بررسی مکانیسم دفاعی روانی «گریز» در رما‌ن‌های غزاله علیزاده با تکیه بر رمان «خانه ادریسی‌ها» و «شب‌های تهران» بر اساس نظریه زیگموند فروید

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 دی 1402

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/rpcl.2023.708762

نویسندگان

زهرا دوستی¹؛ آرش مشفقی^{* 2}؛ محمدعلی مجلل³

¹دانشجوی دکتری تخصصی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران. (نویسندۀ مسئول)

³استادیار گروه علوم تربیتی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی بناب ، ایران

چکیده

مکانیسم­های دفاعی، واکنش­های روان آدمی در برابر تنش­هایی است که روح و روان او را تحت تأثیر قرار می­دهند و او را تا مرز از هم پاشیدگی پیش می­برند. از نگاه فروید، مکانیسم­های دفاعی، به طور ناخودآگاه، منجر به بروز تمایلات و رفتارهایی می­شوند که فرد را در برابر تنیدگی­ها محافظت می­کنند. مکانیسم «گریز» از زمرة سازوکارهایی­ست که به هنگام فشار روحی فراوان، در رفتار فرد بروز می­کند و او را از صحنه­های آزاردهنده دور می­کند. افراد برای فراموشی اضطراب، خشم و ناکامی، به شیوة ناخودآگاه از مشکل پیش آمده می­­گریزند و در این گریز، تا حدودی آرامش و تعادل از دست دادة خود را باز می­یابند. هر چند در این گریز، می­توان انتظار پیامدهای منفی را نیز داشت اما روان آدمی، گاه  ناگزیر، از این انتخاب است. تأمل در آثار داستانی غزاله علیزاده نشان می­دهد که او نسبت به رفتارها و واکنش­های افراد در مواجهه با مشکلات، توجه خاصی دارد و مکانیسم­های دفاعی را در بروز برخی از رفتارهای قهرمانان آثارش دخیل می­داند. این نوشتار با بررسی رفتارهایی از جنس «گریز» با تکیه بر دانش روان‌شناسی، به تحلیل این رفتارها پرداخته و به ریشه‌یابی «گریز»هایی اقدام کرده که  به گونه­ایی، واکنش به اضطرابی بوده­اند که بر روان شخصیت­ها در طول زندگی وارد شده­اند. نتایج حاصل از این بررسی نشان می­دهد که بیش­تر زنان آثار غزاله علیزاده و گاه برخی از مردان، در مواجهه با ناکامی­ها و اضطراب­ها، به دنبال پناهگاهی هستند که تلخی اضطراب را به فراموشی سپارند. پناه بردن به گوشة دنج زندگی و بی‌اعتنایی، گریختن به آغوش اشیاء، غرق شدن در خاطرات گذشته، گریز به‌سوی طبیعت و اعضای آن، و پناه بردن به ثروت، از برجسته­ترین مصادیق «گریز» در آثار داستانی بلند غزاله علیزاده است که محصول تنش­های روانی افراد است.   

کلیدواژه‌ها

مکانیسم‌ دفاعی روانی گریز؛ غزاله علیزاده؛ خانة ادریسی‌ها؛ شب‌های تهران

مراجع