بررسی فقهی توجه به شخصیت مجرمین در تعزیرات

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 73، آذر 1402، صفحه 112-139   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.708076

نویسندگان

راضیه سبزه علی^{* 1}؛ محمود اشرافی²؛ مسعود حیدری³

¹کارشناسی ارشد،حقوق جزا و جرم شناسی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار، گروه حقوق، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

³دانشیار، گروه حقوق، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

چکیده

تعزیر به عنوان یک مجازات نامعین، گسترده‌ترین واکنش علیه جرایم در سیاست کیفری اسلام محسوب می‌شود. فایده‌مند بودن تعزیر به نحوه استفاده از آن در جهت تطبیق این واکنش با شخصیت مجرمان بستگی دارد. تعزیر نوعی از کیفرهای اسلامی است که میزان کیفر و چگونگی آن نامعین است و بستگی به نظر و صلاحدید قاضی دارد و قاضی موظف است متناسب با شخصیت مجرم میزان آن را تعیین نماید به همین جهت از آن تحت عنوان قاعده "التعزیر بما یراه الحاکم" یاد می­شود. منظور از تفرید کیفری آن است که قاضی اختیار داشته باشد با رعایت اوضاع و احوال اجتماعی، جسمی، روانی مجرم و متناسب با شخصیت مجرم برای وی مجازات تعیین نماید. در منابع فقهی اصل فردی کردن مجازات‌ها در تعزیرات اجرا می‌شود. اسلام در وضع مجازات­ها اهداف متعددی را مورد توجه قرار داده است که مهم­ترین آن­ها بازداشتن انسان‌ها از ارتکاب جرم است. از لحاظ فلسفه مجازات­ها و اهداف آن در نظام کیفری اسلام هدف از تعزیرات اصلاح و تأدیب مجرم، بازسازگاری اجتماعی مجرم، متنبه نمودن سایر مردم، حفظ مصالح اجتماعی و ارزش­های دینی و بازداشتن مجرم از تکرار جرم می­باشد. در این مقاله پس از بررسی مفهوم‌شناسی تعزیر به فلسفه تعزیرات در نظام کیفری اسلام و بررسی فقهی جایگاه تفرید کیفری در تعزیرات و تاثیر نظر حاکم در تعزیرات پرداخته شده است. نوآوری مقاله حاضر از این جهت است که به جایگاه توجه به شخصیت مجرمین در نهاد تعزیرات از منظر فقهی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

