تجلّی اندیشه ها و اندرزهای زهدگرایانه در قصاید و قطعات پروین اعتصامی

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

دوره 19، شماره 35، آذر 1402، صفحه 34-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین اسماعیل لو^{* 1}؛ عبدالله طلوعی آذر²

¹عضو هیأت علمی گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی

²ارومیه، خیابان والفجر2، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه ارومیّه، گروهزبان و ادبیّات فارسی.

چکیده

          دیوان پروین اعتصامی، از نظر اشتمال درون­مایه­ها و موضوعات متنوّع، یکی از بی­نظیرترین دیوان­های شعر سنّتی دورۀ بعد از مشروطه است که به لحاظ ویژگی­های ذکر شده، تا به حال از ابعاد گوناگون مورد واکاوی قرار گرفته­است و بیشتر، بُعد  اجتماعی و مناظرات او را در نظر داشته اند که همین عامل، شعر پروین را به عنوان شعری انتقادی-مناظره ای، معرّفی کرده است. یکی از مهمّ­ترین درون­مایه های شعری او که تا حدودی مغفول مانده است، طرح مباحث زاهدانه و دنیاگریزانه است. هرچند پروین شاعری عارف مسلک و زاهدمآب نیست امّا با توجّه به شخصیّت درون­گرایانۀ او، از پرداختن به مباحثی چون پرورش باطن و تقویت کمالات معنوی غافل نبوده است. مبارزه با هواهای نفسانی، کناره گرفتن از جهان، دامها و مکرهای روزگار، اسارت تن، جاه­طلبی، عمر ناپایدار و ...؛ از عمده­ترین نمودهای این بخش از تفکّرات و اندرزهای پروین هستند. در این تحقیق، تلاش شده­است تا به روش توصیفی- تحلیلی، جنبه­های متنوّع این قسم از اندیشه­ها و باورهای پروین مورد بررسی قرارگرفته و هم­خوانی و هم­سویی اندیشه­های زهدمدارنۀ او با نوع رفتارهای افراد جامعه نیز مشخّص گردد. یافته­های تخقیق، بیان­گر آن است که در اشعار پروین، دنیا و مظاهر فریبندۀ آن در قالب اندرزها و انذارهایی چون: دام جهان، فریب جهان، ناپایداری جهان و بی­مهری جهان؛ بیشترین بسامد کاربردی را دارند.

کلیدواژه‌ها

پروین اعتصامی؛ زهد؛ دنیا دوستی؛ دنیاگریزی؛ کمال گرایی