مدل شناسایی تاثیر هوش معنوی بر هوش هیجانی و تورش های رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی جهت بهبود فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 16، شماره 61، فروردین 1403، صفحه 269-300   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2024.709453

نویسندگان

احتشام شهابی راد¹؛ خسرو فغانی ماکرانی^{* 2}؛ علی ذبیحی³

¹گروه حسابداری ،واحد ساری ،دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران

²،گروه حسابداری، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری،ایران

³گروه حسابداری، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی،ساری،ایران

چکیده

چکیده
هدف از مقاله حاضر ارائه مدلی به منظور شناسایی تاثیر هوش معنوی  بر هوش هیجانی و تورش های رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی جهت بهبود فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران است. روش پژوهش «توصیفی (غیرآزمایشی) » است و از روش پیمایشی استفاده شد . در روش میدانی داده‌ها از یک پرسشنامه عادی بی‌نام حاوی سوالات بسته با مقیاس ترتیبی و گزینه‌ای در ارتباط با فرضیات پژوهش استفاده شده است. پرسشنامه محقق ساخته در اختیار  232 نفر از  سـرمایه‌گـذاران بــورس اوراق بهــادار تهـران برای سال 1398که بر اساس فرمول کوکران و بطور تصادفی انتخاب شدند قرار داده شد.برای رد یا اثبات هر فرضیه پژوهش از روش آمار استنباطی به روش ضریب همبستگی پیرسون و  آزمون معادلات ساختاری استفاده گردیده است.تجزیه و تحلیل اطلاعات بوسیله نرم‌افزارآماریSPSS  و نمودارها توسط نرم‌افزارEXCEL ترسیم و رگرسیون و حل معادلات ساختاری توسط نرم افزار AMOS بوده است. نتایج حاکی از آن است که متغیر پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع بیشترین تاثیر در هوش معنوی و متغیر اتخاذ استراتژی بیشترین تاثیر در هوش  هیجانی و متغیر خطای زیان گریز بیشترین تاثیر در متغیر تورش رفتاری را دارد ومیزان تاثیر  هوش معنوی بر هوش هیجانی و توروش رفتاری به ترتیب با بار عاملی0.62 و 0.574  و میزان تاثیر  هوش هیجانی و متغیر توروش رفتاری بر تصمیمات سرمایه گذار به ترتیب با بار عاملی 0.9 و 0.83 بوده است.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: هوش معنوی؛ هوش هیجانی؛ تصمیمات سرمایه گذار

اصل مقاله

https://doi.org/10.30495/faar.2023.1957687.3481

 

مدل شناسایی تاثیر هوش معنوی  بر هوش هیجانی و تورش های رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی جهت بهبود فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران

 

تاریخ دریافت: 24/09/1402                  تاریخ پذیرش: 14/11/1402

احتشام شهابی راد[1] خسرو فغانی ماکرانی*[2] علی ذبیحی[3]

 

چکیده

هدف از مقاله حاضر ارائه مدلی به منظور شناسایی تاثیر هوش معنوی  بر هوش هیجانی و تورش های رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی جهت بهبود فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران است. روش پژوهش «توصیفی (غیرآزمایشی) » است و از روش پیمایشی استفاده شد . در روش میدانی داده‌ها از یک پرسشنامه عادی بی‌نام حاوی سوالات بسته با مقیاس ترتیبی و گزینه‌ای در ارتباط با فرضیات پژوهش استفاده شده است. پرسشنامه محقق ساخته در اختیار  232 نفر از  سـرمایه‌گـذاران بــورس اوراق بهــادار تهـران برای سال 1398که بر اساس فرمول کوکران و بطور تصادفی انتخاب شدند قرار داده شد.برای رد یا اثبات هر فرضیه پژوهش از روش آمار استنباطی به روش ضریب همبستگی پیرسون و  آزمون معادلات ساختاری استفاده گردیده است.تجزیه و تحلیل اطلاعات بوسیله نرم‌افزارآماریSPSS  و نمودارها توسط نرم‌افزارEXCEL ترسیم و رگرسیون و حل معادلات ساختاری توسط نرم افزار AMOS بوده است. نتایج حاکی از آن است که متغیر پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع بیشترین تاثیر در هوش معنوی و متغیر اتخاذ استراتژی بیشترین تاثیر در هوش  هیجانی و متغیر خطای زیان گریز بیشترین تاثیر در متغیر تورش رفتاری را دارد ومیزان تاثیر  هوش معنوی بر هوش هیجانی و توروش رفتاری به ترتیب با بار عاملی0.62 و 0.574  و میزان تاثیر  هوش هیجانی و متغیر توروش رفتاری بر تصمیمات سرمایه گذار به ترتیب با بار عاملی 0.9 و 0.83 بوده است.

واژه‌های کلیدی: هوش معنوی،هوش هیجانی،تصمیمات سرمایه گذار

 

1- مقدمه

بررسی عوامل رفتـاری بـه عنـوان عوامـل مـؤثر بـر تصـمیم گیـری سرمایه گذار برای به دست آوردن بینش عمیق از تصمیم گیری آنها لازم است سرمایه گذاران در الگوهای رفتاری بر خلاف نظریه های نئوکلاسـیک منطقـی نیسـتند، بـه بیـان دیگر، در نتیجة خطاهای ادراکی، سرمایه گذاران عقلایی تصمیم نمی گیرنـد. عوامـل غیرمنطقـی همچون احساسات، فرهنگ، دین و ایدئولوژی، عناصری هستند که نقش مهمی در رفتار افراد در موقعیتهای مختلف تصمیم گیری دارند (یزدانی و مشتاقی،1395). مالی رفتاری تلاش برای مد نظر قرار دادن مؤلفه های شناختی و احساسی است، که فرآیند تصمیم گیری فرد را تحت تأثیر قرار می دهد و فراتر از فرض افکار منطقی هنگام در نظر گرفتن شرایط یا تصمیمات مختلف بسط می یابد. در بحث مربوط به مالی رفتاری، مشخص شد که تأثیرات عاطفی در تصمیمات سرمایه گذاری نقش دارند(جلیلی و همکاران ،1393). مبحث هوش یکی از بحث انگیزترین مباحث روانشناسـی امـروز اسـت. قرنهاست که فیلسوفان دربارة ماهیت هوش به نظریه پردازیهای ذهنی اکتفا کرده اند و در این راستا روانشناسان تلاش خـود را بـه انـدازه گیـری عینـی و دقیـق آن، معطـوف داشته اند. هوش هیجانی شـامل توانـایی دریافـت دقیـق،ارزیابی و بیان هیجانات، توانایی دستیابی به احساساتی که فکر را تسهیل کند و توانـایی شناسایی هیجان و تنظیم هیجانات بـه منظـور رشـد عقلانـی اسـت (یار محمدیان ،1387 ). هوش معنوی هم به عنوان یکی از مفاهیم جدید هـوش، در بردارندة نوعی سازگاری و رفتار حل مسأله است کـه بـالاترین سـطوح رشـد را در حیطـه هـای مختلـف شـناختی، اخلاقـی، هیجانی، بـین فـردی و... شـامل مـی شـود و فـرد را در جهـت هماهنگی با پدیده های اطراف و دستیابی به یکپارچگی درونـی و بیرونی یاری می نماید( امانی و همکاران،1393). شناخت اثرات هوش معنوی و هوش هیجانی و اشراف برتورشهای رفتاری ،باعث می شود تا سرمایه گذاران با آگاهی بیشتری فرآیند تصمیم گیری خود را بررسی نمایند و درصورت مواجهه با تورشهای رفتاری بتوانندبه خوبی واکنش نشان داده و از انحراف در تصمیم گیری جلوگیری نمایند. خطاهای ادراکـی باعـث مـی شـوند کـه تصـمیم گیرنـدگان اطلاعات را به صورت نادرست پردازش کنند که بـه تصـمیمات و قضـاوتهـای نادرسـت منجـر میشود (آرنوت، 2006 ). توضیح چگونگی رفتار سرمایه گذاران و تأثیر رفتار آنان بر بازارهای مالی را مالی رفتاری مشخص می کند و به سرمایه گذاران کمک می کند تا رفتارعقلایی را یـاد بگیرنـد. در واقع انطباق بین احساس و نحوة تصمیم گیری سرمایه گذار اساس مالی رفتاری است (سعدی و همکاران، 2011 ). لذا با توجه به توضیحات داده شده و  تاثیرات هوش بر تورشهای رفتاری که از مسائل بسیار مهم ولی مبهم و ناشناخته در تصمیمات سرمایه گذاری می باشد، در این پژوهش سعی شده است تا تاثیر انواع  هوش و سوگیری های رفتاری بر تصمیمات سرمایه گذار مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا با  تدوین مدلی به منظور شناسایی تاثیر هوش معنوی بر هوش هیجانی و تورش های رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی به منظور ارتقاء تصمیم گیری سرمایه گذاران،گامی موثر جهت بهبود فرایند تصمیم گیری سرمایه گزاران برداریم.

2.مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1 هوش معنوی[4]

این هوش به فرد دیدی کلی در مـورد زندگی و همة تجارب و رویدادها میدهد و او را قادر میسازد به چهارچوب و تفسیر مجدد تجارب خود بپردازد، شـناخت و معرفت خویش را عمق بخشد .هوش معنوی وسیله ای برای سنجش معنا و  مسیر زنـدگی فـرد اسـت،امـونس همچنین هوش معنوی را بـه عنـوان توانـایی نزدیـک شـدن بـه توانایی های معنوی و منبعی برای شناخت بهتر، کشف معنـی و تحلیل وجودی، معنویت و رفتارهای عملی تعریف میکند (امانی و همکاران ،1393 ). ویگلزورث 12 مهارت را برای هوش معنوی درنظر گرفت و براساس همین مهارتها مدلی را نیز ارائه نمود.

