تعامل بینامتنی قابوسنامه و اقوال پیرانِ صوفیّه بر اساس نظریّة ژرار ژُنت

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 آذر 1402

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2023.708208

نویسندگان

ابراهیم دانش^{* 1}؛ فرامرز جلالت²

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

چکیده

قابوس‌نامه از آثار برجستة ادب تعلیمیِ فارسی است که به دلیل جذّابیّت فرمی و تنوّع محتوایی از گرانیگاه‌های متون ادب فارسی به‌شمار‌می‌رود. این کتاب از لحاظ اخذ، ترشیح و انتقال آموزه‌های اعتقادی، اجتماعی و تربیتی، نقشِ بینامتنیِ انکارناپذیری در تطوّر کهکشانِ متنی زبان و ادب فارسی داشته‌است. از مواریث ارزشمندی که از طریقِ قابوس‌نامه به آثار مهمّ فارسی بعد از وی رسیده، اقوالِ حکیمانه و پندهای تربیتی بزرگان تصوّف اسلامی-ایرانی است. تحلیل بینامتنیّت قابوس‌نامه با اقوال صوفیّه، می‌تواند علاوه بر تبیین سهمِ عرفان و تصوّف در نظامِ تربیتیِ عنصرالمعالی، ما را با میزان و نحوة کارکرد بینامتنی قابوس‌نامه و آبشخورهای فکری آن آشنا و در فهم بهتر این کتاب و متون مرتبط با آن یاری‌کند. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی-تحلیلی انجام شده، به نتایجی از این قبیل رسیده‌است که بسامد بالایِ بینامتنیّت ضمنی و صریح از حیثیّت والایِ ادبی و زیبایی‌شناختی قابوس‌نامه حکایت‌می‌کند. همچنین وفورِ موضوعات تعلیمیِ اجتماعی و اعتقادی، و لزومِ ادب گفتاری و رفتاری نشان اهمیّت روابط و تعاملات اجتماعی در دیدگاه عنصرالمعالی و چهارچوبِ فکریِ تصوّف است. توجّه به اقوال و افعال مشایخ طراز اول عرفان اسلامی نیز حاکی از اعتقاد استوار عنصرالمعالی به اخذ آموزه‌های تعلیمی از سرچشمه‌های اصلی این نهضت است.

کلیدواژه‌ها

بینامتنیّت؛ قابوس‌نامه؛ اقوال صوفیّه؛ ژرار ژنت

مراجع