بازشناسی تأثیر اندیشه عرفانی (شیعی) در پدیداری الگوی مرکزگرای مرجع باغ ایرانی در معماری باغ‌های ایران

عرفان اسلامی

دوره 20، شماره 78، دی 1402، صفحه 231-252   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.2234/erfan.2023.708536

نویسنده

حسین مرادی نسب^*

استادیارگروه معماری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران. [e-mail]

چکیده

از دیرباز تصویر کیهان­شناختی رایج در تفکر ایرانیان تصویری است که فضا را به­واسطه چهار رود به چهار قسمت با محورهای عمود برهم تقسیم­می­کند و از آن به­عنوان الگوی مرجع باغ ایرانی نام می­برند. ازآنجاکه زبان عرفانی، زبان تمثیل (رمزی) در هنر اسلامی و از جمله معماری است و هندسه دستمایه همه معماران برای پیوند عالم ماده به معنا است لذا معمار اسلامی می­کوشد با زبان تمثیل، توحید را با هندسه مرکزگرا در باغ ایرانی متجلی­سازد، زیرا در هستی­شناسی عرفانی ساحت عالم، مرکزی دارد که محمل حضور حقیقت است خصوصاً در دوره صفویه که دوره امتزاج تفکر شیعی با اندیشه عرفانی بوده­است. هدف از این پژوهش بازشناسی تأثیر اندیشه عرفانی (شیعی) در پدیداری الگوی مرکزگرای مرجع باغ ایرانی در معماری باغ­های ایران است. روش پژوهش تفسیری تاریخی است لذا جهت­گیری بعضی از فرضیات مطرح­شده تبیینی-روایتی است که تفسیر آن­ها برپایه­ تحلیل محتوایی متون تاریخی توأم با استدلال منطقی انجام­شده­است و همچنین با توجه به شالوده نظری پژوهش که مبتنی­بر منظومه حکمت اسلامی است از روش ترکیبی استفاده­شد که متشکل از تحلیل محتوای کیفی و استدلال استنباطی است. در خاتمه یافته­های پژوهش نشان­می­دهد اوج تفکر عرفانی شیعی در نظام یکپارچه حکومتی صفویه، بستر اندیشه تمثیلی مرکزگرا را در ساخت باغ ایرانی به­صورت هندسه­ای با دو محور متقاطع عمود برهم حول کوشک میانی را فراهم­کرد تا همخوان با الگوی مرکزگرای مرجع باغ ایرانی باشد.

کلیدواژه‌ها

اندیشه عرفانی (شیعی)؛ الگوی مرکزگرای مرجع؛ معماری باغ ایرانی

مراجع