اسم های مرکب زبان فارسی از دیدگاه نظریه ی آمیختگی مفهومی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 20، شماره 61، آذر 1402، صفحه 1-24   

نوع مقاله: مقاله علمی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/bahar.2023.1983202.1066

نویسندگان

زهرا محمدی¹؛ فرشید سمائی^{* 2}؛ مرضیه صناعتی³؛ محمدرضا رضوی⁴

¹دانشجوی دکتری، گروه زبانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

²گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی ، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران و استادیار گروه زبانشناسی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران

³گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی ، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران و استادیار گروه زبانشناسی، پژوهشگاه میراث ‌فرهنگی و گردشگری،

⁴گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران و استادیار گروه زبانشناسی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر، به بررسی و مطالعه‌ی اسم‌های مرکب درون‌مرکز زبان فارسی، از دیدگاه نظریه‌ی آمیختگی مفهومی می‌پردازد. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و شیوه‌ی گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای است. بدین منظور100 نمونه ترکیب دو اسمی درون‌مرکز از دو فرهنگ دهخدا و سخن انتخاب و به‌طور تصادفی تحلیل شد. هدف از انجام این پژوهش، تعیین فرایندهای شناختی دخیل در شکل‌گیری اسم‌های مرکب درون‌مرکز زبان فارسی (استعاره) و مشخص نمودن میزان خلاقیت فرایند ترکیب با توجه به چارچوب نظری بنسز (2006) است. به اعتقاد وی هرچه در ترکیب‌ها ارتباط استعاری قوی‌تر باشد، میزان خلاقیت و پویایی به‌کاررفته در آن‌ها بیشتر خواهد ‌بود و به سطح انتزاعی معنا نیز افزوده می‌شود. نتایج برآمده از این پژوهش نشان می‌دهند که نظریه‌ی آمیختگی مفهومی نه‌تنها قابلیت و ظرفیت کافی برای توصیف خلاقیت و پویایی این فرایندها را دارد؛ بلکه تبیین متفاوت و تازه‌ای از آن‌ها را نیز ارائه می‌کند و گویشوران زبان فارسی تمایل بیشتری به استفاده از معانی استعاری برای تولید و درک اسم‌های مرکب درون‌مرکز رادارند.

کلیدواژه‌ها

نظریه‌ آمیختگی مفهومی؛ ترکیب؛ درون‌مرکز؛ زبانشناسی شناختی؛ زبان فارسی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد .pdf

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن =.jpg

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد .pdf

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن =.jpg

مراجع

الف - کتابنامه

1. انوری، حسن، (1383)،فرهنگ سخن، (8 جلد)، تهران: سخن.
2. ترابیان، امیر، (1392)،بررسی استعاره در اسم‌های مرکّب اسم- اسم زبان فارسی در چارچوب زبان‌شناسی شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه شیراز.
3. خباز، مجید، (1384)،ترکیب غیرفعلی در زبان فارسی، پایان‌نامة دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علّامه طباطبایی.
4. _______، (1386)، «جایگاه هسته در کلمات مرکّب غیرفعلی فارسی»، دستور،ش 3، 166-153.
5. دباغ، محمّدحسین، (1393)، مجاز در حقیقت؛ ورود استعاره‌ها در علم، تهران: هرمس.
6. دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغتنامه، (15 جلد)، تهران: دانشگاه تهران.
7. طباطبایی، علاءالدّین، (1394)،ترکیب در زبان فارسی: بررسی ساختاری واژه­های مرکّب»، تهران: آثار.
8. نیلی‌پور، رضا، (1394)، زبان‌شناسی شناختی، دومین انقلاب فرهنگی معرفت‌شناسی در زبان‌شناسی، تهران: هرمس.