 

جدول1 -مدل هوش معنوی از دیدگاه سیندی ویگلزورث

خودآگاهی برتر ·      آگاهی از مشاهده جهان خویشتن ·      آگاهی از هدف زندگی ·      آگاهی از سلسله مراتب ارزشها ·      پیچیدگی تفکر درونی ·      آگاهی از خود/فراخود	آگاهی فراگیر ·      آگاهی از به هم پیوستن همه زندگی ·      آگاهی از جهانبینی دیگران ·      وسعت نظر ادراک فضا/زمان ·      آگاهی از محدودیتها/نیروی ادراک بشر ·      آگاهی از قوانین معنوی ·      تجارب یگانگی ماوراء
خود والاتر/رهبری فراخود ·      تعهد نسبت به رشد معنوی ·      حفظ خود والا در مسئولیت ·      زندگی هدفمند ·      پایداری در اعتقادات ·      راهنمایی خواستن از معنویت	پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع ·      یک عارف و معلم/مربی معنوی موثر ·      یک عارف و مامور تحولی موثر ·      غمخواری کردن و داوری آگاه ·      آرامش، حضور آرام و امن ·      همتراز بودن با گردش زندگی

(به نقل از اسحاق و همکاران ،1391)

 

 

2-2 هوش هیجانی[5]

برپایه ی تئوری ارایه شده از سوی مایر و سالوی، با انتشار کتابی پرفروش  تحت عنوان"هوش هیجانی " به تعریف و تبیین موضوع پرداخت.او در واقع ، اولین کسی بود که مفهوم هوش هیجانی را وارد عرصه سازمان کرد(چرنیس ،2000)

شکل(2-2)  مدل هوش هیجانی گلمن (1996)،

به نقل از بینشیان  همکاران،1398.

 

این مدل لازمه رسیدن به ثبات و کنترل در هیجانات و عواطف را آگاهی فرد از خود ابتدا تلقی می‌نمایند و آن را معیار برای کنترل فرد در شرایط بحرانی و هیجانی تعریف می‌کند. خودکنترلی به فرد کمک می‌کند تا بر اساس محرک‌های فردی در تصمیم‌گیری، قدرت اتخاذ بهترین تصمیم را داشته باشد و با انگیزه‌های فردی برای رسیدن به بازده بیشتر، مسیر‌ها و استراتژی‌های مطلوب را انتخاب نماید.

 

2-3 تورشهای رفتاری

در مالیه رفتاری، ویژگی های رفتاری که بر فرآیند تصمیم گیری های افراد مؤثرند، مورد بررسی قرار میگیرند. این ویژگی ها "تورشهای رفتاری" نامیده میشوند. مطالعه های مختلفی در زمینه ی انواع خطاهای ادراکی و چگونگی تأثیر این خطاها برتصمیم گیری مالی سرمایه گذاران در بازارهای مالی انجام شده و به این نتیجه دست یافته اند که تصمیمات سرمایه گذاران تحت تأثیر چندین خطا قرار میگیرد (فلاح پور و عبداللهی،1390).

2-3-1تورش رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی^[6]

این تورش مبتنی بر شاخه ی ترکیبی علوم مالی که در واقع علوم روانشناسی و گاهی جامعه شناسی را برای تحلیل بهتر مسایل بازارهای مالی مورد استفاده قرار می دهد، می باشد و اغلب به بررسی فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران و واکنش آنان در قبال شرایط مختلف بازارهای مالی می پردازد و تاکید آن بیشتر به تاثیر شخصیت، فرهنگ و قضاوت های سرمایه گذاران بر تصمیم های سرمایه گذاری است. این نوع از خطاهای ادراکی مبتنی بر پیش بینی های غلط از آب در آمده یا مبتنی بر قدرت شهود ناکارآمد در یک سرمایه گذارای حادث می شود و باعث می گردد تا فرد دچار وسواس در تفکر و تصمیم گیری گردد و با کوچکترین نوسانی در بازار سرمایه تصمیم مبتنی بر خطای ادراکی و بسط و توسعه دادن به سایر مسائل پشت پرده را انجام می دهد (چِن و همکاران،2018^[7]).

2-3-2 اثر تورش های رفتاری و تصمیمات سرمایه گذار

عرصه ظهور مالی رفتاری در مباحث مالی ،یک رویکرد جدید نسبت به مطالعات بازارهای مالی است.این رویکرد به این موضوع میپردازد که بر خلاف مباحث و نظریه­های مالی استاندارد ،گرایشهای رفتاری و شناختی میتواند بر قیمت دارایی­های مالی تاثیرگذار باشد.این جنبه از تصمیمات مالی و سرمایه­گذاری به دنبال فهم و پیش بینی دخالت و تاثیر تصمیمات روانشناختی در بازار مالی است.هدف هر علمی بررسی چگونگی واقعیتها و پدیده های عینی است. منظور از عینی بودن این است که واقعیتهای قابل تشریح از ذهن برای همه قابل تجزیه و مشاهده باشد.علوم مالی و روانشناسی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.ادبیات وسیع روانشناختی نشان میدهدکه احساس معنی داری روی تصمیم گیری دارد و توانایی افراد جهت انتخاب تصمیم منطقی و عاقلانه را بالا ببرد.انسان به کمک­گیرنده­های حسی خود از وجود واقعیت­های دنیای خارج و داخل مطلع میگردد،احساس پر از تعبیر و تفسیر به ادراک تبدیل میشود و تکامل ادراک به شناخت پدیده­های هستی ختم میگردد.یکی از مسایل مهم ادراک که پس از سالها هنوز به درستی بیان نشده خطای ادراکی است.(حقگو و همکاران، 1391).

مالی رفتاری در واقع علوم روانشناسی و بعضا جامعه­شناسی را برای تحلیل بهتر مسایل بازارهای مالی مورد استفاده قرار میدهد عموما به بررسی فرایند تصمیم­گیری سرمایه­گذاران و واکنش آنها در قبال شرایط مختلف بازارهای مالی میپردازد و تاکید آن بیشتر به تاثر شخصیت، فرهنگ و قضاوت­های سرمایه­گذاران بر تصمیمات سرمایه­گذاری میباشد.

این که بعضا مشاهده میشود که در بازار بجای تقاضای دوطرفه و داشتن خریداران و فروشندگان در یک زمان ،با تقاضای یک طرفه و صف­های خرید یا صرفا فروش مواحه هستیم، بی شک از مصادیق الگوهای رفتاری خاص حاکم بر بازار است. مالیه رفتاری کمک میکند تا با فرموله کردن مدل­های رفتاری بهتر بتوانیم بازار سرمایه خود را شناخته و در رفع برخی تنگناهای ناشی از الگوهای رفتاری بهتر عمل نماییم (نارنجی آذر و همکاران، 1393).

مالی رفتاری ادعا می­کند که نگرش یک سرمایه­گذار به بازار سرمایه تابعی از روانشناسی سرمایه­گذار، عقاید و نظرات وی و موضع گیری وی در رابطه با ریسک است. پژوهش­ها نشان می­دهد که عوامل خرد و کلان زیادی که قابل اندازه­گیری و غیر قابل اندازه­گیری هستند، در رفتار سرمایه­گذاران مؤثر هستند.

با توجه به فرصت­های بی شمار سرمایه­گذاری در ایران و عدم کفایت سرمایه­گذاری از طرف فرد یا گروهی از افراد، بورس اوراق بهادار میتواند نقشی سازنده و مؤثر در این زمینه ایفا کند. بنابراین شناسایی عوامل مؤثر بر سرمایه­گذاری در بورس اوراق بهادار میتواند به عنوان نقطه آغازی در جلب مشارکت عمومی به شمار آید. شناسایی این عوامل میتواند در حیطه افراد حقیقی، افراد حقوقی و یا سرمایه گذاری خارجی صورت گیرد. از طرف دیگر بسیاری از پژوهش های صورت گرفته در زمینه نحوه تصمیم­گیری سرمایه گذاران نشان میدهد که دانش کافی در مورد اینکه چرا افراد سرمایه گذاری میکنند و چگونه تصمیم­گیری میکنند وجود ندارد .بنابراین سیاستگذاران مالی و اقتصادی و تصمیم­گیرندگان بازار سرمایه برای جذب سرمایه­های این قشر از افراد جامه و کمک به آنان برای اتخاذ تصمیمات درست در بازار سرمایه، به گونه­ای که به اهداف سرمایه­گذاری خود دست یابند، بایستی شناخت کافی از رفتار آنها داشته باشند. در این میان تجزیه و تحلیل رفتار سرمایه­گذاران حقیقی و جذب پس­اندازهای آنها به دلیل اثرگذاری بر متغیرهای اقتصادی همچون نرخ سرمایه­گذاری و نرخ تورم از اهمیت زیادی برخوردار است. تحلیل رفتار سرمایه­گذار یک حوزه علمی جدید در فضای رفتار مالی است که ابزار خوبی برای کسب این دانش به حساب میآید. شرایط مبهم آتی و اشتباهات شناختی که در روانشناسی انسان ریشه دارد، باعث میشود سرمایه­گذاران در شکل­گیری انتظارات، تصمیم­گیری و قضاوت اشتباهات سیستماتیک داشته و با سوگیریهای شناختی مواجه شوند. سوگیریهای شناختی عبارتند از نوعی  آسیب­پذیری شناختی در پردازش اطلاعات. واژه سوگیری به معنی جانبداری و به عنوان منحنی نقص در ادراک، قضاوت و یا سایر فعالیت­های شناختی ناشی از ندیدن و غفلت از بعضی جوانب به سود بعضی جوانب دیگر تعریف شده است (گرجی زاده و خانمحمدی، 1396) برای کسانی که نقش روانشناسی در دانش مالی را به عنوان یک عامل اثرگذار بر بازارهای اوراق بهادار و تصمیمات سرمایه­گذاران بدیهی می­دانند، قبول وجود تردید در مورد اعتبار مالی رفتاری دشوار است. در عین حال هنوز بسیاری از دانشگاهیان و حرفه­ای­های طرفدار مکتب مالی کلاسیک، بررسی جنبه­های رفتاری انسان و تاثیر آن در تصمیمات مالی را به عنوان یک شاخه مستقل مطالعه­ای باور ندارند (بکر و چوی یی^[8]، 2016). بنــابراین، امــروزه شــناخت فراینــد تصــمیم گیری سرمایه گذاران و اتخاذ راهکارهایی بـرای کاهش دادن انحراف ها و هدایت اینگونه رفتارها ، مدّنظر پژوهشـگران، سیاستگذاران و مـدیران مـرتبط قـرار گرفته است.

