تحلیل مهارت‌های شناختی رمان رضوی بیدارم کن بر پایۀ تفکّر انتقادی لیپمن

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

دوره 15، شماره 58، شهریور 1402، صفحه 79-101   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2023.708465

نویسندگان

پریسا احمدی¹؛ خلیل بیگ‌زاده^{* 2}

¹دانشجوی پسادکترای گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

رمان‌های برگرفته از فرهنگ اسلامی در ادب فارسی با هدف پردازش جنبه‌هایی از آموزه‌های تربیتی و گونه‌هایی از مهارت‌های گونه‌های تفکّر ‌پدید آمده‌اند که می‌توان از آنها در اجتماع‌پژوهی استفاده کرد و به یاری آنها به جنبه‌های بیشتری از فلسفة وجودی انسان و گونه‌های تفکّر دست یافت. رمان رضوی بیدارم کن از فریبا کلهر با الگوی شخصیت امام رضا ^(ع) مبتنی بر بایدها و نبایدهای اخلاقی و آموزه‌های شناختی است که مهارت‌های تفکّر انتقادی را مانند خوداصلاحی، دگراصلاحی، داوری صحیح و تأثیر و تفسیر زمینة متن در بر دارد. پژوهش حاضر با هدف تبیین مهارت‌های تفکّر انتقادی در رمان رضوی بیدارم کن بر‌پایة تفکّر انتقادی لیپمن با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی انجام شده ‌است. دستاورد پژوهش، دستیابی به مهارت‌های تفکّر انتقادی است که می‌تواند مخاطب را با بیان استدلال‌های منطقی، برخورداری از انعطاف در برخورد با روش‌های جدید و تکیه بر شرایط نامتعارف به درک صحیحی از متن برساند. فراشناخت متن، مرهون پرسش از تفکّر مخاطب است که وی را به شناختی فراتر از شناخت معمولی رسانده‌ است. زوایایی از داوری‌های صحیح در متن رمان مشاهده می‌شود که تفکّر انتقادی و اصلاحی نویسنده دلیل اصلی آن است؛ چنانکه تفکّر و استدلال مخاطب (نوجوان) را به چالش کشیده است و وی را به درکی صحیح از داوری نسبت‌به شخصیت امام رضا ^(ع) و تأثیر این داوری بر پرورش مهارت‌های تفکّر انتقادی او در دنیای معاصر رسانده‌ است.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

ادبیات کودک و نوجوان؛ رمان رضوی؛ فریبا کلهر؛ متیو لیپمن؛ تفکّر انتقادی

مراجع

اکبری، احمد و دیگران (1391)، «مضامین فلسفی در داستان‌های متون ادب فارسی»، مجلة تفکر و کودک، ش 2، 17‑1.

ایروانی، شهین؛ مختاری، خدیجه (1390)، «جایگاه مفاهیم فلسفی در ادبیات داستانی کودک ایران»، مطالعات ادبیات کودک، سال دوم، ش 3، 32‑1.

جهانی، جعفر (1382)، دیباچه­ای بر شیوه­های پژوهش در تفکّر انتقادی، شیراز: ملک سلیمان.

حسینی، مالک؛ حسینی، سیّد حسن (1390)، «اخلاق تفکر انتقادی»، نشریه پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز، ش 8، 13‑1.

سلطان‌القرائی، خلیل؛ سلیمانژاد، اکبر (1387)، «تفکّر انتقادی و ضرورت آموزش آن در کلاس درس»، فصلنامة تربیت اسلامی، ش 3، 195‑181.

سهرابی، راضیه و همکاران (1392)، «مقایسۀ افسانه­های ایرانی، کتاب­های داستانی ـ تصویری ایرانی و کتاب­های داستانی ـ تصویری خارجی بر مبنای مؤلفه­های تفکّر فلسفی»، مطالعات ادبیات کودک شیراز، سال چهارم، ش 1، 112‑91.

سیف، علی‌اکبر (1387)، روان­شناسی پرورشی نوین: روان­شناسی یادگیری و آموزش، ویراست 6، چاپ 3 (چاپ مکرر، چهل‌و‌دوم)، تهران: دوران.

عظمت‌مدار فرد، فاطمه و همکاران (1397)، «بررسی ظرفیت سه داستان از رسالۀ دلگشای عبید زاکانی براساس مؤلفه­های تفکّر فلسفی لیپمن»، مطالعات ادبیّات کودک شیراز، سال نهم، ش 2، 121‑102.

علی‌زاده، پوران (1400)، «بررسی محتوایی داستان­های گروه سنی «د» از جهت تطبیق با مهارت­ها و مؤلفه­های تفکّر فلسفی لیپمن»، فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات ادبی دانشگاه خوارزمی، سال 12، ش 3، 145‑119.

فیشر، رابرت و همکاران (1385)، شکوفاسازی خلاّقیت، ترجمة ناتالی چویینه، تهران: پیک بهار.

لیپمن، متیو (2013)، آموزش و تفکّر، ترجمۀ فروغ کیان‌زاده، اهواز: رسش.

مجید حبیبی عراقی، لیلا (1394)، داستانی برای کندوکاو، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مدرسی، سعید (1393)، تبیین و تحلیل رویکرد تفکر انتقادی در عرصة تعلیم و تربیت، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، علوم تربیتی فلسفة تعلیم و تربیت اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی.

یاری دهنو، مراد (1394)، درآمدی بر برنامۀ فلسفه برای کودکان، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

Lipman, M. (2003). Thinking in education, second edition. Cambridge: Cambridge University press.

Matthews, Gareth. B .(2009). » Philosophical Adventures in the Landsof Oz and Ev«. Journal of Aesthetic Education.« v43 n2 p37-50. On ERIC available.

Nemorin‚ S (2008). the Poem as Beginning for a Community ofInquiry. A thesis submitted to the Faculty of Education inconformity with the requirements for the degree of Master of ArtsMount Saint Vincent University Halifax, Nova Scotia, Canada. Pendlebury.

Swann, J (2013) ,Dialogic inquiry: From theory to practice, For the award of Doctor of Philosophy , Univrrcity OF Southern Queensland.

Wagner‚ L .(2013). a quantitative content analysis of children'spicturebooks. Department of Psychology, Ohio State University, Columbus, OH, USA. Front Psychol‚4: 850.

 Walker‚ Caren. M and Alison Gopnik. (2014) »Learning to Learnfrom Stories: Children’s Developing Sensitivity to the CausalStructure of Fictional Worlds«. Child Development. P: 1-9.