اولویت بندی عوامل موثر در بهسازی قنوات قدیمی با استفاده از روش سلسله مراتبی فازی(مطالعه موردی: شهر سیراف استان بوشهر)

اکوسیستم های طبیعی ایران

دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 52، شهریور 1402، صفحه 16-38   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

مهدی شنبدیان¹؛ مرضیه موغلی^{* 2}

¹دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی ، دانشگاه آزاد اسلامی لارستان، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

چکیده

با توجه به اهمیت آب و نقش آن درشکل گیری تمدن ها، بررسی یکی از سازه های آبی به نام قنات، می‌تواند اثر این سازه را درادامه حیات نشان دهد. در فلات مرکزی ایران، با توجه به اقلیم گرم و خشک، قنات به عنوان راه حلی برای بهره برداری از آب های زیرزمینی از دیرباز مورد استفاده بوده که از جمله می توان شهر سیراف، اشاره کرد، همچنین در پیوند با قنات، سازه های آبی دیگر چون آسیا‌ ها و آب انبارها، یخدان‌ها و ایجاد شدند که به عنوان عناصر شهری بافت کویری شناخته م‌ شوند. هدف اصلی این تحقیق بررسی قنوات شهر سیراف و انتخاب بهترین قنات برای سرمایه گذاری و احیا بوده است. در این راستا با استفاده از پارامترهای مختلفی نظیر طول قنات، قطر حلقه میله چاه قنات، فاصله از شهر، ایمنی و میزان دبی آب، بررسی این پارامترها در روش Fuzzy ANP  که در نرم افزار Super Decision با دادن وزن به آن‌ها با تهیه نقشه های مربوطه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به آنالیز پرداخته و با توجه به تمامی پارامترها و اوزان تعلق گرفته توسط هر یک، به انتخاب بهترین قنات جهت سرمایه گذاری پرداخته شدو. نتایج حاکی آن است که  معیار دبی با رتبه 1 از بیشترین اولویت، جهت احیا و بازسازی برخوردار می باشد. معیارهای بارندگی با رتبه2، جمعیت با رتبه3، سطح زیرکشت با رتبه 4، کیفیت شیمیایی آب با رتبه 5، فاصله از آبراهه با رتبه 6، طول قنات با رتبه7 و عمق قنات با رتبه8 در اولویت‌های بعدی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

