تحلیل آینده‌نگری تغییرات کاربری اراضی شهری با استفاده از آنالیز تصاویر ماهواره‌ای (نمونه موردی: شهر تبریز)

آمایش محیط

دوره 16، شماره 62، آبان 1402، صفحه 159-182   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

حمید نورش¹؛ کریم حسین زاده دلیر^{* 2}؛ علی آذر³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

²استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

³دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران

چکیده

تغییر کاربری زمین ‏می‌تواند الگوی استفاده انسان از زمین در یک منطقه را منعکس کند و نقش مهمی در حفاظت از آب و خاک فضایی ایفا کند. مطالعه در مورد تغییر الگوهای کاربری زمین در جهان برای مقابله با تغییرات آب و هوایی جهانی و توسعه پایدار اهمیت زیادی دارد. بنابراین امروزه شناخت روند تغییرات کاربری اراضی و عوامل تأثیرگذار بر آن از مباحث بسیار مهم و مطرح در مطالعات شهری به شمار می‏رود. مناطق پیرامون شهرها تحت تأثیر و نفوذ رشد شهری قرار می‏گیرند. این نفوذ سبب تغییر در نقش و کارکردها و همچنین فرم این مجتمع‏های زیستی می‏گردد. شهر تبریز به عنوان یکی از کلان‌شهرهای مهم کشور، در طی سالیان اخیر، تغییرات بسیاری را از لحاظ تغییر کاربری زمین، به خود دیده است و به واسطۀ توسعۀ شهر، زمین‏های اطراف (باغات و اراضی کشاورزی) توسط پیشروی کاربری‏های شهری، تغییر کاربری یافته‏اند. هدف تحقیق حاضر، به تحلیل آینده نگری تغییرات کاربری اراضی شهر تبریز در طی سال‏های 2016-1986 پرداخته است. روش تحقیق پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی است و روش جمع‏آوری اطلاعات، اسنادی و میدانی است. این پژوهش با بهره‌گیری از تصاویر ماهواره لندست و نرم‌افزار 4.8 ENVI به همراه سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS 10.2 Arcبه بررسی تغییرات کاربری اراضی شهری تبریز طی یک دوره 30 ساله از 1986 تا 2016 می‌پردازد تا فرایند تغییرات صورت گرفته در کاربری اراضی این شهر را طی دوره مذکور بیان نماید. نتایج به‏دست آمده، نشان می‏دهد که شهر تبریز جهت توسعۀ خود، اکثراً فضای سبز و اراضی کشاورزی را به زیر سلطۀ خود برده است و از سهم این کاربری با گذشت زمان، کم شده است.

