نگرشی به خلأهای قانونی و چالش‌های اجرایی آرای محاکم در خصوص مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت و راه‌های برون‌رفت

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 73، آذر 1402، صفحه 267-289   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.708082

نویسندگان

الهام نجفی¹؛ جواد حبیبی تبار^{* 2}؛ اعظم خوش صورت موفق³

¹دانشجوی دکترای مطالعات زنان گرایش حقوق زن در اسلام، دانشکده زن و خانواده، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم،ایران.,

²دانشیار، مدیر گروه فقه و حقق قضایی، جامعه المصطفی‌العالمیه، قم، ایران،

³استادیار، دانشکده زن و خانواده، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

مسأله اساسی در پژوهش حاضر، ارزیابی عملکرد محاکم خانواده در خصوص احکام صادره نسبت به اجرت‌المثل ایام زوجیت و رویه قضایی فعلی آن در نظام حقوقی ایران است. در این نوشتار سعی بر این است که رویه عملی موجود در دادگاه‌ها و نیز مبانی فقهی و قانونی مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و ضمن بیـان نمونـه‌هـایی از آراء صـادره متعارض در محـاکم قضایی به ارزیابی و نقد استنادات قانونی و رویه قضایی موجود بپردازیم. چرا که وجود خلأها و ابهامات حوزه تقنین موجب عدم وحدت رویه در محاکم و بروز تشتت و صدور آرای متهافت از محاکم خانواده گردیده است. در این پژوهش نوع تحقیق، بنیادی و روش پژوهش توصیفی تحلیلی می‌باشد و از آنجا که رویه قضایی به عنوان یکی از منابع حقوق به‌شمار می‌رود، حتی‌المقدور سعی شده است علاوه بر معرفی رویه فعلی، به‌عنوان شاهد مثال به برخی احکام متهافت از دادگاه‌های خانواده که بصورت اتفاقی انتخاب شده، استناد شود و دادنامه‌های صادره در این زمینه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و نتیجتاً با تصویب و تفسیر قوانین مرتبط با اجرت‌المثل و صدور رأی وحدت رویه در موضوعاتی که آرای متعارض صادر شده می‌توان چالش‌های اجرایی را به حداقل رساند.

کلیدواژه‌ها

اجرت‌المثل؛ محاکم خانواده؛ رویه قضایی؛ خلأهای تقنینی؛ چالش‌های اجرایی

مراجع

• آرتیدار، طیبه (1383). قوانین و مقررات ویژه زنان در جمهوری اسلامی ایران. تهران: برگ زیتون.
• ابن مکی، محمد،شهید اول (1384).لمعه دمشقیه، جلد2(چاپ بیست و هفتم). ترجمه علی شیروانی و محسن غرویان. قم: دار الفکر.
• ابن منظور، محمدبن مکرم [بی‌تا] لسان العرب، جلد1. بیروت: دارصادر.
• امامی، سید حسن (1386). حقوق مدنی، جلد2 (چاپ بیست و هفتم). تهران: اسلامیه.
• انصاری،مرتضی (1392). المکاسب، جلد1(چاپ هشتم). اصفهان: دارالحکمه.
• ایزانلو، محسن و میر شکاری، عباس(1391). طلب ممتاز. مجله دیدگاه های حقوق قضایی، دوره17، شماره60، ص68-37.
• بجنوردی، سیدمحمد (1401). قواعد فقهیه،جلد۱. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، مؤسسه چاپ و نشر عروج.
• تبریزی، میرزا جواد (1416)، صراط النجاه(چاپ اول). قم: دفتر نشر برگزیده.
• جبعی العاملی، زین الدین بن علی،شهید ثانی (1374). قواعد فقهیه، جلد1. قم: بی‌جا.
• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386).ترمینولوژی حقوق(چاپ هجدهم). تهران: گنج دانش.
• جمعی از پژوهشگران موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع) موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام (1381). دایرۀ المعارف، جلد5 و2. قم: مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی.
• حبیبی تبار، جواد (1399). گام به گام با حقوق خانواده(چاپ سوم). تهران: نشر میزان.
• حرعاملی، محمدبن حسن،(1414)، وسائل الشیعه، جلد18، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
• حسینی سیستانی، سید علی (1423). منهاج‌الصالحین، جلد 3(چاپ اول). قم: مکتبة فدک.
• حسینی شیرازی، محمد (1407). موسوعه استدلالیه فی الفقه الاسلامی، جلد2(چاپ دوم). قم:موسسه الفکر الاسلامی.
• حلی، محمدبن منصور،ابن ادریس (1428). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد2(چاپ ششم). قم: موسسه‌النشر‌الاسلامی.
• خمینی، روح الله (۱۳92). رساله توضیح المسائل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
• خوانساری، شیخ موسی (1379). منیة الطالب فی شرح المکاسب، تقریرات میرزا محمدحسین نائینی، جلد2. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
• دانای علمی، منیژه (1392). نقدی بر قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق. مجله کانون وکلا، دوره جدید، شماره ۷-۶.
• روشن، محمد و محمدی، حسن (1392). تأثیر ورشکستگی و اعسار زوج بر مطالبات زوجه. فصلنامه خانواده پژوهی، دوره 9، شماره33،ص144-125.
• زحیلی، وهبه [بی‌تا]. الفقه الإسلامی و أدلته، جلد5. قم:دار الفکر.
• طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1419). العروة الوثقی:المحشّی، جلد5 (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه، جلد1(چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.
• عدل، مصطفی (1385). حقوق مدنی(چاپ دوم). قزوین: طه.
• عمید، حسن (1388). فرهنگ فارسی عمید (چاپ اول)، تهران: فرهنگ نما.
• فاضل لنکرانى، محمد (1384). جامع المسائل، جلد1و2(چاپ یازدهم). قم: امیر العلم‌.
• فاضل لنکرانی، محمد (1377). سیری کامل در اصول فقه، جلد9، فیضیه، قم.
• فیض، علیرضا (1385). مبادی فقه و اصول (چاپ بیستم). تهران: دانشگاه تهران‌، موسسه انتشارات و چاپ‌.
• قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی مصوب 1318.
• ‌قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب 1371.
• قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379.
• قانون مدنی مصوب1314.
• محقق داماد، سید مصطفی (1383). قواعد فقهیه، چاپ دوازدهم. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
• مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414). تاج العروص فی شرح القاموس، جلد6 (چاپ اول). بیروت: دار الفکر.
• مروج، حسین (1379). اصطلاحات فقهی (چاپ اول). قم: نشر بخشایش‌.
• مکارم شیرازی، ناصر (1411). قواعد فقهیه (چاپ سوم). قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین(ع).
• مکارم شیرازی،ناصر (1385). انوار الاصول، جلد2( چاپ هفتم). قم:نسل جوان.
• مهرپور،حسین و روشن، محمد (1393). مطالبات زوجه و روش وصول آن. تهران:جنگل.
• موسوی بجنوردی، سید محمد(1382). مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه. پژوهشنامه متین، دوره5، شماره 19، ص22-3.
• موسوی خمینی، سید روح الله (1392). تحریر الوسیله:کتاب قضاء، جلد2. تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
• موسوی خمینی، سید روح الله (1392). استفتائات، جلد6. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
• نجفی، محمد حسن (1394). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام(چاپ ششم).جلد27، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
• نجفی،محمدحسن (1362). جواهر الکلام (چاپ هفتم). جلد31، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.