بررسی فرایندهای تضعیف در گویش سیستانی با رویکرد بهینگی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 2، دوره 13، شماره 3 - شماره پیاپی 41، آبان 1402، صفحه 21-47   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1984675.1563

نویسندگان

سید فرید خلیفه لو^{* 1}؛ بهمن بهرادفر²؛ صادق افتخاری فر³

¹دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

²دانشجوی دکترای زبانشناسی همگانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

³کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی، گفتاردرمانگر ادارۀ آموزش و پرورش خراسان جنوبی، سَرایان، ایران.

چکیده

هدف پژوهش پیشِ ‌رو توصیف و تحلیل برخی از فرایندهای واجی تضعیف با رویکرد بهینگی در گویش سیستانی است. روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی‎- تحلیلی است. به این منظور، ده گویشور مرد، مسن، کم‌‎سواد و روستایی به صورت تصادفی انتخاب شدند و داده‎‌های زبانی با استفاده از ضبط گفتار آزاد و مصاحبه و منابع کتابخانه‎‌ای موجود جمع‌آوری شد. سپس، داده‌های مورد نظر، از جمله‌های ضبط‌شده استخراج و براساس الفبای دستگاه آوایی بین‎‌المللی آوانگاری شدند و فرایندهای واجی تضعیف در گویش سیستانی طبقه‌‎بندی گردیدند. در گام بعدی، محدودیت­‌های به‌کاررفته در پیکرۀ زبانی براساس واج‌شناسی بهینگی استخراج شدند. در نهایت، محدودیت‎‌های استخراج‌‎شده از هر فرایند واجی در جداول مخصوص نظریۀ بهینگی توصیف و تحلیل شدند. براساس تحلیل‌‎های انجام‌شده می‎‌توان نتیجه گرفت که فرایند واجی تضعیف در گویش سیستانی در چارچوب نظریۀ بهینگی قابل‌ تحلیل و تبیین است و این که بیشترین محدودیت‌‎های پایایی که در این گویش نقض می­‌شود، محدودیت ضد حذف (MAX) و محدودیت همانندی، مختصه‌‎های جایگاه و شیوۀ تولید IDENT(place & manner) هستند. همین‎ طور وجود خوشۀ همخوانی و وجود پایانه در این گویش، ساخت نشاندار تولید می‎‌کند.

کلیدواژه‌ها

نظریۀ بهینگی؛ فرایند تضعیف؛ محدودیت؛ گویش سیستانی

مراجع

- آرام، یوسف، و حسینی صفوت، عاطفه(۱۳۹۵) . بررسی پیکره بنیاد فرایندهای واجی تضعیف و تقویت. پژوهش‌های زبانشناسی تطبیقی در ادوار تاریخی زبان فارسی. ۶ (11)، 4-32.  doi: 10.22084/RJHLL.2016.1528

- آهنگر، عباسعلی(۱۳۸۲). توصیف دستگاه واجی گویش سیستانی. گویش‌شناسی، ضمیمه‌نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۶ (۱)، 32-4.

- آهنگر، عباسعلی، یوسفیان، پاکزاد، و کدخدا، حسنعلی (۱۳۹۵). توزیع جغرافیایی تنوعات واکه‌ای گویش سیستانی در دو بخش شهرکی-نارویی و میانکنگی. زبانشناسی اجتماعی، ۱ (۱)، 40-22.

- آهنگر، عباسعلی، و دلارامی فر، منصوره(۱۳۹۹). بررسی فرایندهای تضعیف در گویش سیستانی بر اساس واج‌شناسی خودواحد. زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، ۲(۱)، ۸۹-۱۲۴.  doi: 10.22099/JILL.2021.39197.1227

- آهنگر، عباسعلی، رزمدیده، پریا، و ناصری، زهره‎سادات(1396). تحلیل بهینگی برخی از    فرایندهای واجی گونه زبانی رودباری (اسلام‎آباد). پژوهش‎های زبان‌شناسی، 9 (2)، 16-1.  doi:10.22108/ JRL.2017.103993.1057

- ایلاتی، صبا(۱۳۹۶). «بررسی فرایندهای واجی زبان کردی گویش سقزی در چارچوب نظریه بهینگی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان‌شناسی همگانی. اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.