 

2-4 پیشینه پژوهش

ماناف (2021) در پژوهشی به تأثیر دانش مالی، تجربه مالی و هوش معنوی بر رفتار برنامه ریزی شده سرمایه گذاری پرداخت. در تجزیه و تحلیل داده ها از رگرسیون خطی چندگانه استفاده می شود. نتایج این مطالعه نشان داد که به طور جزئی و همزمان دانش مالی، تجربه مالی و هوش معنوی رابطه مثبتی با سرمایه گذاری دارد.

ران و همکاران (2021) نقش هوش هیجانی مبتنی بر جنسیت در تصمیم گیری مالی شرکت ها را مورد بررسی قرار دادند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که تنوع جنسیتی در تصمیم‌گیری مالی شرکت‌ها تأثیر بالاتر هوش هیجانی مردان بر تصمیم‌گیری مالی شرکتی نسبت به همتایان آن‌ها در سازمان‌های بخش شرکتی را نشان می‌دهد.عناصر خودآگاهی، همدلی، انگیزه و خودتنظیمی بر تصمیم‌گیری مالی هر دو جنس با درجات نفوذ متفاوت تأثیر می‌گذارد، در حالی که مهارت‌های اجتماعی بر تصمیم‌گیری مالی شرکتی هر دو جنس تأثیر نمی‌گذارد.

دیمان و راحجا^[9](2018)،در پژوهشی با عنوان « آیا صفات شخصیتی و هوش هیجانی سرمایه گذاران تحمل ریسک آنها را تعیین می کنند؟ »با بیان اینکه عوامل مختلفی وجود دارد که بر تحمل ریسک سرمایه گذاران تأثیر می گذارد ، از جمله سن ، جنس ، وضعیت تأهل ، تجربه ، درآمد ، هزینه های خانوار ، پس انداز فعلی و آینده ، انتظارات آینده از بازده و برنامه ریزی آینده سرمایه گذار. اما تحمل ریسک نیز تحت تأثیر ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی (EI) سرمایه گذاران است،به بررسی رابطه بین ویژگی های شخصیتی ، هوش هیجانی و تحمل ریسک در سرمایه گذاران می پردازد. داده ها از 500 سرمایه گذار که از طریق پرسشنامه ساختاری ، جمع آوری شد. برای آزمون اهمیت رابطه بین متغیرها از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شد. این مطالعه نشان داد که رابطه تحمل ریسک با ویژگی های شخصیتی و EI از نظر آماری معنی دار است.

سانتوس و همکاران[10] (2018) در پژوهشی با عنوان" هوش هیجانی و مشکلات تصمیم گیری شغلی: نقش میانجی خودکارآمدی تصمیم گیری شغلی" ، از  میان  472 دانشجو  در یک دانشگاه بزرگ در انگلستان  ، به بررسی نقش هوش هیجانی و مشکلات تصمیم گیری شغلی پرداختند. اول ، با شناسایی توانایی های ویژه هوش هیجانی (EI) که برای تصمیم گیری مهم است ، و دوم ، با بررسی نقش خودکارآمدی تصمیم گیری شغلی (CDSE) به عنوان یک واسطه بالقوه در رابطه بین EI و مشکلات تصمیم گیری شغلی ( CDD). تحلیل رگرسیون و میانجی سازی نشان داد که EI با CDD ارتباط منفی دارد و اثرات آن برای ارزیابی خود هیجانی شدیدتر است. EI همچنین با CDSE رابطه مثبت داشت .

وال^[11] (۲۰۱۸) پژوهشی تحت عنوان "چارچوب تصمیم‌گیری بر اساس هوش‌شناختی و هوش‌هیجانی" انجام دادند. در این پژوهش که از ماتریس نقاط مرجع استراتژیک برای تصمیم‌گیری بر مبنای هوش‌هیجانی و هوش‌مالی استفاده شد و تعداد ۲۳ نفر از متخصصان روانشناسی مالی و مدیریت مالی مشارکت داشتند. این چارچوب که مشتمل بر شناخت مفاهیم مربوط به شفافیت و عدم شفافیت‌های مالی بود مشخص گردید در تحت شرایط وجود شفافیت‌های مالی هوش هیجانی در تصمیم‌گیری‌های فردی کاربرد اثربخش‌تری دارد در حالیکه در زمان عدم شفافیت‌های مالی، وجود هوش شناختی به فرد در تصمیم‌گیری‌های متناسب با محتوای بازار کاربرد اثربخش‌تری دارد

وینهوو و فن^[12] (2017) در پژوهشی به رفتار توده وار سرمایه گذاران در بازار ویتنام با استفاده از یک نمونه 299 شرکتی در بین سال های 2005 تا 2015 پرداختند و یک تحلیل جامع را با استفاده از فرکانس روزانه، هفتگی و ماهانه ارائه کردند. نتایج پژوهش آن ها، رفتار توده وار را در طول تمام دوره ی مورد مطالعه نشان داد. علاوه بر این هنگامی که داده ها را به سه دوره ی پیش از بحران، در طول بحران و پس از بحران تقسیم کردند، نتایج محکم تری به دست می آمد.

ورماگاخار و پراکاش[13] (2013) ، در پژوهشی با عنوان « مطالعه عوامل مؤثر بر تصمیمات سرمایه گذاری: با تاکید ویژه به هوش معنوی»، به بررسی رابطه بین ویژگیهای جمعیت شناختی از جمله سن ، جنس ، گرایش معنوی سرمایه گذار و تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری پرداخته است. پرسشنامه ساختار یافته در اختیار 100 سرمایه گذار قرار داده شد. نتیجه نشان می دهد که سن رابطه معنی داری با ریسک پذیری سرمایه گذار ندارد. هوش جنسیتی و معنویت با تصمیمات سرمایه گذار رابطه معناداری دارند.

هِس و باسیگالوپو^[14] (۲۰۱۱) پژوهشی با عنوان بهبود تصمیم‌ها و فرآیندهای تصمیم‌گیری از طریق استفاده از مهارت‌های هوش هیجانی انجام داد، که در آن به دنبال شناسایی روش‌های عملی برای استفاده از هوش هیجانی در فرآیند تصمیم‌گیری بوده است. یافته‌ها حاکی از آن است که سازمان‌ها و افراد از یافته‌هایی منسوب به هوش هیجانی بهره‌مند می‌شوند و می‌توانند نتایج بهتری در تصمیم‌های فردی و گروهی کسب نمایند. کاربرد عملی از مهارت‌های هوش هیجانی یک استراتژی برای توسعه ی توانایی فرد و سازمان است که برای ارزیابی تاثیر و عواقب ناشی از تصمیم‌گیری و بهبود کیفیت و اثربخشی فرآیند تصمیم‌گیری استفاده می‌شود.

بینشیان و همکاران (1398) در پژوهشی با عنوان" نقش رفتاری های سوگیرانه مبتنی بر رفتار اقتصادی و هوش مالی بر فرآیند تصمیمات سرمایه گذاری" ، اثر شاخص های رفتار های سوگیرانه مبتنی بر رفتار اقتصادی و شاخص های هوش مالی بر تصمیمات سرمایه گذار مورد بررسی قرار دادند..نتایج حاکی از آن است که هر چه رفتارهای سوگیرانه مبتنی بر رفتار اقتصادی بیشتر کنترل شود و هوش مالی نیز تقویت گردد،تصمیمات سرمایه گذاری بهتری گرفته خواهد شد.در بین شاخص های سوگیرانه مبتنی بر رفتار اقتصادی  رکود نقدینگی با ضریب تاثیر 0.843 ،بالاترین تاثیر منفی و در بین شاخص های هوش مالی، تجزیه و تحلیل تغییرات شاخص بازده کل بازار با ضریب تاثیر 0.863 ، بیشترین تاثیر را بر تصمیمات سرمایه گذاری داشتند. در نهایت سرمایه گذار میتواند با کسب شناخت راه های سرمایه گذاری(0.743) به نتیجه مطلوب دست یابد.

بینشیان و همکاران (1398 ) در رساله دکتری با عنوان " تدوین مدلی به منظور ارزیابی و شناسایی انواع هوش و سوگیری های رفتاری و تاثیر آن بر فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران" به ارزیابی و شناسایی انواع هوش و سوگیری های رفتاری و تاثیر آن بر فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران پرداختند. نتایج حاکی از آن است که متغیرهای هوش عاطفی و  سوگیری های منفعت طلبانه دارای بیشترین تاثیر مثبت و منفی را بر تجزیه و تحلیل بنیادی  و نهایتا  تصمیمات سرمایه‌گذار داشته است .

قادری و همکاران(1397)،در پژوهشی با عنوان «تأثیر عامل رفتاری اطمینان بیش از حد مدیران بر اثربخشی مدیریت ریسک»، به بررسی  ارتباط بین اطمینان بیش از حد مدیران و اثر بخشی مدیریت ریسک پرداختند. در این راستا، از سه معیار خطای تخمین سود، مخارج سرمایه گذاری و سرمایه گذاری بیش از حد به عنوان شاخص های اطمینان بیش از حد مدیران و همچنین از چهار عامل استراتژی، بهره وری، گزارشگری و انطباق جهت محاسبه اثر بخشی مدیریت ریسک استفاده شد. شیوه سنجش معیارهای اطمینان بیش از حد مدیران مبتنی بر تصمیم های سرمایه گذاری مدیران و شیوه سنجش مدیریت ریسک بر اساس توانایی مدیران در نیل به اهداف تعیین شده شرکتها است. نمونه پژوهش حاضر 111 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و به روش داده های ترکیبی و مدل اثرات ثابت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. بر اساس نتایج پژوهش ، شیوه های مدیریت ریسک سازمانی متأثر از سوگیری های رفتاری و بیش اطمینانی مدیران بوده و اثربخشی خود را از دست خواهد داد، لذا اثر اطمینان بیش از حد مدیران بر مدیریت ریسک پذیرفته میشود.

