تحلیلی بر حضورپذیری فضا بر مبنای ارزش‌های نحوی

بنیان های حکمی-فلسفی هنر ایرانی

دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 5، آذر 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/pia.2024.2003602.1066

نویسندگان

نغمه علیزاد گوهری¹؛ بهرام شاهدی^{* 2}؛ فرشته احمدی³

¹دانشجوی دوره دکترا، گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

²استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. (نویسنده مسئول)

³استادیار، گروه شهرسازی، مرکز تحقیقات افق‌های نوین در معماری و شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

چکیده

برخلاف دیگر ادیان و مسلک‌ها که بر یکی از ابعاد فردی یا اجتماعی متمرکز بوده، دین اسلام به هر دو جنبه توجه داشته و دستورالعمل‌هایی برای ارتقاء ابعاد فردی و تعاملات اجتماعی ارائه نموده است. این امر باعث گردید، اسلام به عنوان کاملترینِ ادیان شناخته شده و به دینی فردی- اجتماعی تبدیل شود؛ تا آنجا که مطابق با دستورات آن، کسی که در جامعه حضور و مشارکت نداشته باشد به اهداف دین نمی‌رسد. از آنجا که رشد شخصیت اجتماعی، در جامعه و با حضور افراد دیگر شکل می‌گیرد، این پژوهش با الگو قراردادن مسکن بومی قاجار اصفهان به عنوان یک الگوی درونگرا که حضور و اجتماع‌پذیری را دشوارتر جلوه می‌دهد؛ به روش نحو فضا، موقعیت یک فضا را در پیکر‌بندی مورد تحلیل قرار داده و به نحوه ایجاد سرزندگی، تعلق خاطر، ایجاد هویت اجتماعی و افزایش حضورپذیری می‌پردازد. نتایج، بیان کننده آن است که حیاط با وجود قرارگیری در لایه‌های میانی که می‌تواند عمق و محرمیت را افزایش دهد، به واسطه نقش سازمان‌دهنده‌ و ارتباط مستقیمی که با ورودی دارد از تفاوت فاحشی در ارزش انتخاب و کنترل برخوردار است که این مهم توانسته فضای حیاط را از نظر موقعیت به عنوان حضورپذیرترین فضا تعریف نماید.

کلیدواژه‌ها

ارزش‌های نحوی فضا؛ حضورپذیری؛ سرزندگی؛ فضای اجتماعی

مراجع

قرآن کریم.

پسندیده، عباس. (1394). الگوی اسلامی شادکامی. قم: موسسه علمی فرهنگی دار‌الحدیث، چاپ دوم.

تفهمی، رحمان و عرفانیان ستاریان، مریم. عوامل موثر بر ارتقای حضورپذیری فراغتی در فضای شهری، نمونه موردی: بلوار خیام مشهد حدفاصل تقاطع سجاد و فردوسی. اولین همایش ملی مدیریت گردشگری ،طبیعت‌گردی و جغرافیا در دانشگاه شهید مفتح همدان، 23 بهمن 1392.

دیده‌بان، محمد؛ پوردیهیمی، شهرام و ریسمانچیان، امید. (1392). روابط بین ویژگی‌های شناختی و پیکره‌بندی فضایی محیط مصنوع، تجربه‌ای در دزفول. مطالعات معماری ایران، دوره دوم، شماره 4، 37-64.

حمزه‌نژاد، مهدی و قلیچی، پدرام. (1397). بررسی اجتماع‌پذیری و کیفیت قرارگاه‌های رفتاری در پارک‌های درون دانشگاهی، مورد مطالعاتی: پارک دانشگاه علم وصنعت ایران. آرمانشهر، دوره یازدهم، شماره 25، 45-55.

ریسمانچیان، امید و بل، سایمون. (1389). شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 2، شماره 43، 49-56.

سلطانی، سحر و خاکی، آزاده. بررسی خوانایی در فضای کار با استفاده از روش تحلیلی نحو فضا نمونه موردی: ساختمان اداری در مرحله پیش از ساخت. همایش ملی نظریه‌های نوین در معماری و شهرسازی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین. 19 مهرماه 1393.

شیرآوند، محسن. (1394). روابط اجتماعی از منظر اسلام. تهران: خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا). کد خبر: ۳۴۸۲۱۵۱.

طائف‌نیا، مریم و سجاد، ریحانه‌السادات. (1392). افزایش حضور پذیری زنان در شهر. نخستین کنفرانس ملی زن، معماری و شهر در موسسه بین المللی مطالعات راهبردی معماری ایران و شرکت هربرز. 7 و 8 اسفندماه 1392.