قنوات؛ بهسازی؛ روش سلسله مراتبی فازی؛ سیراف

مراجع

1. آبادیان, نصرالله, اقبالی, خانلو، نسیم, 1397. منابع آب و نقش آن در جذب گردشگران، مطالعه موردی قنات های شهر تهران. اکوهیدرولوژی, سال چهارم ،شماره سوم، صفحات931-941.
2. بیات موحد، فید، شامی، ح 1393 احیا قنات ها تحت تاثیر عملیات آبخوانداری و پخش سیلاب در زنجان همایش ملی قنات.
3. پورفلاح, ساناز, اختصاصی, ملکی‌ نژاد, حسین، برزگری, 1398. بررسی سناریوهای مدیریتی برای احیای قنات با استفاده از مدل‌سازی ریاضی (مطالعه موردی: قنات ابرکوه). مجله علوم ومهندسی آبخیزداری ایران, سال سیزذهم ،شماره چهل وششم 52-61.‎
4. جواهری، پرهام و جواهری، محسن 1395 "چاره آب در تاریخ فارس"، تهران، نشر سمر.
5. حسن پور، م.، خزیمه نژاد، ح. و خاشعی سیوکی، ع. ۱۳۹۵ اولویت بندی بازسازی قنات ها با استفاده از روش تحلیل شبکه ای (ANP مطالعه موردی: خراسان جنوبی، مهندسی آبیاری و آب سال ششم شماره بیست وسوم
6. رنجبرنائینی، س، گرشاسپی، پ. و چترسیماب، ز, ۱۳۹۶. مقایسه نقش قنوات چاهها و چشمه ها در تخلیه سفره های زیرزمینی در حوزه های آبخیز اصلی کشور، آبخوان و قنات.
7. طباطبائی, سید مصطفی, خزیمه نژاد، حسین, 1397. ارزیابی روش‌های حفاظتی و افزایش آبدهی قنات‌ها در ایران. قنات و قنات,سال دوم شماره یکم, 17-28.‎
8. قاسمی, هوایی, حوریه، مظفری, 1400. راهبردهای مطلوب افزایش مشارکت سهامداران در احیای قنوات (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان نیشابور). راهبردهای توسعه روستایی.‎
9. کبیری، ش. و نظری، ب. ۱۳۹۶. ارزیابی اثربخشی طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی. مجموعه مقالات اولین اجلاس هم اندیشی با متخصصان علوم آب و محیط زیست، وزارت نیرو، ۱۰ اسفند ۱۳۹۶.
10. لباف خانیکی، م.، رضوانی، م. ر. و بدری، ع. ۱۳۹۸. تبیین فرایند همکاری های قلمرویی در بهره برداری از قنات مورد مطالعه: قنات حسن آباد، استان یزد، پژوهشهای روستایی.
11. نوری پور، م.، نوری، م. و کرمی، ۱.۱. ۱۳۹9. تحلیل سازه های مؤثر بر مشارکت روستاییان در مدیریت و بهره برداری شبکه ی آبیاری و زهکشی در دشت لیشتر، راهبردهای توسعه روستایی، سال سوم،شماره یکم، ص ۵۷–۷۵۔
12. یزدانی مقدم، ی، ساداتی نژاد، جواد، نظری سامانی، ع.، قاسمیة، ۱۳۹5.. کارایی روش تصمیم گیری چند معیارهدر مکان یابی پخش سیلاب، مجله سنجش از دور و GIS ایران، سال چهارم، شماره سوم، ص ۸۰-۶۶.
13. ABIZADEH, E., 2011. A view to aqueducts centering on training and reviving Iranian native technology, culture and architecture.
14. Arnold, E.F., 2016. Water in the City: The Aqueducts and Underground Passages of Exeter. By Mark Stoyle.(Exeter, United Kingdom: University of Exeter Press, 2014. Pp. xx, 299. $85.00.).
15. Aschkenasy, N., Attal, R., Avivi, J., Bailey, L.R., Bar-On, D. and Boksenboim, Y., Amit, D., Y. Hirschfeld, and J. Patrich, eds. The Aqueducts of Ancient Pales-tine: Collected Essays. Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi, 1989. 335 pp.(Hebrew).
16. Deming, D., 2020. The aqueducts and water supply of Ancient Rome. Ground water, 58(1), p.152.
17. Feng-jian, L.I.U., 2012. Research on Aqueduct Irrigation Project in Land Reclamation over Coastal Areas of North China. Journal of Anhui Agricultural Sciences, 2012, p.34.
18. Hussein El-sayed Moustafa, R., 2021. A revival of the Aqueduct of old Cairo,“Magra Al Ayoun”. International Journal of Multidisciplinary Studies in Architecture and Cultural Heritage, 4(1), pp.102-113.
19. Leigh, S., 2020. Interdisciplinary research on the aqueduct of Hadrian in the Athenian Agora. In Cura aquarum in Sicilia. Proceedings of the Tenth International Congress on the History of Water Management and Hydraulic Engineering in the Mediterranean Region(pp. 16-22).
20. Martínez Jiménez, J., 2012. Reuse, repair and reconstruction: functioning aqueducts in post Roman Spain. Archaeopress.
21. Moayedfar, S. and Fatemi, M., 2021. SUSTAINABLE TOURISM DEVELOPMENT IN HISTORIC CITIES OF ARID REGIONS WITH THE REVIVAL OF QANAT (YAZD CITY). GeoJournal of Tourism and Geosites, 35(2), pp.428-436.
22. Motta Jr, A.P., 2014. Water Wealth: The Quest for Economic Revival and a Public Water Supply in Nineteenth-Century New Bedford, Massachusetts.  The Journal of the Society for Industrial Archeology, pp.95-107.
23.