عبدالرحیمیان و همکاران (1397)، در پژوهشی با عنوان «ارائه الگوی رفتاری تصمیم گیری سرمایه گذاران حقیقی در بورس اوراق بهادار تهران» در پژوهشی ترکیبی به مطالعه پرداختند . در مرحله کیفی مصاحبه های نیمه ساختاریافته عمیق با خبرگان بازار سرمایه انجام و با استفاده از روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند، که هیجده مولفه شناسایی شد. بر اساس این مولفه ها پرسشنامه بخش کمی پژوهش طراحی گردید. تعداد 400 پرسشنامه به صورت نمونه گیری غیرتصادفی در دسترس توزیع شد که 275 پرسشنامه تکمیل و جمع آوری گردید. داده های حاصل از پرسشنامه با استفاده از تحلیل عاملی بررسی و مقوله های اصلی پژوهش از قبیل عوامل فرهنگی ، شناختی، احساسی و شخصیت شناسایی شدند. همچنین داده ها از طریق نرم افزارهای SPSS وGraphic  Amos و با استفاده از روش تحلیل مسیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج  بیانگر این است که زیربنایی ترین عامل در رفتار سرمایه گذاران همانا عامل فرهنگ میباشد. تورشهای شناختی مقدم بر تورشهای عاطفی هستند که درکنار تاثیرعامل شخصیت، موجب بروز رفتارهای توده وار در تصمیم گیری سرمایه گذاران حقیقی میشود.

طاهریان و همکاران (1397)،در پژوهشی با عنوان «رابطه استفاده از شبکه های اجتماعی با هوش شناختی، هوش هیجانی، خلاقیت و ویژگیهای شخصیتی در کاربران»به بررسی رابطه استفاده از شبکه های اجتماعی با هوش شناختی، هوش هیجانی، خلاقیت و ویژگیهای شخصیتی در کاربران پرداختند. روش تحقیق به کار برده شده در این پژوهش توصیفی، همبستگی بوده و با استفاده از ضرایب همبستگی محاسبه شده، اقدام به تدوین مدل ساختاری گردید. جامعه آماری پژوهش ، شامل کلیه دانش آموزان دختر متوسطه دوره دوم شهر تهران در سال تحصیلی 96-1395 و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران معادل با 400 نفر انتخاب شد. اطلاعات لازم به وسیله پنج پرسشنامه هوش ریون، هوش هیجانی بار- آن، خلاقیت تورنس، ویژگیهای شخصیتی پنج عاملی نئو و پرسشنامه محقق ساخته شبکه های اجتماعی جمع آوری شد. تجزیه وتحلیل اطلاعات آزمون نیز در دوطبقه توصیفی و استنباطی صورت گرفت که عمده ترین نتایج آن بدین قرار است: بر اساس نتایج مشخص شد که اثر مستقیم هوش بر استفاده از شبکه های اجتماعی معنادار نمیباشد، اما اثر هوش بر شبکه های اجتماعی با مداخله هوش هیجانی به صورت معکوس معنادار است. همچنین نتایج پژوهش حاکی از آن بود که اثر مستقیم هوش هیجانی توانسته است استفاده از شبکه اجتماعی را پیش بینی کند. فرضیه پژوهشی مبنی بر اینکه خلاقیت، استفاده از شبکه های اجتماعی را پیش بینی میکند، تأیید نشد. اثر ویژگی های شخصیتی بر شبکه های اجتماعی با مداخله هوش هیجانی به صورت معکوس معنادار است و هوش هیجانی در مقایسه با سایر متغیرهای شناختی نقش بیشتری در پیش بینی استفاده از شبکه های اجتماعی دارد.

باغبانی و بهبودی (1396)،در پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر در بروز رفتار سرمایه گذاران با رویکرد پدیدارنگاری » به شناخت عوامل رفتاری و ارائه الگوی تصمیم گیری سرمایه گذاران با تأکید بر مؤلفه های فرهنگی پرداختند. فرضیه های مبنایی پژوهش، از مرور نظریه و پژوهش های مرتبط، استخراج و برای پیشبرد مراحل پژوهش، طرح پژوهش ترکیبی در بخشهای کیفی و کمّی پژوهش، انتخاب و عملیاتی میشود. در مرحله کیفی ضمن اتخاذ استراتژی پدیدارنگاری، مصاحبه های نیمه ساختاریافته عمیق با خبرگان تصمیم گیری رفتاری انجام شد. داده های حاصل از مصاحبه ها با استفاده از روش تحلیل محتوا تحلیل و براساس آن، پرسشنامه پژوهش طراحی شد. در این قسمت با بهره گیری از استراتژی پیمایش، تعداد 955 پرسشنامه به صورت نمونه گیری در دسترس، توزیع و 386 پرسشنامه تکمیل و جمعآوری شد. داده های حاصل از پرسشنامه با نرم افزارهای SPSS و Graphics Amos و با استفاده از روش معادلات ساختاری تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد در مقوله فرهنگ، مؤلفه های نظام ارزشی، کانون کنترل، تحمل ابهام، عادت به سرمایه گذاری و افق زمانی در کنار مقوله های شخصیت، سوگیری شناختی و سوگیری عاطفی، تصمیمهای سرمایه گذاران را شکل میدهد و موجب بروز رفتارهای توده وار در تصمیمگیری میشود. همچنین با وجود تأیید تأثیر مقول زمان در سایر پژوهش ها، تحلیل داده ها نشان داد الگوی رفتاری تصمیم گیری سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار خراسان رضوی متأثر از عامل زمان نیست.

ابراهیمی و همکاران(1395)،در پژوهشی با عنوان  «رابطه هوش معنوی با تورش های رفتاری در سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران»، با هدف مطالعه و بررسی تاثیر هوش معنوی بر روی تورشهای رفتاری در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار دادند.روش پژوهش از نوع توصیفی،همبستگی و پیمایشی انتخاب شده است و جامعه آماری پژوهش ،سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران بوده است که با شیوه غیر تصادفی ،تعداد 384 نفر انتخاب شدند .ابزار تحقیق پرسشنامه بوده است.نتایج حاکی از آن است که بین هوش معنوی و سوگیری های خودکنترلی ،زیان گریزی ،پشیمان گریزی ،داشته پیش نگری رابطه معنادار وجود داشته ولی بین هوش معنوی و تورش های رفتاری دگرگون گریزی و بهینه بینی رابطه معناداری وجود ندارد.

موسوی شاهرودی (1394) در پژوهش خود با عنوان " رابطه هوش هیجانی با گرایش های رفتاری در تصمیمات سرمایه گذاری"، نشان داد افرادی که هوش هیجانی بالاتری دارند کمتر به گرایش بیش از اندازه غلبه دارند.افرادی که نمره شاخصه هوش هیجانی آنها بالاتر است بیشتر به گرایش " نمایندگی" غلبه دارند.افراد با سطح تحصیلات بیشتراز هوش هیجانی بیشتری برخوردارند ولی بیشتر به گرایش "حسابداری ذهنی"مبتلا بوده اند.افراد با تجربه کم بیشتر به گرایش "نمایندگی"مبتلا هستند

حسینی چگینی و همکاران (1393 ) در پژوهش خود به بررسی رابطة تورش های رفتاری کوتاه نگری، بهینه بینی، خوداسنادی،توان پنداری، دیرپذیری، ابهام گریزی با تصمیمات  سرمایهگذاری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش گویای آن است که بین تورشهای کوتاه نگری، بهینه بینی، خوداسنادی، توان پنداری و دیرپذیری با تصمیمات سرمایه گذاری سرمایه گذاران در بورس تهران رابطة معناداری وجود دارد و تورش رفتاری ابهام گریزی به صورت مثبت و معناداری بر تصمیمات سرمایه گذاری سرمایه گذاران تأثیر ندارد.

 

3.مدل مفهومی و سوالات  پژوهش

با توجه به ماهیت پژوهش در این مرحله به دلیل عدم تایید مولفه های تحقیق توسط خبرگان، سوالات زیر ارائه می گردد.

• عوامل موثر بر متغیر هوش معنوی کدام است؟
• عوامل موثر بر متغیر هوش هیجانی کدام است؟
• عوامل موثر بر متغیر تورش رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی کدام است؟

شکل 1.مدل مفهومی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

4.روش پژوهش

با عنایت به موضوع انتخابی، این پژوهش به طور کلی پژوهش "توصیفی (غیرآزمایشی) " است و از روش پیمایشی استفاده نمودیم که اطلاعات بطور مستقیم از افراد مطرح می‌باشد. در روش میدانی داده‌ها از یک پرسشنامه عادی بی‌نام حاوی سوالات بسته با مقیاس ترتیبی و گزینه‌ای در ارتباط با فرضیات پژوهش استفاده شده است.

متغیرهای تحقیق

متغیر هوش معنوی و هوش هیجانی و تورش رفتاری به عنوان متغیر مستقل و متغیر تصمیمات سرمایه گذار و ابعاد آن به عنوان متغیرهای وابسته در نظر گرفته‌شده‌اند.

 

جامعه آماری و نمونه آماری:

جامعه آماری بخش کمی پژوهش نیز با هدف شناخت موضوع از مجموع 490 نفر از کارگزاران بورس (سایت رسمی بورس اوراق بهادار تهران) برای سال 1398 است که بر اساس فرمول کوکران تعداد 232 نفر از کارگزاران در بورس اوراق بهادار تهران یه عنوان نمونه پژوهش خواسته شد تا پرسشنامه­ی پژوهش‌ساخته را پر نمایند.پرسشنامه ها از طریق ایمیل، تلگرام و واتسپ ارسال گردید. بصورت تصادفی 232 نفر انتخاب ‌گردید.

