مرجئه و قیام های ضد اموی در سرزمین های شرق خلافت

فصلنامه تاریخ

مقاله 7، دوره 18، شماره 70، آذر 1402، صفحه 136-152   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

شعبانعلی بیدکی¹؛ محمد سپهری^{* 2}؛ محمود سید³

¹دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، واحد تهران مرکزی ،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران

²استاد گروه تاریخ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران

³استادیار گروه تاریخ، واحد تهران مرکزی،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران

چکیده

فرقه مرجئه یکی از فِرَق اسلامی است که نخستین بار با عدم داوری درباره صحابه پیامبر(ص) پا به عرصه وجود گذاشت. هرچند در ابتدا خط مشی این فرقه دوری از قضاوت درباره افراد و به تبع آن پرهیز از مجادلات سیاسی بود، اما با گسترش تعالیم ارجاء در میان مسلمانان و اقبال فراوان به آن، فرقه مذکور نیز وارد درگیریهای سیاسی شد. خلفای اموی از دیدگاه تسامح جویانه مرجئه که در صدد برقراری آرامش در میان مسلمانان بود، به خوبی بهره برده بردند. زیرا نظریه ‌پردازان این فرقه آشتی و کنار آمدن با بنی امیّه را درست می‌دانستند. از آن رو که خلفای اموی مسلمان هستند و ارتکاب به کبیره آنان را از دایره‌ی مسلمانی خارج نمی‌کند و قیام بر ضدّ آنان جایز نیست. به‌‌رغم اینکه در بسیاری از موارد این فرقه به عنوان حامی و پشتیبان عقیدتی دولت امویان عمل می‌‌کرد، اما در برخی از مواقع مرجئی مذهبان با اتکا به تعالیم این فرقه در مقابل حکومت اموی ایستاده‌‌اند. سوال پژوهش حاضر آن است که مرجئه در سرزمین های شرق خلافت چه مواجهه ای با امویان داشتند؟ فرض مطرح شده آن است که گروه های از مرجئه سیاست های عرب گرایانه و تبعیض های ناروای آنان را بر نتابیده و به مقابله با آن پرداختند. پژوهش حاضر با تکیه به منابع تاریخی و با روش توصیفی و تحلیلی سامان یافته است.

کلیدواژه‌ها

مرجئه؛ امویان؛ خلافت؛ خوارج؛ ایمان

مراجع