تفرید کیفری؛ تعزیرات؛ سیاست کیفری اسلام؛ بازسازگاری اجتماعی؛ شخصیت مجرم

مراجع

1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1404). شرح نهج البلاغه. ج18، تحقیق و تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم. قم: مکتبه آیت الله المرعشی النجفی.
2. ابن ابی جمهور الاحسائی، محمد بن علی (1410). الاقطاب الفقیهه علی مذهب الامامیه. قم: مکتب آیت الله العظمی المرعشی النجفی.
3. ابن ادریس، ابی جعفر (1411). السرائر، ج3. قم: موسسه نشر اسلامی.
4. ابن منظور، ابوالفضل (1414). لسان العرب. دالفکر.
5. ابن نجیم المصری، زین الدین بن ابراهیم بن محمد (1418). البحر الرائق. بیروت: دارالکتب العلمیه.
6. ابوالصلاح حلبی (1403). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبه الامام امیرالمومنین.
7. الاصفهانی، بهاءالدین محمد بن حسن بن محمد (1405). کشف اللثام. قم: مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی.
8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات الفاظ القرآن. دمشق و بیروت: دارالقلم و دارالشامیه.
9. الزحیلی، وهبه (2010). الفقه الاسلامی و ادلته. بیروت: دارالفکر.
10. السیوری الحلی، مقداد بن عبدالله (1403). نضد القواعد الفقهیه. قم: مکتب آیت الله العظمی المرعشی النجفی.
11. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1410). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 15. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
12. طباطبایی، سید علی (1404). ریاض المسائل، ج 2. قم: آل البیت.
13. طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1351). المبسوط فی فقه الامیه، ج 8. مکتبه المرتضویه لاحیاء و الاثار الجعفریه.
14. طوسی، محمد بن حسن (1407). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
15. طوسی، محمد بن حسن (1407). الخلاف،. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
16. عاملی، زین الدین (1413). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 2. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
17. عبدالجبار همدانی، ابی الحسن (1385). المغنی فی ابواب التوحید و العدل. قاهره: عیسی البابی.
18. عبدالکریم، زیدان (1988). العقوبه فی الشریعه الاسلامیه، ج 2. بیروت: موسسه الرساله.
19. عوده، عبدالقادر (1989). التشریع الجنائی الاسلامی. بیروت: دارالکتب العربی.
20. القرشی، محمد ابن احمد (1408). معالم القربه فی احکام الحسبه، تحقیق از محمد محمود شعبان و صدیق احمد عینی المطیعی. قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
21. کلینی، محمد بن یعقوب (1367). فروع کافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
22. ماوردی، علی بن محمد (1383). آیین حکمرانی احکام السلطانیه والولایات الدینیه، ترجمه و تحقیق، حسین صابری. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
23. محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن (1408). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 4. تحقیق و تصحیح عبد الحسین محمد علی بقال. قم: موسسه اسماعیلیان.
24. محقق حلی، نجم الدین جعفر بن الحسن (1418). المختصر النافع فی فقه الامامیه ،ج 2. قم: موسسه المطبوعات الدینیه.
25. منتظری، حسینعلی (1408). دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه. قم: مرکز العالی للدراسات الاسلامی.
26. منتظری، حسینعلی (1409). الحدود. قم: انتشارات دارالفکر.
27. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
28. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1427). فقه الحدود و التعزیرات، ج 1. قم: موسسه النشر لجامعه المفید.
29. نووی، شرف الدین (1368). المنهاج. سنندج: انتشارات غزالی.

ب: فارسی

1. اردبیلی، محمدعلی (1389). حقوق جزای عمومی، ج 1. تهران: نشر میزان.
2. اردبیلی، محمدعلی (1389). حقوق جزای عمومی، ج 2. تهران: نشر میزان.
3. جعفری، فریدون (1381). تحلیل مجازات اعدام در جرایم مستوجب تعزیر و بازدارنده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
4. جوادی آملی، عبدالله (1418). فلسفه دین فلسفه حقوق بشر. قم: مرکز نشر اسراء.
5. حاجی ده‌آبادی، احمد (1389). قواعد فقه جزایی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
6. دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا، ج 2. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7. شامبیاتی، هوشنگ (1392). حقوق جزای عمومی، ج 3. تهران: انتشارات مجد.
8. صادقی، محمدهادی (1373). گرایش کیفری سیاست جنایی اسلام. رساله دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی. دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
9. صانعی، پرویز (1374). حقوق جزای عمومی، ج 2. تهران: کتابخانه گنج دانش.
10. طاهری، حبیب‌الله (1389). نقش توبه در اسقاط حدود. پژوهش‌های فقهی. سال ششم. شماره2. ص 28-5.
11. فیض، علیرضا (1389). مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
12. قبله‌ای خویی، خلیل (1380). قواعد فقه: بخش جزا، ج 1. تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
13. قیاسی، جلال­الدین و دهقان، حمید و خسروشاهی،­ قدرت الله (1380). مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی اسلام و حقوق موضوعه، ج 1. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
14. کلانتری، عباس؛ اکبری، محسن (1398). قلمرو اختیار قاضی در اعمال مجازات با رویکردی به قانون مجازات اصلامی مصوب 1392. فصل‌نامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی. سال شانزدهم. شماره 58. ص 192- 215.
15. گلپایگانی، سید محمدرضا (1412). الدر المنضود فی الحکام الحدود، ج 2. تقریر علی کریمی جهرمی. قم: دارالقران الکریم.
16. لنگرودی، محمدجعفر (1380). ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش.
17. نوبهار، رحیم؛ عرفانی­فر، امیر (1396). واکاوی تحلیلی- انتقادی تفاوت‌های میان حد و تعزیر. فصلنامه راهبرد. سال بیست و هشتم. شماره82. ص 240-207.
18. ولیدی، صالح (1384). حقوق جزای عمومی، ج 2.تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)