 

 

4-1.تعیین اعتبار و روایی پژوهش

جهت انجام روائی پژوهش از ضریب رتبه‌ای اسپیرمن استفاده شده است. روش اجراء:

• دو نفر کارشناس را که در محتوای تست مورد نظر متخصص باشند، برگزیده می‌شود.
• تعریفی ازحیطه مورد سنجش ( که در حقیقت توصیف بسیار اختصاصی از محتوای حیطه مورد‌آزمون باشد) و مواد اصلی آزمون را در اختیار هر دو متخصص قرار داده می‌شود.
• از هرمتخصص خواسته می‌شود که متناسب و ارتباط هر سوال تست را با تعریفی که برای آن حیطه در نظر گرفته‌ایم، با استفاده از یک مقیاس چهار امتیازی که دامنه آن عبارت نامربوط(1)، ارتباط نسبتاً کم(2)، ارتباط نسبتاً زیاد (3) و ارتباط بسیار زیاد (4) می‌باشد مستقل از نظرات متخصص دیگر درجه‌بندی می‌گردد.
• داده‌های حاصل از داوری هرمتخصص را در جدولی وارد شده است.
• میزان توافق بین دو متخصص را با استفاده از ضریب همبستگی رتبه‌ای اسپیرمن بدست آورده شده است:

 

که در آن:

 : ضریب همبستگی رتبه‌ای اسپیرمن.

  : تفاضل در رتبه‌های تعیین شده توسط متخصصین.

: تعداد سوالات.

در این پژوهش این میزان در پرسشنامه برابر 891/0 بدست آمده است که قابل قبول می‌باشد.

 

4-2.اعتبار پرسشنامه:

به منظور تعیین اعتبار پرسشنامه تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ ( ) به شرح ذیل استفاده شده است:

 

  

که در آن:

: انحراف استانداردکل پرسشنامه

: انحراف استاندارد سوال  ام

  : تعداد سوالهای تست.

 

جدول 1. نتیجه محاسبه ضریب آلفای کرونباخ

شرح	ضریب آلفای کرونباخ	ضریب آلفای کرونباخ استاندارد شده	تعداد سئوالات
پرسشنامه هوش معنوی	0.914	0.928	4
پرسشنامه هوش هیجانی	0.831	0.816	5
پرسشنامه تورش رفتاری	0846	0.836	10

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با استفاده از نرم افزار SPSS و انجام محاسبات لازم، ضریب آلفای پرسشنامه‌ها بالای 0.7  بدست آمده است که نشان‌دهنده اعتبار مطلوب و قابل قبول می‌باشد.

 

5.روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

برای رد یا اثبات هر فرضیه پژوهش از روش آمار استنباطی به روش ضریب همبستگی پیرسون و  آزمون معادلات ساختاری استفاده گردیده است.

تجزیه و تحلیل اطلاعات بوسیله نرم‌افزارآماریSPSS^[15]  و نمودارها توسط نرم‌افزارEXCEL ترسیم و رگرسیون و حل معادلات ساختاری توسط نرم افزار AMOS بوده است.

 

5-1.توصیف داده‌ها

با توجه به نتایج بخش اول پرسشنامه ( ویژگی‌های جمعیت شناختی)، اطلاعات زیر به طور خلاصه در مورد مشخصات نمونه آماری مورد نظر ارائه می‌شود. تجزیه و تحلیل توصیفی داده‌ها نشان می‌دهد که وضعیت جنسی، میزان تحصیلات،میزان سن ، میزان سابقه کار پاسخگویان مورد بررسی متفاوت بوده است. اطلاعات نشان می‌د‌هد که 90.6 درصد افراد پاسخگو مرد و بقیه زن و همچنین 31.9 درصد لیسانس و 62.7 درصد فوق لیسانس بوده‌اند و بالاخره میانگین سن و سابقه کار به ترتیب بین 35-30 و 10-15 سال بوده است.

 

5-2.آزمون نرمال بودن متغیر وابسته پژوهش

بدین منظور، برای بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون کلموگرف - اسمیرنف^[16] محیط نرم افزاری Spss استفاده شده است. توزیع آماری آزمون مذکور بصورت زیر است:

متغیر وابسته پژوهش دارای توزیع نرمال است: ‌H0

متغیر وابسته پژوهش دارای توزیع نرمال نیست: H1

 

جدول 2.نتایج آزمون نرمال بودن جملات خطای مدل فرضیه‌های پژوهش

سطح معنی‌داری	آماره کلموگرف - اسمیرنف	انحراف معیار	میانگین	تعداد نمونه آماری	متغیر
1.251	1.373	3.6002	.66688	232	هوش معنوی
.017	1.545	3.5948	.76316	232	هوش هیجانی
.113	1.199	3.5605	.83232	232	تورش رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی
.131	1.168	3.3780	.65238	232	تصمیمات سرمایه گذار

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

با توجه به مقدار سطح احتمال محاسبه شده برای شاخص‌ها داریم:

 سطح احتمال شاخص

تفسیر :

لذا فرض  در سطح 95 درصد اطمینان رد نمی‌گردد. یعنی متغیرها  دارای توزیع نرمال است و می‌توان از آزمون استنباطی رگرسیون استفاده نمود.

5-3.آزمون سوال ‌های پژوهش

سوال اول‌: عوامل موثر بر متغیر هوش معنوی کدام است؟

در ابتدا ، تاثیر عوامل موثر در هوش معنوی به شرح ذیل بررسی می‌شود.

 

جدول 3.شاخصهای توصیفی

شرح	میانگین	انحراف معیار	تعداد
هوش معنوی	3.6002	.66688	232
خودآگاهی برتر	3.4429	.72615	232
آگاهی فراگیر	3.4009	.56828	232
خود والاتر/رهبری فراخود	3.1239	.62332	232
پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع	3.3922	.45456	232

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

با توجه به مقدار p-VaIue بدست آمده از نتایج پژوهش در ضریب همبستگی پیرسون بوسیله نرم افزارSpss داریم:

 

 لذا فرض  در سطح 95 درصد اطمینان رد می‌گردد.

نتایج بدست آمده از آزمون فرض نشان می‌دهد که با احتمال ( اطمینان)95 درصد بین عوامل موثر در هوش معنوی رابطه معنی‌داری مثبت وجود دارد.

مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه‌‌ مذکور در جدول زیر به نمایش گذاشته شده است.

 

جدول 4.مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه اول بر اساس عوامل در هوش معنوی

	متغیرهای مستقل				آماره‌های هم‌خطی
آماره ها متغیر ها	نماد	ضرایب رگرسیونی	مقدا ر آماره t	احتمال آماره t	تلرانس	عامل تورم تلرانس
عدد ثابت	-.001	.000		-2.526	.012
پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع	4.001	.000	2.727	9514.152	0.000	.113
آگاهی فراگیر	-1.000	.000	-.852	-5481.071	0.000	.384
خودآگاهی برتر	-1.000	.000	-1.089	-5863.576	0.000	.269
خود والاتر/رهبری فراخود	-1.000	.000	-.935	-5857.106	0.000	.364
ضریب تعیین	دوربین واتسون	آماره F	احتمال آماره F
0.983	1.458	325.344	0.0000

منبع: یافته­های پژوهشگر

بر اساس مندرجات جدول فوق در می‌یابیم که‌ عوامل فوق در هوش معنوی تأثیر مثبت  و معناداری دارد. لذا فرضیه اول در سطح اطمینان 5% تأیید می گردد. متغیرهای پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع و آگاهی فراگیر ، خودآگاهی برتر و متغیر  خود والاتر/رهبری فراخود بر متغیر هوش معنوی تأثیر مثبت و معناداری داشته‌اند. بر اساس ضریب تعیین تعدیل شده مدل، حدود 98% تغییرات متغیر‌ وابسته، ضمن توجه به تأثیر متغیرهای کنترلی، توسط تغییرات متغیرهای توضیحی که در مدل مذکور پیش بینی شده بود، قابل توضیح است. برای بررسی خود همبستگی میان متغیرهای پژوهش از آزمون دوربین – واتسوون استفاده شده است که چون مقدار آن در بازه بهینه 5/1تا 5/2 قرار دارد، بیان کننده این مطلب است که همبستگی بین واریانس جملات خطا دارای تأثیر گذاری جدی نبوده؛ دارای استتقلال بوده و فرض وجود خودهمبستگی میان متغیرها، رد می‌گردد. در نهایت به منظور برر سی معنادار بودن مدل، از آزمون F ا ستفاده شد و چون احتمال آماره آزمون مذکور )0.000) کمتر از سطح خطای 5 %می‌باشد، معنادار بودن رگرسیونی برازش شده تأیید می‌گردد؛ بعبارت دیگر؛ کلیت رگرسیون بصورت خطی، قابل اعتماد است.

 

بررسی همخطی میان متغیرهای مستقل و کنترلی پژوهش:

 نتایج بررسی همخطی میان متغیرهای مستقل و کنترلی پژوهش در جدول فوق شان داده شده ا ست. چنانچه تلورانس^[17] کوچکتر از 2/0 یا مقدار عامل تورم واریانس [18] تلورانس در بازه یک تا پنج قرار نگیرد، در آن صورت می‌توان نتیجه گرفت همخطی محتمل است.

 

سوال دوم‌: عوامل موثر بر متغیر هوش هیجانی کدام است؟

در ابتدا ، تاثیر عوامل موثر در هوش هیجانی به شرح ذیل بررسی می‌شود.

 

جدول5. شاخصهای توصیفی

شرح	میانگین	انحراف معیار	تعداد
هوش هیجانی	3.5948	.76316	232
خودآگاهی	3.6164	.78949	232
خودکنترلی	3.6197	.72556	232
خود انگیختگی	3.3373	.67113	232
اتخاذ استراتژی	3.5481	.61772	232

منبع: یافته­های پژوهشگر

با توجه به مقدار p-VaIue بدست آمده از نتایج پژوهش در ضریب همبستگی پیرسون بوسیله نرم افزارSpss داریم :

 

 

لذا فرض  در سطح 95 درصد اطمینان رد می‌گردد.

نتایج بدست آمده از آزمون فرض نشان می‌دهد که با احتمال ( اطمینان)95 درصد بین عوامل موثر در هوش هیجانی رابطه معنی‌داری مثبت وجود دارد.

مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه‌‌ مذکور در جدول زیر به نمایش گذاشته شده است.

 

جدول6.مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه دوم بر اساس عوامل در هوش هیجانی

	متغیرهای مستقل				آماره‌های هم‌خطی
آماره ها متغیر ها	نماد	ضرایب رگرسیونی	مقدا ر آماره t	احتمال آماره t	تلرانس	عامل تورم تلرانس
عدد ثابت	.311	.227		1.371	.172
اتخاذ استراتژی	.466	.090	.377	5.178	.000	.424
خود انگیزی	.303	.053	.309	5.743	.000	.776
خودکنترلی	.156	.073	.149	2.135	.034	.465
ضریب تعیین	دوربین واتسون	آماره F	احتمال آماره F
0.985	1.67	347.25	0.0000

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

بر اساس مندرجات جدول فوق در می‌یابیم که‌ عوامل فوق در هوش هیجانی تأثیر مثبت  و معناداری دارد.  لذا فرضیه دوم در سطح اطمینان 5% تأیید می گردد. متغیرهای اتخاذ استراتژی ، خود انگیزی و متغیر  خودکنترلی بر متغیر هوش هیجانی تأثیر مثبت و معناداری داشته‌اند.بر اساس ضریب تعیین تعدیل شده مدل، حدود 982% تغییرات متغیر‌ وابسته، ضمن توجه به تأثیر متغیرهای کنترلی، توسط تغییرات متغیرهای توضیحی که در مدل مذکور پیش بینی شده بود، قابل توضیح است. برای بررسی خود همبستگی میان متغیرهای پژوهش از آزمون دوربین – واتسوون استفاده شده است که چون مقدار آن در بازه بهینه 5/1تا 5/2 قرار دارد، بیان کننده این مطلب است که همبستگی بین واریانس جملات خطا دارای تأثیر گذاری جدی نبوده؛ دارای استتقلال بوده و فرض وجود خودهمبستگی میان متغیرها، رد می‌گردد. در نهایت به منظور برر سی معنادار بودن مدل، از آزمون F ا ستفاده شد و چون احتمال آماره آزمون مذکور )0.000) کمتر از سطح خطای 5 %می‌باشد، معنادار بودن رگرسیونی برازش شده تأیید می‌گردد؛ بعبارت دیگر؛ کلیت رگرسیون بصورت خطی، قابل اعتماد است.

 

سوال سوم‌: عوامل موثر بر متغیر تورش رفتاری کدام است؟

در ابتدا ، تاثیر عوامل موثر در تورش رفتاری به شرح ذیل بررسی می‌شود.

 

جدول 7.شاخصهای توصیفی

شرح	میانگین	انحراف معیار	تعداد
تورش رفتاری	3.5605	.83232	232
خطای بیش از حد اطمینانی	3.3812	.65376	232
خطای خوش بینی	3.4713	.86863	232
خطای تازه‌گرا	3.5624	.88125	232
خطای پیش‌بینی سود	3.5368	.73064	232
خطای خود اسنادی	3.4585	.65621	232
خطای بهینه بینی	3.5545	.73589	232
خطای باورگرایی	3.5551	.74697	232
خطای زیان گریز	3.5632	.58086	232
خطای ناشی از کوته بینی	3.4429	.86068	232
خطای پس‌بینی	3.5188	.91677	232

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

با توجه به مقدار p-VaIue بدست آمده از نتایج پژوهش در ضریب همبستگی پیرسون بوسیله نرم افزارSpss داریم :

 

 لذا فرض  در سطح 95 درصد اطمینان رد می‌گردد.

نتایج بدست آمده از آزمون فرض نشان می‌دهد که با احتمال ( اطمینان)95 درصد بین عوامل موثر در تورش رفتاری رابطه معنی‌داری مثبت وجود دارد.

مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه‌‌ مذکور در جدول 8 به نمایش گذاشته شده است.

 

 

 

جدول8.مدل رگرسیونی اثرات ثابت فرضیه سوم بر اساس عوامل در تورش رفتاری

	متغیرهای مستقل				آماره‌های هم‌خطی
آماره ها متغیر ها	نماد	ضرایب رگرسیونی	مقدا ر آماره t	احتمال آماره t	تلرانس	عامل تورم تلرانس
(Constant)	.230	.098		2.347	.020
خطای پس‌بینی	.962	.040	1.059	23.883	.000	.148
خطای باورگرایی	.210	.037	.189	5.639	.000	.261
خطای تازه‌گرا	-.162	.020	-.172	-8.186	.000	.661
خطای ناشی از کوته بینی	-.368	.046	-.381	-7.954	.000	.127
خطای بهینه بینی	.270	.041	.239	6.628	.000	.225
خطای خود اسنادی	-.138	.034	-.109	-4.077	.000	.409
خطای زیان گریز	.158	.039	.110	3.991	.000	.384
ضریب تعیین	دوربین واتسون	آماره F	احتمال آماره F
0.925	1.95	329.37	0.0000

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

بر اساس مندرجات جدول فوق در می‌یابیم که‌ عوامل فوق در تورش رفتاری تأثیر مثبت  و معناداری دارد. لذا فرضیه سوم در سطح اطمینان 5% تأیید می گردد. متغیرهای خطای پس‌بینی ، خطای باورگرایی، خطای تازه‌گرا،  خطای ناشی از کوته بینی ، خطای بهینه بینی ، خطای خود اسنادی و متغیر  خطای زیان گریز بر متغیر تورش رفتاری  تأثیر مثبت و معناداری داشته‌اند.بر اساس ضریب تعیین تعدیل شده مدل، حدود 935% تغییرات متغیر‌ وابسته، ضمن توجه به تأثیر متغیرهای کنترلی، توسط تغییرات متغیرهای توضیحی که در مدل مذکور پیش بینی شده بود، قابل توضیح است. برای بررسی خود همبستگی میان متغیرهای پژوهش از آزمون دوربین – واتسوون استفاده شده است که چون مقدار آن در بازه بهینه 5/1تا 5/2 قرار دارد، بیان کننده این مطلب است که همبستگی بین واریانس جملات خطا دارای تأثیر گذاری جدی نبوده؛ دارای استتقلال بوده و فرض وجود خودهمبستگی میان متغیرها، رد می‌گردد. در نهایت به منظور برر سی معنادار بودن مدل، از آزمون F ا ستفاده شد و چون احتمال آماره آزمون مذکور )0.000) کمتر از سطح خطای 5 %می‌باشد، معنادار بودن رگرسیونی برازش شده تأیید می‌گردد؛ بعبارت دیگر؛ کلیت رگرسیون بصورت خطی، قابل اعتماد است.

 

 

 

 

5-4.تحلیل داده‌ها

در این تحقیق از تکنیک مدل معادلات ساختاری^[19]SEM  به منظور سنجش رابطه علی که در فرضیات بیان شده، استفاده شده است، مدل‌سازی معادله ساختاری، انواع متنوعی از مدل­ها را با هدف اساساً مشابه برای به تصویرکشیدن روابط میان متغیرهای مشاهده­شده به کار می­برد. این هدف فراهم­کردن آزمون کمی برای یک مدل نظری مفروض شده به­وسیله محقق است. این مدل­ها فرض می­کنند که چگونه مجموعه­ای از متغیرها، سازه­ها را تعریف کرده و چگونه این سازه­ها با یکدیگر مرتبط­اند. علاوه بر این با این تکنیک می­توان میزان ارتباط بین عوامل را از طریق کشف روابط بین متغیرهای مکنون یا پنهان با متغیرهای مشاهده شده یا پرسش‌های تحقیق مورد ارزیابی قرار داد.

قبل از بررسی نهایی فرضیات پژوهش به جهت عدم تخطی از پذیره­های مورد نیاز در تحلیل معادلات ساختاری ابتدا باید مؤلفه‌های داخلی هر یک از  متغیرها چون به منظور اندازه­گیری یک متغیر واحد طراحی شده­اند با هم همبستگی منطقی داشته باشند. برای این منظور از همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج توصیفی مؤلفه­های توصیفی شامل میانگین و انحراف استاندارد در جدول ارائه شده است.

 

جدول9. شاخص‌های توصیفی آماری متغیرهای پرسشنامه

جدول شاخصهای توصیفی
شرح	Mean	Std. Deviation	N
	میانگین	انحراف معیار	تعداد
هوش معنوی	3.6002	.66688	232
خودآگاهی برتر	3.4429	.72615	232
آگاهی فراگیر	3.4009	.56828	232
خود والاتر/رهبری فراخود	3.1239	.62332	232
پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع	3.3922	.45456	232
هوش هیجانی	3.5948	.76316	232
خودآگاهی	3.6164	.78949	232
خودکنترلی	3.6197	.72556	232
خود انگیختگی	3.3373	.67113	232
اتخاذ استراتژی	3.5481	.61772	232
خود انگیزی	3.5162	.78007	232
تورش رفتاری	3.5605	.83232	232
خطای بیش از حد اطمینانی	3.3812	.65376	232
خطای خوش بینی	3.4713	.86863	232
خطای تازه‌گرا	3.5624	.88125	232
خطای پیش‌بینی سود	3.5368	.73064	232
خطای خود اسنادی	3.4585	.65621	232
خطای بهینه بینی	3.5545	.73589	232
خطای باورگرایی	3.5551	.74697	232
خطای زیان گریز	3.5632	.58086	232
خطای ناشی از کوته بینی	3.4429	.86068	232
خطای پس‌بینی	3.5188	.91677	232
تصمیمات سرمایه گذار	3.3780	.65238	231

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

جدول 10.همبستگی متغیرها

			هوش معنوی	هوش هیجانی	تورش رفتاری
هوش معنوی	Pearson Correlation	مقدار همبستگی	1	.291**	.160*
	Sig. (2-tailed)	سطح احتمال		.000	.015
	N	تعداد	232	232	232
هوش هیجانی	Pearson Correlation	مقدار همبستگی	.291**	1	.552**
	Sig. (2-tailed)	سطح احتمال	.000		.000
	N	تعداد	232	232	232
تورش رفتاری	Pearson Correlation	مقدار همبستگی	.160*	.552**	1
	Sig. (2-tailed)	سطح احتمال	.015	.000
	N	تعداد	232	232	232
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرها، سطح معناداری همبستگی هر کدام از آنها با سایر متغیرها و تعداد اطلاعات را نشان می‌دهد. ضریب همسبتگی بین متغیرهای که سطح معنی‌داری کمتر از 1 درصد باشد، معنادار و در غیر این صورت رابطه وجود ندارد. همچنانکه اطلاعات نشان می‌دهد متغیرهای تحقیق با هم رابطه مستقیم در سطح 99 درصد اطمینان دارند. به عبارت دیگر همه مؤلفه­ها با هم همبستگی مثبت و بالایی دارند که در سطح 1% معنی دار است.