کلیدواژه‌ها

آینده نگری؛ تغییرات کاربری اراضی؛ تصاویر ماهواره‏ای؛ توسعۀ شهری؛ شهر تبریز

مراجع

1. اکبری، ا، زنگنه اسدی، م، ع، تقوی مقدم، ا، (2016)، پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش‌های مختلف تئوری آموزش آماری منطقه نیشابور، آمایش جغرافیایی فضا، 6(20)، 35-50.
2. امیرانتخابی، ش، جوان، ف، حسنی مقدم، ح، (1396)، آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی و عوامل مؤثر بر آن با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی (مورد مطالعه: شهرستان تالش)، کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه‌ریزی، 8(3)، 1-11.   
3. بصیری م، زینالی­عظیم ع، (1398)، تأثیر مبلمان شهری برکیفیت محیط زیست شهری (مطالعه موردی محدوده خیابان امام تبریز از میدان ساعت تا آبرسان)، جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 9(3)، 229-248.              
4. خوش لهجه، م، رنجگر ب، مقیمی آ، بهشتی­فر س، مقصودی ی، محمدزاده ع، (1398)، مروری بر روشها و مدلهای مورد استفاده در شناسایی تغییرات کاربری اراضی با تکیه بر سنجش از دور و GIS (با تأکید بر مطالعات صورت گرفته در کشور ایران)، علوم و فنون نقشه برداری، 9(2)، 225-242.                
5. شریفی، ل، رسولی، ع. ا، حجازی، م. ا، رستم­زاده، ه، (1392)، آشکارسازی تغییرات کاربری/پوشش اراضی با پردازش شئ‌گرای تصاویر ماهواره‌ای (مطالعه موردی: شهرستان تبریز)، جغرافیا و برنامه‌ریزی، 17(44)، 203-214.
6. شفیعی ثابت، ن و محمدی، ا، شکیبا، ع. ر، (1398)، در مطالعه آشکارسازی و پیش­بینی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدلCA-Markov، محور کلانشهر تهران دماوند، اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 28(111)، 175-190.
7. فرامرزی م، زینالی­عظیم ع، (1397)، ارزیابی عملکرد مدیریتی شهر تبریز پس از استقرار شورای اسلامی شهر تبریز، جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 9(1)، 445-458.
8. Alawamy, J. S., Balasundram, S. K., Mohd. Hanif, A. H., & Boon Sung, C. T. (2020). Detecting and Analyzing Land Use and Land Cover Changes in the Region of Al-Jabal Al-Akhdar, Libya Using Time-Series Landsat Data from 1985 to 2017. Sustainability, 12(11), 4490. https://doi.org/10.3390/su12114490.
9. Amir Siddique M, Dongyun L, Li P, Rasool U, Ullah Khan T, Javaid Aini Farooqi T, Wang L, Fan B, Rasool MA. (2020). Assessment and simulation of land use and land cover change impacts on the land surface temperature of Chaoyang District in Beijing, China. PeerJ 8:e9115 https://doi.org/10.7717/peerj.9115.
10. Anderson, W.P., Kanaroglou, P.S. and Miller, E.J. (1996).Urban form, energy and the environment: a review of issues, evidence.
11. Basiri, Mostafa, Ali Zeynali Azim, and Mina Farrokhi. (2017). Smart City Solution for Sustainable Urban Development. European Journal of Sustainable Development 6 (1):71. https://doi.org/10.14207/ejsd.2017.v6n1p71.
12. Chang, Y.; Hou, K.; Li, X.; Zhang, Y.; Chen, P. (2018), Review of Land Use and Land Cover Change research progress. IOP Conf. Ser. Earth Environ. Sci. 113, 1–6.
13. Deng, Y., & Srinivasan, S. (2016). Urban land use change and regional access: A case study in Beijing, China. Habitat International, 51, 103–113.http://dx.doi.org/10.1016/j.habitatint.2015.09.007.
14. Fragkias, M., & Seto, K. C. (2009). Evolving rank-size distributions of intrametropolitan urban clusters in South China, Computers. Environment and Urban Systems, 33(3), 189e199.
15. Irwin, E. G., Jayaprakash, C., & Munroe, D. K. (2009). Towards a comprehensive framework for modeling urban spatial dynamics. Landscape Ecology, 24(9), 1223–1236 https://doi.org/10.1007/s10980-009-9353-9.
16. Lambin, E. F., Turner, B. L., Geist, H. J., Agbola, S. B., Angelsen, A., Bruce, J. W., et al. (2001). The causes of land-use and land-cover change: moving beyond the myths. Global environmental change, 11(4), 261-269.
17. Lark, T.J., Mueller, R.M., Johnson, D.M., Gibbs, H.K., (2017). Measuring land-use and land cover change using the US department of agriculture's cropland data layer: cautions and recommendations. Int. J. Appl. Earth Obs. Geoinf. 62, 224–235. http://dx.doi.org/10.1016/j.jag.2017.06.007.
