آزمون نظریه رفتار برنامه ریزی شده مالیاتی در پیش بینی روحیه و رفتار مؤدیان مالیاتی با تاکید بر تیپ‌های شخصیتی

پژوهش های بازاریابی اسلامی

مقاله 10، دوره 3، شماره 3 - شماره پیاپی 11، مرداد 1404، صفحه 140-162   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سحر بخشی¹؛ مهدی ذوالفقاری^{* 2}؛ کیهان آزادی هیر³

¹دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

²گروه حسابداری، واحد صومعه سرا، دانشگاه آزاد اسلامی، صومعه سرا، ایران.

³گروه حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

چکیده

فرار مالیاتی یکی از چالش‌های مهم در نظام‌های مالیاتی کشورها محسوب می‌شود که عواقب اقتصادی و اجتماعی زیادی را به همراه دارد. شناسایی عوامل موثر بر قصد و رفتار فرار مالیاتی از اهمیت بالایی برخوردار است. این پژوهش به بررسی نقش نظریه رفتار برنامه ریزی شده مالیاتی در پیش بینی روحیه و رفتار مؤدیان مالیاتی پرداخت. این پژوهش از منظر ماهیت و روش جمع‌آوری داده‌ها، توصیفی-پیمایشی و از منظر هدف، کاربردی است. جامعه آماری این پژوهش شامل دو گروه بود: 1) خبرگان حوزه مالیات برای شناسایی عوامل کلیدی با استفاده از روش دلفی 2) مؤدیان مالیاتی شهر رشت برای گردآوری داده‌های مربوط به متغیرهای پژوهش از طریق پرسشنامه. روش تحقیق از نوع آمیخته اکتشافی بود که در آن ابتدا با رویکرد کیفی و استفاده از روش دلفی، عوامل کلیدی شناسایی شدند. سپس در بخش کمی، داده‌ها با استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد جمع‌آوری و با رویکرد ترکیبی معادلات ساختاری-شبکه عصبی مصنوعی (SEM-ANN) تحلیل شدند. بر اساس خروجی مدل معادلات ساختاری، روحیه مالیاتی تأثیر مستقیم، قوی و معنی‌داری بر قصد فرار مالیاتی دارد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد که ویژگی‌های شخصیتی افراد نقش مهمی در شکل‌گیری روحیه مالیاتی آنها دارد. عواملی همچون برون‌گرایی، تجربه‌گرایی، توافق‌پذیری و وظیفه‌شناسی، رابطه بین نگرش مالیاتی و کنترل رفتار ادراکی مالیاتی با روحیه مالیاتی را تقویت می‌کنند. به عبارت دیگر، افرادی که از این ویژگی‌های شخصیتی برخوردارند، احتمال بیشتری دارد که نگرش مثبت‌تری نسبت به مالیات داشته باشند، احساس کنترل رفتار بیشتری در زمینه پرداخت مالیات داشته باشند و در نتیجه، روحیه مالیاتی بالاتری نیز خواهند داشت. از طرف دیگر، ویژگی‌های شخصیتی مانند خودپریشانی (روان‌رنجوری)، رابطه بین نگرش مالیاتی و کنترل رفتار ادراکی مالیاتی با روحیه مالیاتی را تضعیف می‌کنند. به عبارت دیگر، افرادی که از خودپریشانی بالایی برخوردارند، احتمال کمتری دارد که نگرش مثبتی نسبت به مالیات داشته باشند، احساس کنترل رفتار کافی در زمینه پرداخت مالیات داشته باشند و در نتیجه، روحیه مالیاتی پایین‌تری نیز خواهند داشت.این یافته‌ها می‌تواند راهنمایی‌های مهمی برای سیاست‌گذاران و مدیران مالیاتی در زمینه طراحی و اجرای سیاست‌های مؤثر برای افزایش روحیه مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

رفتار برنامه ریزی شده مالیاتی؛ روحیه مالیاتی؛ قصد فرار مالیاتی؛ ویژگی‌های شخصیتی

مراجع