طباطبائی، محمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد 18. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم- دفتر انتشارات اسلامى‌.

طباطبائی‌ملاذی، فاطمه و ژاله صابرنژاد، ژاله. (1395). رویکرد تحلیلی نحو (چیدمان) فضا در ادراک پیکره‌بندی فضایی مسکن بومی قشم (نمونه موردی روستای لافت). مسکن و محیط روستا، دوره سی و پنجم، شماره 154، 75-88.

علی‌پور، سارا؛ صندوقی، علی و منوچهری، عباس. تقابل اجتماع‌پذیری و اجتماع‌گریزی در فضاهای شهری. سومین کنفرانس سالانه پژوهشهای معماری، شهرسازی و مدیریت شهری در موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی شیراز. 4 مهرماه 1396.

قلعه‌نویی، محمود؛ زمانی، بهادر؛ درانی عرب، آتاناز و معززی‌مهر طهران، امیرمحمد. سومین کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری در کنفدراسیون بین­المللی مخترعان جهان  (IFIA)  و دانشگاه جامع علمی کاربردی در شهر تهران، 26 شهریور ماه 1395.

لطیفی، محمد و داراب، دیبا. (1399). داده‌کاوی ساختار فضایی مسکن بومی قاجار؛ نمونه موردی: خانه جنگجویان اصفهان. نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی، ۱۰ (۳)، ۱۶۳-۱۷۱.

لطیفی، محمد؛ مهدوی‌نژاد، محمدجواد و دیبا، داراب. (1399). منطق اجتماعی فضا در مسکن بومی قاجار اصفهان. مطالعات جامعه شناختی شهری. 10 (37)، 161-186.

لطیفی، محمد و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1401- الف). معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان بر پایه تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونه موردی: خانه جنگجویان. مطالعات معماری ایران، 11 (21)، 185-203.

لطیفی، محمد و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1401- ب). رهیافتی بر روزآمدی کهن الگوهای باارزش معماری ایرانی- اسلامی (نمونه موردی: خانه همت‌یار). بنیان‌های حکمی- فلسفی هنر ایرانی، 1 (1)، 45-59.

لطیفی، محمد و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1402). چارچوب عملیاتی برای رایانش یکپارچه در طراحی معماری انرژی- فرم کارا؛ نمونه مطالعاتی: مسکن اصفهان. گفتمان طراحی شهری مروری بر ادبیات و نظریه‌های معاصر، ۴ (۲)، 120-135.

لنگ، جان. (1388). آفرینش نظریه های معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.

مسعودی‌نژاد، رضا. (1386). مقدمه‌ای بر اسپیس سینتکس. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

ملازاده، عباس؛ بارانی‌پسیان، وحید و خسروزاده، محمد. (1391). کاربرد چیدمان فضایی در خیابان ولیعصر شهر باشت. مدیریت شهری، دوره دهم، شماره 29، 81-90.

نژادابراهیمی، احد و فرشچیان، امیرحسین. تعامل اجتماعی در مکان معماری، عنصری در اعتلاء جهان شهر معنوی اسلامی، نمونه موردی: شهر معنوی مشهد مقدس. همایش بین‌المللی بازخوانی تمدن اسلامی و جهان شهر معنوی با تاکید بر شهر مقدس مشهد در جامعه المصطفی العالمیه شهر مشهد، 9 آذرماه 1396.

همدانی‌گلشن، حامد؛ مطلبی، قاسم و بهزادفر، مصطفی. (1398). تبیین رابطه پیکره‌بندی فضایی و تعاملات اجتماعی، با

استفاده از برهم کنش نحو فضا و روان‌شناسی بوم‌شناختی. صفه، دوره سی، شماره 1، 59-76.

Dawes, M. J. & Ostwald, M. J. & Lee, J. H. (2021). Examining control, centrality and flexibility in Palladio’s villa plans using space syntax measurements. Frontiers of Architectural Research, https://doi.org/10.1016/j.foar.2021.02.002.

Giddens, A. (1984). The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration. Cambridge: Polity Press.

Hillier, Bill. (1996). Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture. Cambridge: Cambridge University Press.

Hillier, Bill & Julienne Hanson. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge: Cambridge University Press.

Lawson, B. (2007). Language of Space. Routledge. PBShop UK.

Ostwald, Michael J. (2011). A Justified Plan Graph Analysis of the Early Houses (1975-1982) of Glenn Murcutt. Nexus Network Journal. Volume 13. Issue 3.

Turner, Alasdair. (2001). Depthmap: A Program to Perform Visibility Graph Analysis. 3rd International Symposium on Space Syntax. Georgia: Georgia Technological Institute.