18. Li, Y., & Liu, G. (2017). Characterizing Spatiotemporal Pattern of Land Use Change and Its Driving Force Based on GIS and Landscape Analysis Techniques in Tianjin during 2000–2015. Sustainability, 9(6), 894. https://doi.org/10.3390/su9060894.
19. Lillesand, T.M., & Kiefer, R.W., (2001), Remote Sensing and Image Interpretation, 4thed, John Wiley and Sons, Inc. USA, ISBN: 0471255157.
20. Hu, Y., Batunacun, Zhen, L., & Zhuang, D. (2019). Assessment of Land-Use and Land-Cover Change in Guangxi, China. Scientific Reports, 9(1). https://doi.org/10.1038/s41598-019-38487-w.
21. Nath, B., Wang, Z., Ge, Y., Islam, K., P. Singh, R., & Niu, Z. (2020). Land Use and Land Cover Change Modeling and Future Potential Landscape Risk Assessment Using Markov-CA Model and Analytical Hierarchy Process. ISPRS International Journal of Geo-Information, 9(2), 134. https://doi.org/10.3390/ijgi9020134.
22. Nath, B., Niu, Z., & Singh, R. (2018). Land Use and Land Cover Changes, and Environment and Risk Evaluation of Dujiangyan City (SW China) Using Remote Sensing and GIS Techniques. Sustainability, https://doi.org/10(12),4631.10.3390/su10124631.
23. Nulpponen, J, (2016), Scenario analysis in strategic regional land use planning, Master’s Thesis Lahti University of Applied Sciences Faculty of Technology Master Degree Programme in Environmental Technology
24. Omar, P.J.; Gupta, N.; Tripathi, R.P.; Shekhar, S.S. (2017), A study of change in agricultural and forest land in Gwalior city using satellite imagery. S-JPSET, 9, 109–112.
25. Pokhrel, Y., Burbano, M., Roush, J., Kang, H., Sridhar, V., and Hyndman, D. W. (2018a). A review of the integrated effects of changing climate, land use, and dams on Mekong River. Hydrology 10:266. https://doi.org/10.3390/w1003.
26. Owar Othow, O., Legesse Gebre, S., & Obsi Gemeda, D. (2017). Analyzing the Rate of Land Use and Land Cover Change and Determining the Causes of Forest Cover Change in Gog District, Gambella Regional State, Ethiopia. Journal of Remote Sensing & GIS, 06(04). https://doi.org/10.4172/2469-4134.10002.
27. Qian, Y., & Wu, Z. (2019). Study on Urban Expansion Using the Spatial and Temporal Dynamic Changes in the Impervious Surface in Nanjing. Sustainability, 11(3), 933. https://doi.org/10.3390/su11030933.
28. Sharma, R., Nguyen, T., & Grote, U. (2018). Changing Consumption Patterns-Drivers and the Environmental Impact. Sustainability, 10(11), 4190. https://doi.org/10.3390/su10114190.
29. Sleeter, B. M., Liu, J., Daniel, C., Rayfield, B., Sherba, J., Hawbaker, T. J, Loveland, T. R. (2018). Effects of contemporary land-use and land-cover change on the carbon balance of terrestrial ecosystems in the United States. Environmental Research Letters, 13(4), 045006. https://doi.org/10.1088/1748-9326/aab540.
30. Schirpke, U., Kohler, M., Leitinger, G., Fontana, V., Tasser, E., & Tappeiner, U. (2017). Future impacts of changing land-use and climate on ecosystem services of mountain grassland and their resilience. Ecosystem Services, 26, 79–94. https://doi.org/10.1016/j.ecoser.2017.06.008.
31. Spruce, J., Bolten, J., Mohammed, I. N., Srinivasan, R., & Lakshmi, V. (2020). Mapping Land Use Land Cover Change in the Lower Mekong Basin From 1997 to 2010. Frontiers in Environmental Science, 8. https://doi.org/10.3389/fenvs.2020.00021.
32. Teixeira, Z., Teixeira, H., & Marques, J. C. (2014). Systematic processes of land use/land cover change to identify relevant driving forces: Implications on water quality. Science of The Total Environment, 470-471, 1320–1335.
33. Tendaupenyu, P., Magadza, C. H. D., & Murwira, A. (2016). Changes in landuse/landcover patterns and human population growth in the Lake Chivero catchment, Zimbabwe. Geocarto International, 32(7), 797–811. https://doi.org/10.1080/10106049.2016.1178815.
34. Wang, Z., Yang, X., Lu, C., & Yang, F. (2018). A scale self-adapting segmentation approach and knowledge transfer for automatically updating land use/cover change databases using high spatial resolution images. International Journal of Applied Earth Observation and Geoformation, 69, 88–98. https://doi.org/10.1016/j.jag.2018.03.001.