پس از اطمینان از وجود همبستگی بین متغیرهای تحقیق جهت بررسی رابطه علّی مطرح شده در فرضیات تحقیق، مدلسازی معادلات ساختاری در نرم افزار AMOS  بکار گرفته می‌شود. برای بررسی مدل نظری تحقیق که بیان می­دارد فرضیات با هم ارتباط دارند. دیاگرام زیر که به نوعی از اشکال استاندارد در برنامه­های معادلات ساختاری استفاده می­کند ترسیم شده است.

در نمودار ذیل، ساختار مدل به­صورت یک قرارداد در روش­های معادلات ساختاری متغیرهای مشاهده­گر را با مستطیل و متغیرهای مکنون را با دایره یا بیضی نشان داده شده است. نتیجه بررسی روابط با مدلسازی معادلات ساختاری در شکل زیر به تفکیک ضرایب استاندارد و ضرایب معناداری روابط ارائه شده است.

 

 

شکل 2. نتیجه بررسی روابط با مدلسازی معادلات ساختاری

منبع: یافته­های پژوهشگر

در نخستین گام به منظور بررسی روایی مدل نظری از تحلیل­عاملی تأییدی استفاده کرده­ایم. در رویکرد تأییدی، محقق مدل نظری خاصی را مفروض می­دارد، داده­ها را گردآوری می­کند و سپس برازش داده‌ها را با مدل آزمون می­کند. در این حالت شاخص­های مختلفی برای ارزشیابی برازندگی مدل وجود دارد که در حالت کلی به آن­ها شاخص­های برازندگی مدل می­گویند، این شاخص­ها دائماً در حال توسعه و پیشرفت می­باشند.در این مدل ما به دنبال بررسی رابطه بین عوامل هستیم. جهت بررسی مدل داریم:

 

جدول 10.نتایج کلیت مدل مورد آزمون

Chi-square	مقدار آماره کای - دو	249.35
Degrees of freedom	درجه آزادی	232
Probability level	سطح معنی‌داری	0.000

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

همچنین شاخص کای اسکوئر به درجه آزادی(کای اسکوئر نسبی) CMIN/DF را جهت قضاوت درباره مدل تدوین شده و حمایت داده‌ها از شاخص ارزیابی می‌گردد. دامنه تغییرات قابل قبول CMIN/DF بین یک تا پنج می‌باشد.

 شاخص‌های GFI وAGFI، مقدار نسبی واریانس‌ها و کوواریانس‌ها را به گونه مشترک از طریق مدل ارزیابی می‌کنند.دامنه تغییرات GFI بین صفر و یک می‌باشد. مقدار GFI بین صفر (عدم برازش) تا ‌1 (برازش کامل) نوسان دارد.شاخص برازندگی دیگر AGFI یا همان مقدار تعدیل یافته شاخص GFI برای درجه آزادی می‌باشد. این مشخصه معادل با کاربرد میانگین مجذورات به جای مجموع مجذورات در صورت و مخرج (1- GFI) است. مقدار این شاخص نیز بین صفر و یک می‌باشد. شاخص‌های GFI و AGFI را که جارزکاگ و سوربوم (1989) پیشنهاد کرده‌اند بستگی به حجم نمونه ندارد.

شاخص : CFIشاخص CFI بین صفر (عدم برازش) تا ‌1 (برازش کامل) نوسان دارد.بزرگتر از 90/0 قابل قبول و نشانه برازندگی بسیار خوب مدل است. این شاخص از طریق مقایسه یک مدل به اصطلاح مستقل که در آن بین متغیرها هیچ رابطه‌ای نیست با مدل پیشنهادی مورد نظر، مقدار بهبود را نیز می‌آزماید. شاخص CFIاز لحاظ معنا مانند NFI است با این تفاوت که برای حجم گروه نمونه جریمه می‌دهد.

شاخص RMSEA ریشه میانگین مجذورات تقریب می­باشد. این معیار به عنوان اندازه تفاوت برای هر درجه آزادی تعریف شده است. مقدار RMSEA که به واقع همان آزمون انحراف هر درجه آزادی است، برای مدل‌هایی که برازندگی خوبی داشته باشد، کمتر از 0.05  است. مقادیر بالاتر از آن تا 0۸/0 نشان دهنده خطای معقولی برای تقریب در جامعه است. مدلهایی که RMSEA آنها ۱/۰ یا بیشتر باشد برازش ضعیفی دارد.

نتایج تحلیل و مقادیر شاخص‌های برازش، نشان از برازش نسبتا خوب و معنی‌دار بودن مدل نیست.  این بدان معنی است که داده‌های نمونه مورد مطالعه مدل نظری ما را تایید نمی‌کنند، آماره‌های کای اسکوئر نسبی، GFI، CFI،AGFI و RMSEA میزان انطباق ماتریس واریانس کواریانس مدل فرضی را با ماتریس نمونه‌ای مقایسه می‌کنند. لذا می‌بایست اصلاحاتی در مدل ایجاد نمود. در این مدل بین متغیرهای موجود در مدل براساس پیشنهادات رگرسیون و اصلاحی نرم افزار AMOS در قسمت شاخصهای اصلاحی^[20] اعمال می‌گردد. لذا مدل نهایی به صورت ذیل استخراج می‌گردد.

 

شکل 3.مدل نهایی قبل از اصلاحات

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

با اجرای دوباره نرم‌افزار،نتایج  برازش مدل اصلاح شده به شرح ذیل می‌باشد:

 

جدول 11.نتایج برازش مدل اصلاح شده

عنوان شاخص		مقدار قابل قبول	مقدار بدست آمده		تفسیر
p-value Chi-square	سطح احتمال کای - اسکوئر	بزرگتر از 5 درصد		0.07		قابل قبول
CMIN/DF	نسبت کای اسکوئر به درجه ازادی	مقادیر بین 1 تا 5		2.356		وضعیت قابل قبول مدل
GFI (Goodness of Fit Index)	شاخص برازندگی	0 (عدم برازش) تا ‌ 1 (برازش کامل)		0.871		وضعیت قابل قبول مدل
AGFI (Adjusted Goodness of Fit Index)	شاخص تعدیل شده برازندگی	0 (عدم برازش) تا ‌ 1 (برازش کامل)		0.825		وضعیت قابل قبول مدل
CFI (Comparative Fit Index)	شاخص برازندگی تطبیقی	0 (عدم برازش) تا ‌ 1 (برازش کامل)		0.926		وضعیت قابل قبول مدل
RMSEA  (Root Mean Square of Approximation)	ریشه دوم میانگین مجذورات باقیمانده	0.05>		0.021		خطای معقولی برای تقریب در جامعه

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتایج تحلیل و مقادیر شاخص‌های برازش، نشان از برازش نسبتا خوب و معنی‌دار بودن مدل است. این بدان معنی است که داده‌های نمونه مورد مطالعه مدل اصلاح شده را تایید می‌کنند، آماره‌های کای اسکوئر نسبی، GFI، CFI،AGFI و RMSEA میزان انطباق ماتریس واریانس کواریانس مدل فرضی را با ماتریس نمونه‌ای مقایسه می‌کنند. این بدان معنی است که فرض اینکه متغیر هوش اخلاقی با هوش سازمانی دارای ارتباط است، پذیرفته می‌شود . در این مدل مقدار همبستگی بین ابعاد نیز در سطح 1% معنی‌دار است. بعد از اطمینان یافتن از صحت مدل‌ اندازه‌گیری گام بعدی در تحلیل بدست آوردن تخمین ضرایب استاندارد(ضرایب مسیر) و عدد معناداری اثر هر کدام  از ضرایب رگرسیون در مدل می‌باشد.

همچنین در جدول ذیل مقادیر بارهای عاملی استاندارد شده برای هر متغیر را نشان می‌دهد.

 

 

 

جدول 12.وزن رگرسیونی استاندارد شده بین متغیرها برای مدل نظری تحقیق

عنوان شاخص	شکل رابطه	عنوان شاخص	Estimate
			برآورد
تورش رفتاری	<---	خطای پس‌بینی	0.893
تورش رفتاری	<---	خطای بهینه بینی	0.912
تورش رفتاری	<---	خطای خود اسنادی	0.932
هوش معنوی	<---	هوش هیجانی	0.891
هوش معنوی	<---	تورش رفتاری	0.846
هوش معنوی	<---	پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع	0.994
هوش معنوی	<---	خود والاتر/رهبری فراخود	0.823
هوش معنوی	<---	آگاهی فراگیر	0.944
هوش معنوی	<---	خودآگاهی برتر	0.916
هوش هیجانی	<---	خودکنترلی	0.885
هوش هیجانی	<---	اتخاذ استراتژی	0.911
هوش هیجانی	<---	خود انگیزی	0.884
تورش رفتاری	<---	خطای پس‌بینی	0.893
تورش رفتاری	<---	خطای بهینه بینی	0.912
تورش رفتاری	<---	خطای خود اسنادی	0.932

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتایج نشان می‌دهد که تمامی شاخص‌ها در سطح 0.01درصد ( * * در سطح 1%  معنی‌دار)  با هم رابطه دارند که البته این نتایج توسط ‏نتایج همبستگی نیز تایید می‌شود. بدین معنا که برآوردهای وزن استاندارد رگرسیونی به روش حداکثر درستنمایی بین شاخص‌های ‏متغیرها با احتمال 99 درصد اطمینان برآورد شده است. با توجه به بارهای عاملی می‌توان گفت سهم کدام متغیر در اندازه‌گیری سازه ‏مربوطه بیشتر است و سهم کدام متغیر کمتر. به بیان دیگر شاخصی که بارعاملی بزرگتری داشته باشد سهم بیشتری در اندازه گیری ‏سازه مربوطه دارد و شاخصی که بار عاملی کمتری داشته باشد، سهم کمتری را دارد.‏

به عبارت دیگر، به نظر پاسخگویان، متغیر پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع بیشترین تاثیر در هوش معنوی و متغیر اتخاذ استراتژی بیشترین تاثیر در هوش  هیجانی و متغیر خطای زیان گریز بیشترین تاثیر در متغیر تورش رفتاری را دارد ومیزان تاثیر  هوش معنوی بر هوش هیجانی و توروش رفتاری به ترتیب با بار عاملی0.62 و 0.574  و میزان تاثیر  هوش هیجانی و متغیر توروش رفتاری بر تصمیمات سرمایه گذار به ترتیب با بار عاملی 0.9 و 0.83 بوده است.

