ارزیابی روایات ثواب سوگواری از منظر فقه شیعه

فقه و تاریخ تمدّن

دوره 9، شماره 3، آذر 1402، صفحه 36-47   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سید مسعود عمرانی^*

گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

احادیث بسیاری وجود دارد که مردم را بر سوگواری بر مصیبتهای اهلبیت عصمت و طهارت، تشویق می‌نماید. پاداش‌هایی عظیم از قبیل وصول به رحمت الهی، سعادتمندی، آمرزش گناهان و دخول در بهشت، نمونه‌ای از پاداش بر این عزاداری است که در روایات شیعه مطرح شده است.
برخی در سند و دلالت این روایات خدشه نموده‌اند که این روایات، مستند به دلیل معتبری نیست و پاداش آنها، با عقل و آیات قرآن همخوانی ندارد؛ بلکه این احادیث، روایت‌های ضعیفه یا مرسله‌ای است که نمی‌توان به آن‌ها اعتماد کرد.
یافته‌های پژوهش حاضر، این است که از لحاظ سندی قراین بسیاری بر اعتبار این احادیث وجود دارد و از لحاظ متنی و دلالی نیز فاقد اشکال بوده و مطابق با عقل و آیات قرآن می‌باشد و اکثر فقها شیعه طبق این احادیث، بر استحباب عزاداری بر معصومان فتوا داده اند. و مجالی برای انکار این روایات باقی نمی‌ماند.
نوآوری این نوشتار بیان شرح حال راویان این احادیث از نظر رجالی و ذکر آرای دانشمندان در تصحیح و تضعیف این اخبار و ارائه تحلیل‌های تازه از منظر فقه شیعه است.
احادیث بسیاری وجود دارد که مردم را بر سوگواری بر مصیبتهای اهلبیت عصمت و طهارت، تشویق می‌نماید. پاداش‌هایی عظیم از قبیل وصول به رحمت الهی، سعادتمندی، آمرزش گناهان و دخول در بهشت، نمونه‌ای از پاداش بر این عزاداری است که در روایات شیعه مطرح شده است.
برخی در سند و دلالت این روایات خدشه نموده‌اند که این روایات، مستند به دلیل معتبری نیست و پاداش آنها، با عقل و آیات قرآن همخوانی ندارد؛ بلکه این احادیث، روایت‌های ضعیفه یا مرسله‌ای است که نمی‌توان به آن‌ها اعتماد کرد.
یافته‌های پژوهش حاضر، این است که از لحاظ سندی قراین بسیاری بر اعتبار این احادیث وجود دارد و از لحاظ متنی و دلالی نیز فاقد اشکال بوده و مطابق با عقل و آیات قرآن می‌باشد و اکثر فقها شیعه طبق این احادیث، بر استحباب عزاداری بر معصومان فتوا داده اند. و مجالی برای انکار این روایات باقی نمی‌ماند.
نوآوری این نوشتار بیان شرح حال راویان این احادیث از نظر رجالی و ذکر آرای دانشمندان در تصحیح و تضعیف این اخبار و ارائه تحلیل‌های تازه از منظر فقه شیعه است.

کلیدواژه‌ها

بررسی سندی؛ بررسی متنی؛ سوگواری؛ فقه؛ ثواب‌

مراجع

کتاب نامه

قرآن کریم

1)         آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث الاسلامی، قم؛ 1409ق.

2)         آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، 1983م.

3)         ابن بابویه‌، محمد بن علی، (شیخ صدوق)، الأمالی، نشر کتابچی،  تهران، 1376ش.

4)         ---------------- معانی‌ الاخبار، به‌ کوشش‌ علی‌اکبر غفاری، قم‌، 1361ش‌.

5)         ابن حجر مکى، احمد بن محمد، صواعق المحرقه، قاهره، مکتبة قاهره، چاپ دوم،1965 م.

6)         ابن داود، الحسین بن علی، رجال ابن داود، مطبعه الحیدریه، النجف الاشرف، 1392ق.

7)         ابن طاووس، على بن موسى‏، إقبال الأعمال، دار الکتب الإسلامیه‏، چاپ: دوم، تهران‏: 1409 ق.

8)         ابن طاووس‌، علی بن موسی‌، فلاح‌ السائل‌، قم‌، دفتر تبلیغات‌ اسلامی‌، 1377ش.

9)         ابن فهد حلى، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی‏، قم: دار الکتب الإسلامی‏: 1407 ق.

10)        ابن قولویه قمی‌، جعفر بن محمد، کامل‌ الزیارات‌، به‌ کوشش‌ عبدالحسین‌ امینی‌،دار المرتضویة، نجف‌، 1356ق‌.

11)        ابن عساکر، علی بن حسن‌، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، به کوشش علی شیری‌، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

12)        ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب‏، مصحح: میر دامادى، جمال الدین‏، دار الفکر، چ سوم، بیروت‏: 1414 ق.‏

13)        حلّی، حسن بن یوسف، خلاصه الاقوال، تحقیق: جواد القیومی، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1417ق.

14)        برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، جامعه طهران، تهران، 1342ش.

15)        طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال (رجال الکشّی)، موسسة آل البیت:، قم ۱۴۰4ق.

16)        ---------------- الفهرست، تحقیق: جواد القیومی، موسسه النشر الفقاهه، قم، 1417ق.

17)        ---------------- رجال الطوسی، تحقیق: جواد القیومی، النشر الاسلامی، قم، 1415ق.

