ارائه الگوی تاب‌آوری اجتماعی در محلات قدیمی شهری (مطالعه موردی: محله اوین)

آمایش محیط

دوره 16، شماره 62، آبان 1402، صفحه 1-20   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

منصوره سادات مظلوم¹؛ آزیتا رجبی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مخاطرات طبیعی و انسانی از مهم‌ترین مشکلات محلات قدیمی شهرها می­باشند که در صورت نبود آگاهی و آمادگی و مشارکت اجتماعی بین ساکنین محلات خسارات زیادی به دنبال دارد. ازاین‌رو با توجه به وجود مسائل ناشی از بروز وقایع، توجه به تاب­آوری اجتماعی در این محلات تأکید می­شود. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی شاخص­های تاب­آوری اجتماعی در پی ارائه الگو از تاب­آوری اجتماعی برای محلات قدیمی (محله اوین به‌عنوان محله مورد مطالعه) است. روش پژوهش تحقیقی و استفاده از اسناد کتابخانه­ای و داده­های میدانی می­باشد. جامعه آماری پژوهش شامل ساکنین محله (به تعداد 150 نفر) و گروه خبرگان (15 نفر به روش گلوله برفی) می­باشند. داده­های پژوهش پس از جمع‌آوری پرسشنامه، با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه anova و آزمون تعقیبی شفه و مدل PLS تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. نتایج یافته­ها بیانگر این است که محله اوین در بین شاخص­های مورد بررسی، به ترتیب از شاخص اقتصادی (04/3)، کالبدی- نهادی (89/2)، زیست‌محیطی (88/2) و در نهایت سرمایه اجتماعی (84/2) برخوردار است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی و استنباطی گویای مطلوب بودن تمامی شاخص­های تاب­آوری اجتماعی در محله می‌باشد. نتایج تحلیل‌های مدل معادلات ساختاری نیز نشان داد که شاخص سرمایه اجتماعی (مشارکت) و در میان زیرشاخص­های این شاخص خودانگیختگی به­عنوان مهم‌ترین شاخص می­تواند در الگو تاب­آوری اجتماعی محلات قدیمی و به‌ویژه محله اوین مؤثر باشد. با بررسی اوزان سایر شاخص­­ها به ترتیب شاخص اقتصادی، کالبدی- نهادی و زیست­محیطی در مراتب بعدی در ترسیم الگوی تاب­آوری اجتماعی محله اوین اثرگذار هستند.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری اجتماعی؛ تهران؛ محلات قدیمی؛ محله اوین