در شکل ذیل نیز وزن شاخص‌های استاندارد به صورت دیاگرام نشان داده شده است:

 

 

شکل 4.مدل نهایی با ضرائب استاندارد

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

6. بحث و نتیجه گیری

در پژوهش فوق بر آن شدیم  به ارائه مدلی در پی پاسخ به این سوال که آیا هوش معنوی میتواند بر هوش هیجانی و تورش های رفتاری موثر باشد ،بپردازیم. نتایج حاکی از آن است که بین هوش هیجانی وهوش معنوی و تورش های مبتنی بر قضاوت شخصی و  مولفه های هر یک از  آنها ، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.با طرح سه سوال به بررسی عوامل موثر بر هوش معنوی،هوش هیجانی و تورشهای مبتنی بر قضاوت شخصی پرداخته شد. سوال اول پژوهش حاضر عبارت بود از اینکه عوامل موثر بر متغیر هوش معنوی کدام است؟. این سوال مورد آزمون قرار گرفت و یافته ها نشان داد که با احتمال ( اطمینان)95 درصد بین عوامل موثر در هوش معنوی رابطه معنی‌داری مثبت وجود دارد.به همین ترتیب در خصوص سوالات دوم وسوم نیز این رابطه مورد تاید قرار گرفت. با توجه به دیدگاه سیندی ویگلزورث از میان مولفه های هوش معنوی چهار مولفه خود آگاهی برتر ،آگاهی فراگیر،خود والاتر،پیشگاه معنوی مورد  بررسی قرار گرفت.در بین مولفه های هوش هیجانی سه مولفه خود انگیزی،اتخاذ استراتژیک و خود کنترلیبیشترین تاثیر را بر هوش هیجانی داشته است. از میان مولفه های تورش های رفتاری مبتنی بر قضاوت شخصی ،خطای خود اسنادی،خطای بهینه بینی،خطای باور گرایی،خطای زیان گریز،خطای ناشی از کوته بینی،خطای پس بینی بیشترین تاثیر را داشته اند. متغیر پیشگاه معنوی/رهبری اجتماع بیشترین تاثیر در هوش معنوی و متغیر اتخاذ استراتژی بیشترین تاثیر در هوش  هیجانی و متغیر خطای زیان گریز بیشترین تاثیر در متغیر تورش رفتاری را دارد ومیزان تاثیر  هوش معنوی بر هوش هیجانی و توروش رفتاری به ترتیب با بار عاملی0.62 و 0.574  و میزان تاثیر  هوش هیجانی و متغیر توروش رفتاری بر تصمیمات سرمایه گذار به ترتیب با بار عاملی 0.9 و 0.83 بوده است.و این بدان معنی است که تمرکز بر مولفه های هوش معنوی میتوان اثرات منفی تورش های رفتاری را کنترل نمود و با تاثیر مثبت آن بر هوش هیجانی و با تقویت مولفه های آن به سرمایه گذاران کمک نمود تا  تصمیمات موثری را اخذ نمایند. نتایج پژوهش فوق با پژوهش های پیشین از جمله دیمان و راحجا (2018)، سانتوس و همکاران (2018) ،وال (2018)، تنویر و صوفیان (2016)، ورماگاخار و پراکاش (2013) ، هِس و باسیگالوپو (۲۰۱۱) ابراهیمی و همکاران(1395)،موسوی شاهرودی (1394) ،حسینی چگینی و همکاران (1393 ) همخوانی دارد.

 

 

[1] گروه حسابداری ،واحد ساری ،دانشگاه آزاد اسلامی،  ساری، ایران[e-mail]

[2] گروه حسابداری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی،سمنان،ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3] گروه حسابداری، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی،ساری،ایران[e-mail]

[4] Spiritual Intelligence

[5] Emotional intelligence 

[6] Judicial behavior bias

[7] Chen et al

[8] . Bakar and Chui Yi

[9] Dhiman &  Raheja

[10] Santos

[11] Wall

[12] Vinh & Phan

[13] Verma Gakhar & Prakash

[14] Hess & Bacigalupo

-[15] The statistical package for social science (spss

[16] Kolmogorov-Smirnov

[17] Tolerance

[18] Vif

[19]  Structural Equation Model

[20] Modification Indices

مراجع

فهرست منابع

• ابراهیمی سرو علیا، محمد حسن، مرفوع، محمد، قنبرلو، فاطمه، (1395). رابطه هوش معنوی با تورشهای رفتاری در سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه بورس اوراق بهادار، شماره 33، بهار95،سال نهم.ص 131-154.
• اسحاق حسینی، کتایون، قراگوزلو، سمیه، قراگوزلو ،زهرا. (1391).نگرشی بر مفهوم هوش معنوی در سازمان. فصلنامه علمی- ترویجی مطالعات منابع انسانی، سال دوم، شماره ششم، زمستان 1391.
• امانی، ملاحت، شیری، اسماعیل، رجبی، سعید.(1393).نقش هوش هیجانی و هوش معنوی در پیشبینی بخشودگی دانشجویان. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، سال پانزدهم، شمارة 1 ،بهار 1393 ،ص 80-73.
• بینشیان، زهرا، فغانی ماکرانی ،خسرو، اسلامی، خدیجه . (1398).تدوین مدلی به منظور ارزیابی و شناسایی انواع هوش و سوگیری های رفتاری و تاثیر آن بر فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران.رساله دکتری تخصصی حسابداری،دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد شاهرود،پائیز 1398.
• جلیلی، صابر.، پیرایش، رضا.، قاسم زاده، لیلی. (1393). تأثیرهوش هیجانی بر تصمیم گیری های سرمایه گذاران انفرادی فعال در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه پژوهش حسابداری، شماره 14، پاییز، 82-104.
• حقگو، بهناز ،قلیزاده ،حسن،شاکری نیا،ایرج(1391).بررسی رابطه سوگیری های رفتاری با تصمیمات سرمایه گذاری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران.پایان نامه کارشناسی ارشد ،گروه مدیرت. دانشگاه تهران.
• غیور باغبانی ، سید مرتضی ،بهبودی ، امید ،(1396).عوامل مؤثر در بروز رفتار سرمایه گذاران با رویکرد پدیدارنگاری . فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت دارایی و تأمین مالی سال پنجم، شماره سوم، شماره پیاپی (18 )پاییز 1396 .ص 76-57
• طاهریان، مریم،دلاور، علی، رسولی، محمدرضا، عقیلی، سید وحید، (1397). رابطه استفاده از شبکه های اجتماعی با هوش شناختی، هوش هیجانی، خلاقیت و ویژگیهای شخصیتی در کاربران. فصلنامه مطالعات رسانه های نوین، سال چهارم، شماره 15 ،پاییز 1397.
• عبدالرحیمیان، محمدحسین، ترابی، تقی، صادقی شریف،سید جلال، دارایی، رویا، (1397)،«ارائه الگوی رفتاری تصمیم­گیری سرمایه گذاران حقیقی در بورس اوراق بهادار تهران»، فصلنامه علمی پژوهشی دانش سرمایه­گذاری،سال هفتم،شماره بیست و ششم،تابستان 1397
• فلاح پور، سعید و غـلام رضـا عبـداللهی (1390) . شناسـایی و وزن دهـی تـورش هـای رفتاری سرمایه گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران : رویکرد AHP فازی، دوفصلنامه ی پژوهشات مالی، دوره ی 13 ، شماره ی 31 ، صص 120 -99
• قادری، کاوه، قادری، صلاح الدین، قادری، سامان،(1397).تأثیر عامل رفتاری اطمینان بیش از حد مدیران بر اثربخشی مدیریت ریسک. پژوهشهای ‌حسابداری‌مالی ‌و‌ حسابرسی سال‌دهم /‌شماره‌23‌/ بهار‌7233 صفحه‌342 تا‌333.
• *گرجی زاده، داوود، خانمحمدی ،محمد حامد، (1396).بررسی اثرات عوامل مالی رفتاری بر تصمیمات سرمایه­گذاران انفرادی. فصلنامـه علمی پژوهشی دانش سرمایه­گـذاری، سال ششم/ شماره بیست وچهارم/ زمستان 96.
• *موسوی شیری, سید محمود, بخشیان, عسل, براتی, هدی. (1394).،"تاثیر هوش هیجانی بر کیفیت تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران"،دانش سرمایه‌گذاری, 5(17), 99-112.
• نارنجی آذر ،اکبر،(1393).بررسی تورش های رفتاری در تصمیمات سرمایه­گذاران با تاکید بر نقش تجربه سرمایه گذاری.پایان نامه کارشناسی ارشد MBA ،پردیس بین المللی ارس، دانشگاه تهران.
• یارمحمدیان، احمد.(1387). بررسی رابطة بین هوش هیجانی و هوش عقلانی دانش آموزان دختر دبیرستانی شهر اصفهان. فصلنامه خانواده و پژوهش ،سال دوم، 3 شماره ، بهار 1387.