18)        انصاری، مرتضی، رسائل فقهیه، چاپ کنگره،1414ق.

19)        باقری، حمید، بررسی متنی و سندی روایات من بلغ، حدیث اندیشه، بهار و تابستان 1382،شماره 5 و6، ۳۷–۹۲.

20)        بحرالعلوم، سید محمد مهدی، الفوائد الرجالیه، مکتبه الصادق،1363ق.

21)        برنجکار، رضا، روش شناسی علم کلام، قم: دار الحدیث، 1391ش.

22)        برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، جامعه طهران، تهران، 1342ش.

23)        -------------- ،  المحاسن، مصحّح: رجایی، مهدی، المجمع العالمی لاهل البیت:، ‎۱۴۱۳ق.

24)        بروجردى، آقا حسین، جامع أحادیث الشیعة، انتشارات فرهنگ سبز، تهران‏: 1386 ش‏.

25)        ‌بهایی، محمدبن‌حسین، الاربعون حدیثا، انتشارات اسلامی،1374ش.

26)        جوادی آملی، عبدالله، تحریر تمهید القواعد، الزهرا، قم 1372ش.

27)        حاکم نیشابورى، محمد بن عبداله، مستدرک على الصحیحین، بیروت، دارالکتاب العربى، بى تا.

28)        حسنی، هاشم معروف، الموضوعات فی الاثار و الاخبار، دار التعارف، بیروت، 1365ش.

29)        حسینیان قمی، مهدی، دفاع از حدیث (5)، فصلنامه علوم حدیث، زمستان 1376، شماره 6، 129 – 161.

30)        حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، مؤسسة آل البیت:‏: قم‏: 1409 ق‏.

31)        حلی، عبدالحسین، الشعائر الحسینیة فی المیزان الفقهی، قم : موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان : 1393ش.

32)        خوئی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، مطبعة النجف، 1376ق.

33)        ----------، معجم رجال الحدیث‏، مرکز نشر آثار شیعه، قم،1410ق.

34)        ---------، مصباح الفقاهة؛ بقلم محمد على توحیدی تبریزی، قم داوری، 1377ش.

35)        زرکلى، خیرالدین، الاعلام ، بیروت، 1389ق.

36)        --------- ، الرسائل الاربع؛ قواعد اصولیة و فقهیة، قم: مؤسسة الامام الصادق، 1415ق.

37)        شهید ثانی، زین الدین بن علی، علم الدرایه، مکتبه المفید، بیجا، بی تا.

38)        صافی گلپایگانی، لطف الله، روش اجتهادی فقها، نشریه نقد و نظر، زمستان 1373، شماره 1، از 213 – 266.

39)        صدری، مهدی، عزاداری رمز محبت، دلیل ما، قم: 1390ش.

40)        طباطبایی، سید محمدحسین، ت‍ف‍س‍ی‍ر ال‍م‍ی‍زان، ت‍رج‍م‍ه سید م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر م‍وس‍وی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۲ش.

41)        طهرانی، ابوالفضل بن ابوالقاسم، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشورا، موسسة البلاغ، ‎۱۴۲۹ق.

42)        عتر، نورالدین، منهج النقد فی علوم الحدیث، دارالفکر، بیروت ۱۴۱۲ق.

43)        عزیزان، مهدی، بررسی حجّیت روایات آحاد در مسائل اعتقادی، معرفت 138، شماره 132.

44)        فاضل موحدى لنکرانى، محمد، مدخل التفسیر، مرکز فقه الائمه الاطهار( ع)، قم‌: 1428.

45)        ‌ فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره‌، چاپ افست تهران‌ بى‌تا.

46)        فضلی، عبدالهادی، اصول الحدیث، دارالمورخ العربی، بیروت ۱۴۱۴ق.

47)        قاسمی، محمد، قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث، چاپ محمد بهجه بیطار، بیروت ۱۴۲۲ق.

48)        قمى، شیخ عباس، منتهى الآمال فی تواریخ النبی و الآل‏، دلیل ما، چاپ اول، قم‏: 1379 ش‏.

49)        قمى، شیخ عباس، سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، 1388ش.

50)        کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1379ش.

51)        کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم‏، تهران‏: 1407 ق‏.

52)        مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، محقق: محی الدین مامقانی، موسسه آل البیت (ع) 1392ش.

53)        ----------، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، موسسه آل البیت (ع)؛قم، 1411ق.

54)        متقی هندی، سید علی، کنزالعمال‌، به کوشش بکری الحیانی و صفوة السقا، بیروت، 1409ق.

55)        مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار ‏، دار إحیاء التراث العربی‏: چاپ: دوم، بیروت‏: 1403 ق.

56)        مسعودی، علی بن حسین، إثبات الوصیة للإمام علی بن أبی طالب، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۸۴ش.

57)        معرفت محمدهادی،التمهید فی علوم القرآن، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم:1428ق.

58)        میرزای قمی، ابوالقاسم، قوانین الاصول، بی تا، ۱۳۷۸ش.

59)        ناصح، على‏احمد، «پژوهشى در اعتبار احادیث تفسیرى» پژوهش‏نامه قرآن و حدیث 1،  1382 ش.

60)        نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی موسسه النشر الاسلامی، الطبعه الخامسه، قم: 1416ق.

61)        نورى، حسین،‏ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم‏: 1408 ق‏.