مراجع

• احمدی، ق.، پورحسن­زاده، م. ح.، سلیمان­نژاد.ا.1399. تحلیلی بر تاب­آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه). فصلنامه آمایش محیط، 13(49): 133-109.
• پرتوی، پ.، بهزادفر، م.، شیرانی، ز. 1395. طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی در محله جلفا اصفهان. فصلنامه معماری و شهرسازی، 9(1)7: 116- 99.
• پریزادی، ط.، فصیحی، ح. باقرشهر، شهر تاب­آور، برنامه­ریزی راهبردی ارتقاء تاب­آوری شهری. چاپ اول، ناشر: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، ( شهرداری تهران). 330 صفحه.
• پیران، پ.، اسدی، س.، دادگر، ن. 1396. بررسی نقش تاب­آوری اجتماعی در موفقیت فرآیند بازسازی (مطالعه موردی: جوامع روستایی درب آستانه و باباپشمان پس از زلزله سال 1385 دشت سیلاخور، استان لرستان). مسکن و محیط روستان، 36، (157): 100-87.
• تقوایی، م و جوزی خمسلویی، علی.1401. برآورد میزان آسیب­پذیری و تاب‌آوری کاربری‌های شهری در شرایط بحران و تخلیه اضطراری مورد: مدارس ناحیه دو آموزشی اصفهان. فصلنامه آمایش محیط، 15 (56): 66-47.
• رحیمی، م. 1394. مدیریت بحران و سوانح شهری، چاپ اول، انتشارات رامان سخن، تهران. 292 صفحه.
• رحیمی، م.، کارگر، ب.، حاتمی نژاد، ح.، زیویار، پ.1397. بررسی تأثیر مؤلفه‌های تاب‌آوری اجتماعی بر امنیت در سکونتگاه‌های غیررسمی موردمطالعه: محله خط 4 حصار کرج. مجله جغرافیای انتظامی (23): 26-1.
• رفیعیان، م.، رضایی، م.، عسکری، ع.، پرهیزکار، ا.، شایان، س.1390. تبیین مفهوم تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور( CBDM ). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15(4):41-19.
• رضایی، م.، رفیعیان، م.، حسینی، س.1394. سنجش و ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله­های شهر تهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47(4): 623-609.
• مبارکی، ا.، لاله پور، م.، افضلی گروه، ز.1396. ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب­آوری شهر کرمان، جغرافیا و توسعه، 15(47): 104-89.
• میرزایی، ا.1393. کاربرد رویکرد تاب­آوری در برنامه‌ریزی شهری جهت کاهش اثرات سوانح طبیعی، موردمطالعه: شهر سنندج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، راهنما: دکتر اصغر عابدینی، دانشگاه ارومیه، دانشکده هنر.
• محمدپورلیما، ن.، بندرآباد، ع.، ماجدی، ح.1399. تاب‌آوری کالبدی و اجتماعی محلات مسکونی بافت تاریخی (نمونه موردی منطقه12تهران). نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 12(2): 116-97.
• نوروزی، ا.، سرور، ر.، مهدوی حاجیلوئی، م.1396. سنجش مؤلفه‌های مؤثر اجتماعی در تاب‌آوری منطقه 12 شهر تهران. تحقیقات جغرافیایی، 32(4): 104- 86.
• نامجویان، ف.، رضوانیان، م.، سرور، ر.1396. تاب­آوری شهری چارچوبی الزام­آور برای مدیریت آینده شهرها. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی – پژوهشی، 14(55): 81 -95
• نیری، م.، شیعه، ا.، رضایی، م.، سعیدی رضوانی، ن.1397. مدیریت تاب‌آوری محله در مواجهه با زلزله در بافت‌های فرسوده شهری به روش FAHP (نمونه موردی: محله عبدل‌آباد شهر تهران). فصلنامه علمی – پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه­ای)، 8 (2): 21-38.
• هندی، هـ.، اقبالی، ن.، سرور، ر.، پیشگامی، ز. 1399. سنجش تاب­آوری زیست­محیطی در سطح محلات منطقه چهارده شهر تهران. فصلنامه آمایش محیط، 13 (48): 19-1.
• Adger,W., Hughes,T.P.,Folke,C.,Carpenter,S.R.,Rockström,J.2005. Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737):1036-1039.
• Andersen,L,E.,Cardona, M.2013.Building resilenceagainst adverse shocks: What are the determinants ofvulnerability and resilence? : Development Research Working Paper Series:1-21.
• Bolzan,N.,Gale,F.2018.Social resilience: Transformation in two Australian communities facing chronic adversity.International Social Work, 61(6):843–856.
• Brand, F.S., Jax, K. 2007. Focusing the Meaning (s) of Resilience: Resilience as a Descriptive Concept and a Boundary Object. Ecology & Society, 12 (1): 23.
• Cutter,S l. 2008. Community and regional resilience: Perspectives from hazads disasters and emergency management.
• Holling,C,S. 1973. Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 4(1): 1-23.
• Healey, P.1998. Building institutional capacity through collaborative approaches to urban planning. Environment and Planning A, 30 (9): 1531-1546.
• Kraker, J.2017. Social learning for resilience in social–ecological Systems. Current Opinion in Environmental Sustainability, 28:100-107.
• Meerow, S., Newell, J. P. 2016. Urban resilience for whom, what, when, where, and why?. Urban Geography, 40(3): 309-329.
• Meerow,S.,Newell, J. P. 2015. Resilience and complexity: A bibliometric review and prospects for industrial ecology. Journal of Industrial Ecology, 19(2): 236-251.
• Masys, A. J. 2015. Disaster Management: EnablingResilience: Springer International Publishing.
• Omand,D.2005.Developing National Resilience, RUSI Journal,50(4):14-18
• Ribeiro, P,J, G.,Gonçalves, L.2019. Urban resilience: A conceptual framework. Sustainable Cities and Society, 101625.
• Reinhorn, A. 2015. Computational Methods, Seismic Protection, Hybrid Testing and Resilience in Earthquake Engineering a Tribute to the Research Contributions of Prof. Andrei Reinhorn: Springer International Publishing.
• Tabibian, M., Rezapour, M. 2016. Assessment of urban resilience; a case study of Region 8 of Tehran city, Iran. Scientia Iranica. 23(4): 1699-1707.
• Saja,A.M.A., Teo, M., Goonetilleke, A., Ziyath, A.M. 2018. An inclusive and adaptive framework for measuring social resilience to Disasters. International Journal of Disaster Risk Reduction, 28: 862–873.
• Zhang, X.,Li, H. 2018. Urban resilience and urban sustainability: What we know and what do not know?. Cities, 72: 141-148.