- بدخشان، ابراهیم، و زمانی، محمد(۱۳۹۲). تحلیل و توصیف فرایند حذف در زبان کردی. (گویش کلهری). پژوهش‌های زبان‌شناسی، ۵ (۱)، ۱۹-۳۰.

- برجسته دلفروز، بهروز (۱۳۷۵).  دستگاه واجی گویش سیستانی. مجلۀ علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱ (۲)،  ۱۱۲-۱۳۲.

- بی جن خان، محمود(۱۳۹۴). واج‌شناسی بهینگی. تهران: سمت.

- پاک‌نژاد، محمد، و ویسی، الخاص(۱۳۹۵). توصیف و تحلیل فرایندهای واجی گویش دزفولی بر پایه چارچوب نظریۀ بهینگی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، ۶ (۳)، 1-21.

- جم، بشیر (۱۳۸۸) «نظریه بهینگی و کاربرد آن در تبیین فرایندهای واجی». رساله دکتری زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

- خلیفه لو، سید فرید، و دلارامی فر، منصوره (۱۳۹۴) .خوشه دوهمخوانی آغازین در گویش سیستانی از دیدگاه واج‌شناسی خودواحد. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، ۲ (۸) ،۳۹-۶۲.

- خلیفه لو، سید فرید، و عزت‌آبادی پور، طاهره(۱۳۹۹). بررسی فرایندهای سایشی شدگی، ناسوده‌شدگی و حذف در گونۀ زبانی سیرجانی. زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، 5(2)، ۲۱۲-۱۸۵. doi: 10.22099/JILL.2021.38003.1210

- دبیر مقدم، محمد(۱۳۸۸). زبان‌شناسی نظری. ج ۲. تهران: سمت.

- دیانتی، معصومه(۱۳۹۵). بازنمایی فرایندهای واجی لهجۀ گلپایگانی در چارچوب نظریۀ بهینگی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، ۶ (۴)، ۴۲-۱۹.

- زاهدی، محمدصدیق، و سلیمانی، حبیب(۱۳۹۴). تحلیل بهینگی فرایند تضعیف در کردی سنندجی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، ۲ (۸)، 63-78.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه(۱۳۷۹). «واج‌شناسی خودواحد و کاربرد آن در فرایندهای واجی زبان فارسی». رساله دکتری، تهران:  دانشگاه تهران.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه(1382). فرایند تضعیف در زبان فارسی. مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. 36(142). 83-73.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه(1385). واج‌شناسی، رویکردهای قاعده بنیاد. تهران:  سمت.

- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، ثباتی، الهام، و آقاگل‌زاده، فردوس(۱۳۹۴). فرایندهای واجی تضعیف در گونه‌های کردی ایلامی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 5(9)، 229-207.  doi:10.22126/JLW.2016.1238

- فیروزیان‌پور اصفهانی، آیدا، و فاتحیان، طیبه (۱۳۸۹). بررسی فرایندهای واجی در گویش مشهدی بر اساس واج‌شناسی خودواحد. همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران، دانشگاه سمنان، گلاله هنری. صص 1647-1678.

- صفری، ابراهیم(1395). توصیف و تحلیل فرایندهای واجی گویش گالشی: نظریۀ بهینگی. جستارهای زبانی، 7(2)، 163-143.

- مهدوی، فرشته (۱۳۸۹). بررسی همگونی واجی در گونه اصفهانی بر اساس نظریه خودواحد. همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران. دانشگاه سمنان، صص ۱۵۸-۱۷۰

- میکده، اعظم (۱۳۹۵). فرایندهای واجی واکه‌ای در گونه فریمانی بر پایه واج‌شناسی خودواحد. نشریۀ زبان و ادب، ۱۹ (۴۰)، 346-321.

