب الله،(1418)، حقوق مدنى،چ2، قم:انتشارات اسلامى.
32. طبرسی، فضل بن‌حسن،(1372)،مجمع البیان، تهران: انتشارت ناصرخسرو.
33. طریحی، فخر الدین،(1416)،مجمع البحرین، چ3، تهران:انتشارات مرتضوی.
34. طوسی(شیخ)، محمد بن حسن،(1409)، التبیان، قم:مکتبة الاعلام الاسلامی
35. عبدری،محمدبن‌یوسف،(1398)، التاج و الإکلیل، بیـروت: دارالفکر.
36. علی‎آبادی، عبدالحسین،(1373)، حقوق جنایی، چ3، تهران: انتشارات فردوسی.
37. فاضل لنکرانى، محمد ،( 1422)، تفصیل الشریعة ـ الحدود، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).
38. فاضل لنکرانى، محمد،(1385ش)، إیضاح الکفایة، چ5، قم: نشر نوح.
39. فیض کاشانى، ملامحسن،(1406)، الوافی، چ1،اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی علیه‌السلام.
40. کلینى، محمدبن‌یعقوب،(1407)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
41. گلپایگانى، محمد رضا،(1412)، الدر المنضود، قم: دارالقرآن الکریم
42. گلدوزیان، ایرج،(1385)، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، چاپ13، تهران: میزان.
43. مجرد،مجید؛مودب، سیدرضا،(1396)،بررسی قرآنی فقهی حکم مجازات سبّ‌النبی(ص)، مجله قرآن شناخت،شماره2، صص91-106
44. مجلسی، محمد باقر،(1404)، مرآة العقول، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
45. مجلسی، محمد باقر،(بی‌تا)، رساله حدود، قصاص و دیات، تصحیح علی فاضل، قم: انتشارات اسلامى.
46. محقق اردبیلى، احمد بن محمد،(1403)، مجمع الفائدة و البرهان، قم: انتشارات اسلامى.
47. محقق داماد، سید مصطفى،(1406)، قواعد فقه، تهران: نشر علوم اسلامی.
48. محمدخانی، عباس؛ مجید صادق نژاد نائینی(1401)، مقایسۀ توهین به مقدساتِ حدی و تعزیری در حقوق کیفری ایران ، مجله پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره 18، شماره 69 ، صص136-180
49. مرعشى نجفى، سید شهاب الدین،(1415)، القصاص، قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى(ره).
50. مروجی طبسی، محمدجواد،(1388)، حکم فقهی دشنام دهنده به پیامبر ص، مجله فرهنگ کوثر، شماره 78، صص42-50
51. مصطفوى، حسن،(1402)،التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،تهران: مرکز ترجمة
52. مظفر، محمدرضا،(1375ش)، اصول الفقه، چ2، ج2، قم، انتشارات اسماعیلیان.
53. مغنیة، محمدجواد،(1404)، فقه الامام جعفرالصادق(ع)،چ5،بیروت، دارالجواد
54. مفید، محمدبن‌محمد،(1413)، المقنعة،چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید(ره).
55. مکارم شیرازی، ناصر،(1427)، استفتاءات جدید، قم:مدرسه امام على علیه السلام.
56. موسوی اردبیلى، سیدعبدالکریم،(1427)، فقه الحدود و التعزیرات، قم:دانشگاه  مفید
57. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله،(1379)، تحریر الوسیلة، قم: دارالعلم.
58. موسوی‌خمینى، سیدروح‌الله،(1415)‏، أنوار الهدایة، چ2، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
59. موسوی‌خویی،سیدابوالقاسم،(1422)،مبانی تکملة المنهاج، قم:مؤسسة الإمام الخوئی ره.
60. موسوی‌خویى، سیدابوالقاسم،(1424)، محاضرات فی المواریث، قم: مؤسسة السبطین (علیهما السلام) العالمیة.
61. میر محمدصادقی، حسین،(1395)، جرایم علیه اشخاص، چاپ21، تهران: میزان.
62. نجفی، محمدحسن،(1404)، جواهر الکلام، بیروت: دار إحیاء التراث.
63. نراقى، احمد،(1415)،‌ مستند الشیعة،چ1، قم: مؤسسه آل البیت ع
64. النووی، یحیـی الـدین شـرف،(1378ق)، المجمـوع، بیـروت: دارالفکـر.
65. واسطی زبیدی، محمد بن محمد،(1414)، تاج العروس، چ1، بیروت:دار الفکر.