ب- مقالات

1. دیانتی، معصومه و حدائق رضائی، و عادل رفیعی، (1399)، «واژه‌های مرکّب درون‌مرکز زبان فارسی: ساخت‌های مفهومی ساده یا پیچیده»، جستارهای زبانی، شمارة 11 (6)، صص: 35 -68.
2. سبزواری، مهدی، (1391)، «تبیین و تحلیل رابطه‌های معنایی در اسامی مرکّب برون مرکز فارسی معیار». پژوهشنامة انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 1،45.66.
3. _________ ، (1392)، «شفافیّت و تیرگی معنایی اسامی مرکّب زبان فارسی از دیدگاه شناختی»، فصلنامة جستارهای زبانی، دورة 4، شمارة 3، صص: 73-55.
4. طباطبایی، علاءالدّین، (1386)، «ترکیب در زبان فارسی 3»، نامة فرهنگستان، دورة 10، شمارة­ 2، صص: 148-15
5. ____________، (1387)، «ترکیب در زبان فارسی 4»، نامة فرهنگستان، شمارة 40، صص: 202-191.
6. یار احمد زهی، ناهید، (1388)، «اسامی و صفات مرکّب درون‌مرکز و برون مرکز در فارسی-زبان‌شناسی»، شمارة 44، صص: 75- 86.

ج – منابع خارجی

1. Anderson, D. (2013). "Understanding figurative proverbs: A model based on conceptual blending". Folklore,124, 28-44.
2. Bauer, L. (1979). "On the need for pragmatics in the study of nominal compounding". Journal of Pragmatics, 31(1), 45-50.
3. Bauer, L. (1983). English Word formation. New York:  Cambridge University Press.
4. Benczes, R. (2006). Creative compounding in English: The semantics of metaphorical and metonymical noun-noun combinations. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins.
5. Benczes, R. (2013). "On the non-viability of the endocentric–exocentric distinction: Evidence from linguistic creativity". EXELL Explorations in English Language and Linguistics. 1.1 (2013): 3-18.
6. Benczes, R. (2015). "Are exocentric compounds really exocentric". Journal of Theoretical Linguistics, 12 (3), 54-73.
7. Bundgaard, Peer F. Svend Ostergaard and Frederik Stjernfelt (2006). "Waterproof fire stations? Conceptual schemata and cognitive operations involved in compound construction", Semiotica, 161(1:4): 363–393.
8. Costello, F, J. & Keane, M. T. 2000. "Efficient creativity: constraint-guided conceptual combination. Cognitive Science", 24 (2): 229-349.
9. Croft, W & Cruse. D. Alan (2004). Cognitive Linguistics. New York. Cambridge University Pres.
10. Crystal, D. (۲۰۰۳). The Dictionary of Linguistics and Phonetics. United Kingdom: Blackwell Publishing.
11. Evans, V. Berger, B. K. & Zinken, J. (2007). "The cognitive linguistic enterprise: An overview". In V. Evans, B. K. Berger, & J. Zinken(Eds.),The cognitive linguistics reader (2–36). Equinox.
12. Fabb, N. (1998). "The Handbook of Morphology". A. Spencer and A. M. Zwicky (eds).Oxford/ Malden, MA: Blackwell. Pp. 690-706.
13. Fauconnier, G. & Turner, M. (1998b). Principles of conceptual integration. In J. P. Koenig (Ed). Spaces, Worlds, and Grammar. Chicago and London: University of Chicago Press.
14. Fauconnier, G. & Turner, M. (2002). The way we think: Conceptual blending and the mind’s hidden complexities. Basic Books.
15. Guevara, E. & Scalise, S. (2009)." Searching for Universals in Compounding". In S. Scalise, E. Magni, & A. Bisetto (Eds.), Universals of Language Today, (101-128). Berlin: Springer.
16. Haspelmath, M. (2002). Understanding Morphology. London: Arnold (Copublished by Oxford University Press).
17. Kavka, S. (2009). "Compounding and Idiomatology". In R. Lieber, & P. Štekauer (Eds.), The Oxford Handbook of Compounding, (19-33). Oxford: Oxford University Press.
18. Kövecses, Z. (2002).  A Practical Introduction: Oxford: Oxford University Press.
19. Tarasova, E. (2013). Some New Insights into the Semantics of English N+N Compounds,D. Dissertation, Wellington: Victoria University
20. Wujastyk, D. (1982)."Bloomfield and the Sanskrit origin of the terms 'exocentric' and 'endocentric". Historiographia Linguistica, 9(1-2), 179-184.