- نوروززاده، شیوا السادات (۱۳۹۱). «توصیف نظام آوایی گویش رویینی روستای رویین (شهرستان اسفراین)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. تهران: دانشگاه پیام نور.

-  هاشمی، محبوبه(۱۳۹۱). «تحلیل فرایندهای واجی گویش خلجی در چهارچوب بهینگی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

- Ahangar, A. A. (2010). A study of the verb system in the Sistani dialect of Persian. Orientalia Suecana, 11 (6), pp.5-44.

- Bearman, P., T. Bianquis, C. Bosworth, V. Donzel, & W. Heinrichs. (2003). The Encyclopedia of Islam. pp. 425–448. Iran, iii. Languages. Leiden: Brill.

- Catford, J. C. (1988). A Practical Introduction to Phonetics. Oxford: Oxford University Press.

- Corbin, L., C. (2006). The Phonetics and Phonology of S-Lenition and Vowel Laxing in Eastern Andalusian Spanish. MA Thesis, Williams College, Williamstown, Massachusetts

- Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linquistics and Phonetics. 3rd Edition. Cambridqe, MA: Basil Blackwell.

- File-Muriel, R. J. & E. K. Brown (2010). The Gradient Nature of S-Lenition in Caleño Spanish. University of Pennsylvania Working Papers in Linguistics, 16 (2), Selected Papers from NWAV 38, 45-55.

- Hart, M. S. (2010). Consonant Lenition in Danish. MA Thesis, University of Troms.

- Jacobs, H. (1994). Lenition and Optimality Theory. Proceedings of LSRL XXIV, without page number.

- Jensen, J. T, (2004). Principle of qenerative phonoloqy: An introduction. Amesterdam:John Benjamine.

- Kager, René (1999). Optimality Theory. Cambridge: Cambridge University Press

- Kenstowics, M. (1994). Phonology in generative grammar. Cambridge, Blackwell publisher.

- Kul, M. (2007). The Principle of least effort with in the hierarchy of linguistic preferences: external evidence from English. Ph.D.dissertation. Poznan: Adam Mickiewicz Universiry.

- Kirchner, R. (2001). An effort based approach to consonant lenition. New York: Routledge.

- Lass, R. (1988). Phonology, an introduction to basic concepts. Cambridge: Cambridge press.

- McCarthy, J. (1988). Feature Geometry and Dependency: A Review. Phonetica, 43, 84-108.

- Okati, F., A. A. Ahangar & C. Jahani. (2009). The Status of h and ʔ in the Sistani Dialect of Miyankangi. Iranian journal of applied language study, 1(1), pp. 80-90.

- Prince, A. & P. Smolensky. (1993/2004). Optimality theory: constraint interaction is generative grammar. Chicester, Cambridge: Blackwell publisher

- Saadah, Eman (2011). Towards Quantifying Lenition in Ondarroan Basque. Studies in the Linguistic Sciences: Illinois Working Papers, 89-107.

- Shin, S. (1999). Consonantal Weakening and Licensing in Optimality Theory. The 13th Pacific Conference on Language, Information and Computation. Taiwan, Text version, 203-214.

- Smith, J. (2007). Markedness, Faithfulness, Positions, and Contexts: Lenition and Fortition in Optimality Theory. In: J. B. de Carvalho, T. Scheer, and P. Ségéral (Eds.), Lenition and Fortition. Berlin: Mouton de Gruyter

- Trask R.L. (1996), Historical Linguistics. Oxford University Press.

- Winndfuhr, G. (1988). New Iranian Language. In: R. Schmidt (Ed.). Compendium Linguarum Iranicarum, (pp. 246-250). Wiesbaden: Ludwig Reichert Verlander.